Boekenstrijd

Toen kolonel Henk Morsink in Afghanistan het advies kreeg een bepaald konvooi niet te laten rijden, raadpleegde hij de set kaartjes met Bijbelteksten die hij van zijn schoonzus had gekregen. Hij las Psalm 32 vers 8. “Ik zal u onderwijzen, en u leren van de weg die gij gaan zult, mijn oog zal op u zijn.” Dat gaf hem het idee dat het konvooi toch veilig kon vertrekken. En hij is niet de enige militair die op de Bijbel vertrouwt. Kolonel Arie Vermeij vond steun in de tekst over de overheid die het zwaard draagt als een wreekster. (Romeinen 13 vers 4). Zo geeft Riekelt Pasterkamp in zijn boek over ‘militair, mens, missie’ nog wel meer voorbeelden van de sterke religieuze overtuiging van de Nederlandse militairen in Uruzgan. Het wordt niet duidelijk of hij ze daarop heeft uitgezocht (het boek verschijnt bij uitgeverij Kok in Kampen) of dat zij uitzonderingen zijn.

Colby Buzzell is al een jaar of vijfentwintig als hij dienst neemt in het Amerikaanse leger. Hij wordt machinegunner op een Stryker pantserwagen en komt terecht in Mosoel, Irak. Op een gegeven moment begint hij een weblog. Dat vormde de basis van dit boek.  Buzzell wijkt af van de gemiddelde Amerikaanse soldaat, maar niet zoveel dat hij buiten de groep valt. Hij is een goed soldaat, maar ook in staat om met enige afstand te beschouwen wat er gebeurt. Dit is het verslag uit de eerste hand van een Amerikaanse soldaat die zonder veel opleiding of verwachtingen in een zeer gevaarlijke situatie en een onoverzichtelijke oorlog terecht komt. Hij beschrijft zeer direct en zonder eerbied het leven in het Amerikaanse leger. Hij houdt er een prettig macaber gevoel voor humor op na. Als hem gevraagd wordt een afscheidsbrief te schrijven volstaat hij voor zijn ouders met de zinnen ‘I should have gone to college instead’. Zijn muziekkeuze is uitstekend: punk en metal. De titel van zijn blog is een song van Black Flag. Met Slayer en Metallica op zijn Ipod zit hij in de pantserwagen. Over dat blog worden de autoriteiten in toenemende mate nerveus, vooral als een krant er…

Lees ook de recensie van de biografie van Geert Wilders door Arthur Blok   Het lezen van dit boek heeft iets voyeuristisch.  Nu is dat wel vaker zo met sterk persoonlijk getinte boeken waarin iemand zijn eigen leven en zielenroerselen blootgeeft. Maar bij Mijn zoektocht in Libanon is dat nog sterker het geval. Arthur Blok heeft het verslag van zijn speurwerk naar zijn eigen achtergrond als geadopteerde Libanees duidelijk gericht op zijn lotgenoten. Als buitenstaander – niet-geadopteerde – krijg je dan het idee dat het niet voor jou bestemd is. Dat maakt het ook lastig om er iets over te schrijven. Ik kreeg dit boek van Arthur, een collega-journalist die werkt voor persbureau Novum, nadat we samen een nogal saai congres van de PvdA in Zwolle hadden bezocht en op de weg terug erachter kwamen dat hij een boek had geschreven en ik een site had met boekenbesprekingen. Hij vertelde er enthousiast over. Een paar weken later kreeg ik het in handen. En ik heb het met plezier gelezen. Het is echt leuk geschreven. Arthur heeft er veel humor ingestopt. Dialogen beschrijft hij vermengd met grappige observaties of zijn eigen gedachten over het gesprek.  

Deze bundeling van artikelen van Arnon Grunberg, die eerder verschenen in NRC Handelsblad, wordt nu door Defensie verspreid. Zo is er een mooie wisselwerking ontstaan: Grunberg mocht mee naar Uruzgan, als embedded schrijver, en het resultaat is een relatiegeschenk. Zo neergezet verwacht je een propagandaverhaal. Dat is het niet geworden. Het is wel positief over de soldaten, maar  Grunberg is een goede observator, die andere dingen opschrijft dan de gemiddelde journalist die naar Uruzgan gaat. Bijvoorbeeld over de kaasschaaf, die een van de militairen meeneemt. Een handig voorwerp, want anders snijden de collega’s enorme hompen af. In Uruzgan komt hij overigens nooit aan. De reis strandt op KAF, Kandahar Airfield. De logistieke problemen zorgen ervoor dat hij niet verder komt tijdens zijn bezoek van een week. Dat is jammer, eigenlijk had de missie van Grunberg niet op deze manier ten einde mogen komen. Want Kamp Holland, het hoofdkwartier van de Nederlanders, heeft hij niet gezien. Het is vooral een verslag van lang wachten, zoals bekend een vast onderdeel van iedere oorlog. Op KAF maakt hij een raketaanval mee. Het vervult hem met vreugde. “Ze willen me doden, dus ik besta.” Op andere momenten is het net een grote camping, vooral…

Het Rusland van Poetin is een grote poel van ellende. Er is geen enkele rechtszekerheid. Corruptie heerst. Uitspraken van rechters komen tot stand nadat de magistraten de machthebbers hebben gebeld om te horen wat het vonnis moet zijn. De mannen die de maffia de hand boven het hoofd houden worden baas van de politie. De staat geeft niets om de burgers. Wie zichzelf niet kan redden, zoekt het maar uit. In dit boek van de journaliste Politkovskaja is amper een lichtstraaltje te ontdekken. Het gijzelingsdrama bij de musical Nord-Ost en de manier waarop er met de doden en de overlevenden werd omgegaan, de oorlogsmisdaden in Tsjetenië, de afbladdering van de marine waar het volledige gezin van de kapitein van een kernonderzeeër wekelijks een paar kilo spliterwten en een paar blikjes haring te eten krijgt, het is allemaal even somber stemmend en uitzichtloos. “Het lijdt geen twijfel dat aan het communisme voor Rusland weinig verloren ging, maar wat we vandaag hebben is nog erger,” is haar verbitterde conclusie.

Na een pagina of twintig van dit boek te hebben gelezen was ik ervan overtuigd dat het hier fictie ging. Vermakelijk, maar niet serieus te nemen. Generaal-majoor Albert Stubblebine III die probeert door een muur te lopen, de pogingen van Amerikaanse inlichtingendiensten om de paranormaal begaafde Uri Geller in te huren, het idee dat mensen onzichtbaar kunnen zijn en – een van de topacts –  met hun blik of pure wilskracht een geit op afstand konden doden, dit moest wel verzonnen zijn. Maar toen ik een paar internetpagina’s over dit boek had bekeken, bleek dat niet zo te zijn. Het is, hoe aburd ook, echt. Goed om in gedachten te houden bij de film op basis van dit boek, die vanaf 19 november 2009 in de Nederlandse bioscoop te zien is.      

Farah Karimi, die onlangs haar carrière als politica voor GroenLinks beëindigde, bracht in 2000 voor het eerst een bezoek aan Afghanistan, De taliban waren nog aan de macht. Afghanistan was destijds een vrouwengevangenis. De enige vrouwen die op straat te zien waren, bedelden, met een armpje uitgestoken vanonder een boerka. Karimi keerde er de laatste jaren vier keer terug en kwam er steeds somberder vandaan. Van die reizen, de ontwikkelingen in Afghanistan, en het politieke debat in Nederland doet ze verslag in dit boek. Ze spreekt met vrouwen, soms onder zulke rigide veiligheidsmaatregelen, dat het op ontmoetingen tussen spionnen lijkt, maar gaat ook het gesprek aan met krijgsheren. En als de gevreesde krijgsheer Ismal Khan haar maar kortaf te woord staat, spreekt ze hem streng toe, met effect. Ze reist lange stukken met een voormalige taliban door het land. Ze probeert de vrouwen in het parlement ertoe te bewegen meer samen te werken en hun oude loyaliteiten aan stam en etnische groep op zij te zetten.

Dit is een zeer actueel en scherp boek over Afghanistan. Het legt haarfijn en met grote betrokkenheid de problemen bloot van het land na de val van de Taliban. Alles is erger dan iedereen altijd al dacht. De onwetenheid en onverschilligheid van de Amerikanen, de machiavellistische politiek van Musharraf en de Pakistaanse inlichtingendienst ISI, de corruptie en uitgekooktheid van de krijgsheren, en de machteloosheid van president Hamid Karzai. Ondertussen vertelt ze de geschiedenis van het land op beeldende wijze.  De schrijfster van dit boek, Sarah Chayes, was verslaggever voor de National Public Radio en ging in 2001 naar Pakistan om de nasleep van de aanslagen van 11 september te verslaan. Een eerste, misschien wel cruciale beslissing om geen boerka te dragen, maar mannenkleren. Daarmee valt ze niet erg op, en heeft ze een grotere bewegingsvrijheid. Ook door bij een Afghaanse familie in te trekken, toont ze haar eigenzinnigheid. Naast haar bed staat een kalasjnikov. Zo werd wat begon als een redelijk gewone opdracht, de aanzet tot een geheel ander leven. Chayes werd gegrepen, geobsedeerd door Afghanistan. Ze rekent af met de journalistiek, waarin toch eigenlijk alleen ruimte is voor verhalen die op een of andere manier al bekend zijn, en…

Het levensverhaal van Ayaan Hirsi Ali was in grote lijnen en soms tot in details al bekend, voor haar autobiografie verscheen. Er zijn weinig politici waarvan zoveel bekend is. De stamboom van Hirsi Ali, ooit  Hirsi Magan, werd tot in de Tweede Kamer besproken. Haar gedwongen huwelijk, haar vluchtverhaal, haar besnijdenis, waren onderdeel van een politieke legende. Bij haar was er al vrijwel geen scheiding tussen persoon en politiek en voor zover die nog bestond is die hier nog verder weggehaald. Zeker het eerste deel, over haar leven in Afrika, is van een soms pijnlijke openhartigheid.

“Als de internationale gemeenschap geen manier vindt om Afghanistan opnieuw op te bouwen, dan zal een vloed aan wapens, geld en smokkelwaar de poreuze grenzen van die staat doorkruizen en de wereld voor iedereen onveilig maken.” Dat is de laatste zin van het boek van de Amerikaanse Afghanistan-kenner Barnett Rubin dat voor het eerst verscheen in 1995. De voorspelling dat Afghanistan een bron van onrust kan worden, is uitgekomen, hoewel Rubin in zijn rijtje rampen niet de fundamentalistische ideologie en de uitvalsbasis van terrorisme noemt. En het onheilspellende is dat zijn woorden eigenlijk nog steeds waar zijn.