Boekenstrijd

Democratie, zo weet iedereen, komt uit het oude Griekenland. In de duistere tijden van Romeinse keizers en de middeleeuwen waren er alleen despotische heersers. Pas door de Franse revolutie kregen burgers weer wat te zeggen. Dat is een zeer korte standaardgeschiedenis van de democratie. Maar die is niet alleen kort, maar ook fout, zo laat emeritus hoogleraar Wim Blockmans in zijn uitvoerige studie Medezeggenschap overtuigend zien. Ook in de middeleeuwen waren er allerlei vormen van politieke participatie van burgers. Het idee dat een monarch als een van god gegeven heerser het voor het zeggen moest hebben, was vaak omstreden. Dat kwam regelmatig door het gedrag van die monarchen en de nogal willekeurige selectieprocedure van een opvolger. De onbekwaamheid van zieke of zwakke vorsten en erfkwesties deden de twijfel rijzen over hun machtige rol. En de ‘heerlijke’ heersers waren niet lang niet altijd een zegen voor het land. In allerlei landen ontstonden tussen 1100 en 1350 statenvergaderingen, Rijksdagen, Sjem, Cortes, parlementen of hoe de bijeenkomsten ook mogen heten. Ze werden vaak bijeengeroepen in tijden van crisis en transformatie. Dan wisten de afgevaardigden van burgers en zelfs boeren soms hun stempel op het bestuur te drukken. Maar bijna even vaak werden hervormingen…

Korte inhoud: De kruistochten van 1096 tot 1291 beschreven door de ogen van Arabische kroniekschrijvers. De Franken worden gezien als onstuimige barbaren die handig gebruik maken van de verdeeldheid in moslimse kringen. Een boek vol geweld, bedrog, oorlog, intrigerende personen, een beetje culturele uitwisseling. Game of thrones, maar dan echt. Stelling van het boek: De kruistochten zijn nog steeds relevant. Stijl: Levendig, anekdotisch. Geschikt voor: Iedereen die de huidige situatie in het Midden-Oosten wil begrijpen. Wreedheden inclusief onthoofdingen, onbetrouwbare bondgenoten, moordaanslagen, religieus fanatisme, sektarisme, handel in slaven, strijd om heilige plaatsen en de betrokkenheid van strijders van heinde en verre. Dat lijkt een tamelijk adequate beschrijving van Het Midden-Oosten vandaag de dag. Maar deze opsomming van deze fenomenen komt rechtstreeks voort uit de beschrijving van de kruistochten tussen 1096 en 1291 door Arabische kroniekschrijvers en al tijden geleden verzameld en gebundeld door Amin Maalouf. De actualiteit van deze gebeurtenissen is verbijsterend. Jeruzalem De inval van de Franken en het succes van de Eerste Kruistocht is een grote deceptie voor de moslims. De Franken, die met een niets ontziende meedogenloosheid huishouden in veroverde steden, bezetten/bevrijden Jeruzalem in 1099. De verdeeldheid van de moslims speelt hen in de kaart. Doet dat niet denken…

Heksen hebben nooit bestaan. Deze nuchtere constatering is een van de belangrijkste stellingen in dit grondige en intrigerende boek van Norman Cohn. Nu kan dat een open deur lijken, maar zelfs allerlei gewaardeerde en veel gelezen historici hebben gemeend dat er toch wel zoiets als heksenkringen hebben bestaan. Waar er zoveel verhalen over heksen de ronde deden, moest er natuurlijk een kern van waarheid achter zitten. Maar in de analyse van Cohn blijft er van al hun redeneringen en mooie verhalen over vruchtbaarheidcultussen en sabbats niets over. Heksen zijn ontsproten aan het brein van de jagers erop. En de mythes die daaraan ten grondslag gaan ver terug, tot de tijd van de vervolging van de christenen door de Romeinen en zelfs daarvoor.

Deze biografie van Mohammed is er expliciet op gericht om misverstanden over de profeet weg te nemen en het negatieve beeld dat van hem in het westen bestaat tegen te gaan. En hoewel er natuurlijk niets mis is met een genuanceerde benadering als die gebaseerd is op feiten, is Armstrong lang niet altijd erg geloofwaardig. Storend zijn ook haar persoonlijke uiteenzettinen over geloof, waarbij ze voor het gemak maar aanneemt dat wat voor haar geldt, ook voor de rest van de mensheid opgaat. Niet overtuigend is ook haar opvatting dat monotheïsme hoort bij ontwikkelde beschavingen. “Het lijkt erop dat polytheïsme hoort bij een fase in de ontwikkeling van de mensheid waarin bewustzijn niet volledig een is geworden en de wereld en de kosmos een aantal elementen lijkt te bevatten die niet altijd in perfecte samenhang met elkaar zijn.” Ja, gelukkig is die perfecte samenhang er nu wel en hebben we genoeg aan één god.