Boekenstrijd

Volgens de Israëlische journalist Nadav Eyal, schrijver van het boek Revolte, is er een wereldwijde opstand tegen globalisering gaande. Die opstand is in zijn ogen de gemene deler achter veel belangrijke ontwikkelingen van de afgelopen jaren. Of het nu de brexit is, het Griekse verzet tegen Europese bezuinigingen, de overwinning in 2016 van Donald Trump of de opkomst van islamistisch fundamentalisme, allemaal maken ze deel uit van een brede stroom van verzet tegen globalisering.   Lees de recensie hier: Nadav Eyal ziet een mondiale opstand tegen globalisering, maar zo eenvormig is de wereld niet Nadav Eyal Revolte. De wereldwijde opstand tegen globalisering. 

Democratie, zo weet iedereen, komt uit het oude Griekenland. In de duistere tijden van Romeinse keizers en de middeleeuwen waren er alleen despotische heersers. Pas door de Franse revolutie kregen burgers weer wat te zeggen. Dat is een zeer korte standaardgeschiedenis van de democratie. Maar die is niet alleen kort, maar ook fout, zo laat emeritus hoogleraar Wim Blockmans in zijn uitvoerige studie Medezeggenschap overtuigend zien. Ook in de middeleeuwen waren er allerlei vormen van politieke participatie van burgers. Het idee dat een monarch als een van god gegeven heerser het voor het zeggen moest hebben, was vaak omstreden. Dat kwam regelmatig door het gedrag van die monarchen en de nogal willekeurige selectieprocedure van een opvolger. De onbekwaamheid van zieke of zwakke vorsten en erfkwesties deden de twijfel rijzen over hun machtige rol. En de ‘heerlijke’ heersers waren niet lang niet altijd een zegen voor het land. In allerlei landen ontstonden tussen 1100 en 1350 statenvergaderingen, Rijksdagen, Sjem, Cortes, parlementen of hoe de bijeenkomsten ook mogen heten. Ze werden vaak bijeengeroepen in tijden van crisis en transformatie. Dan wisten de afgevaardigden van burgers en zelfs boeren soms hun stempel op het bestuur te drukken. Maar bijna even vaak werden hervormingen…

Waar zijn de rechtse critici van Trump, Johnson, Orbán? Waar zijn de aanhangers van ouderwets liberalisme en conservatisme gebleven? Waarom hebben zovelen van rechts in landen als Polen en Hongarije, maar ook in het VK en de VS, zich geschaard achter de populistische leiders? En dat terwijl die populisten ook de instituties aanvallen, zoals de universiteiten en de media, waaruit hun intellectuele helpers zijn voortgekomen? Historica en journaliste Anne Applebaum schrijft in het persoonlijke en boeiende The Twilight of Democracy (Bep Fontijns vertaling De schemering van democratie verschijnt in oktober) over ‘dit verraad van de intellectuelen’, waarbij ze leunt op dit werk uit het interbellum van Julien Benda. Geloofsbrieven Benda vond dat de intellectuelen universele waarden aan de kant hadden gezet door te kiezen voor ‘politieke driften’ en voor belangen. In zijn tijd waren dat het nationalisme en de klassenstrijd. Tegenwoordig valt een groot deel van de rechterflank voor een nieuwe vorm van autoritaire nationalisme, dat misschien niet op militaire manier agressief is tegenover andere staten, maar wel tegen alle bedreigingen van buiten: of het nu handel is, regels en verdragen of – favoriet doelwit – migranten. Voor dit onderzoek naar de veranderingen op de rechtervleugel beschikt Applebaum over de…

Historici willen nog wel eens beweren dat er niets nieuws onder de zon is. Voor bijna alles wat er gebeurt, kunnen ze een vervlogen episode noemen die er een beetje op leek. Dat kan pedant overkomen. Jill Lepore schrijft in If Then dat de Amerikaanse verkiezingen van 2016 niet de eerste waren die met behulp van computers gemanipuleerd werden. En dat de ambities van Google, Facebook en andere dataslurpers hun oorsprong in de jaren zestig hebben. Niets nieuws dus. Maar ze vertelt dat verhaal op zo’n aanstekelijke, inzichtelijke en beeldende manier dat haar boek verre van pedant is. If Then gaat over het bedrijf Simulmatics, een samenvoeging van simulation en automation. De belofte van Simulmatics, opgericht in 1959, was om menselijk gedrag te voorspellen met computertechnologie. Die techniek gebruikte het voor commerciële en politieke campagnes, zelfs voor het voorspellen van rellen en opstanden. Het bedrijf werkte onder meer voor John F. Kennedy, The New York Times en het Pentagon. Burgerrechten Lepore, schrijver van het veelgeprezen Deze waarheden over de geschiedenis van de VS, begint dit boek met de opvoering van de cast: de mannen achter Simulmatics. Een van de oprichters was de stevige drinker Ed Greenfield die contacten verzamelde ‘zoals andere mensen postzegels’. Hij riep de hulp in…

Voor NRC besprak ik het boek Foretelling the end of capitalism.  Intellectual misadventures since Karl Marx  Lees de recensie. Komt het einde van het kapitalisme nu dan echt? In een fascinerende ideeëngeschiedenis boort Francesco Boldizzoni de verwachtingen de grond in. Conclusie: Wie nu nog het einde van het kapitalisme wil verkondigen, doet er goed aan eerst dit boek te lezen. Zie over dit thema ook: Postkapitalisme Karl Marx Kapitaal en ideologie

‘De vos weet van alles, maar de egel weet een groot iets’. Deze spreuk van de Griekse denker Archilochus heeft de Britse filosoof Isaiah Berlin in 1951 gebruikt om een verschil aan te duiden tussen twee types denkers, kunstenaars en schrijvers. ‘De vos’ verkent het veld wijd en zijd, snuffelt hier eens aan, laat daar een spoor achter, maar laat zich niet vastpinnen. ‘De egel’ is minder avontuurlijk, maar weet een ding goed, hoe zich te verdedigen. Zo vallen allerlei mensen in te delen. Wie deze website vaker leest, herkent streken van de vos. Allerlei onderwerpen komen er langs, pogingen tot beperkingen tot een terrein falen steeds. Een egelwebsite houdt zich met een onderwerp bezig, bijvoorbeeld deze site over Friedrich Nietzsche. Die Duitse filosoof was volgens Berlin een egel, iets waar ik denk discussie over mogelijk is. Maar de analogie van de twee diersoorten is maar een opstapje in dit essay. Die vergelijking wordt door Berlin vooral gebruikt om een verhaal te vertellen over de Russische schrijver Lev Tolstoj, en vooral over diens geschiedfilosofie. Tolstoj zag de geschiedenis als een ongestuurde opeenvolging van gebeurtenissen, hij nam afstand van theorieën over grote begrippen en krachten die de geschiedenis zouden sturen. Die…

Boekenstrijd presenteert: Kapitaal en ideologie van Thomas Piketty. Een uitleg van het boek (1.100 pagina’s) in zes minuten.     Lees ook de bespreking van het boek van Thomas Piketty.

Met zijn 1115 pagina’s en 1566 gram is Kapitaal en ideologie, het nieuwe boek van Thomas Piketty, een imposante verschijning. Piketty wil niet alleen de grootste problemen van deze tijd beschrijven, maar ook analyseren en alternatieven voorstellen. Aan ambitie dus geen gebrek. Maakt Piketty het waar? Eerst even over de vorm. Dit boek bevat veel informatie en bestrijkt veel terreinen. Het had wel een derde (30 %) tot misschien wel de helft (50 %) korter gekund. Piketty vervalt vaak in herhaling, door zijn onderwerpen uitgebreid aan- en af te kondigen. En door zijn boodschap meerdere keren in een alinea of zelfs een zin weer te geven. Naarmate de tekst vordert lijkt de taaiheid toe te nemen. Het is vreemd om te zeggen bij zo’n prestigieus auteur, maar dit boek had echt een betere redactie verdiend. Zelf schrijft Piketty dat hij kan begrijpen dat mensen na de inleiding het laatste hoofdstuk gaan lezen. Na het uitlezen kan ik dit onderschrijven. Het is niet vreemd dat van zijn eerdere boek Kapitaal in de 21e eeuw, diverse samenvattingen verschenen en ook van dit boek zal er zeker een komen. De stijl van Piketty is vooral zakelijk, met af en toe een vleugje verontwaardiging,…

In 1961 ging Harry Mulisch naar Israël om verslag te doen van het proces tegen Adolf Eichmann. De voormalige leider van Afdeling IVB4  van het Geheime Staatspolizei-Amt van het Reichssicherheitshauptamt, onderdeel van de SS ,was het jaar daarvoor door Israëlische geheim agenten ontvoerd vanuit Argentinië. De verdoofde Eichmann werd met een rolstoel in het vliegtuig naar Israël gebracht, met het verhaal dat hij een jood was die “voor zijn dood nog eenmaal het land van zijn vaderen wilde zien.” Dit soort fijn opgeschreven  details maken het boek van Mulisch al een staaltje van fijne reportage. Maar dit is niet alleen een rechtbankverslag. Het is ook een reisverslag naar het Israël van voor de Zesdaagse Oorlog, en van de plekken waaruit Eichmann de Holocaust plande en liet uitvoeren. En hij doet een poging om ‘Eichmann’ te duiden. De rechtbank beschrijft hij als een toneel, met Eichmann in een rol waarin hij steeds krankzinniger wordt. Voor de rechters heeft hij ontzag, voor de andere deelnemers minder. Over het maandenlange proces zelf schrijft hij betrekkelijk weinig. Omzwervingen De omzwervingen van Mulisch door Israël zijn interessant, omdat er in de tussentijd zoveel is veranderd en zoveel hetzelfde gebleven is. Hij vervloekt de sabbath, waar…

De geschiedenis van het Merwedeplein tussen 1933 en 1945 weerspiegelt wat in Amsterdam gebeurde in die jaren. Een gewoon plein was het niet, blijkt uit het boek Anne Frank was niet alleen. Het Merwedeplein was in de jaren dertig een modern plein in Amsterdam-Zuid, in de schaduw van ‘de wolkenkrabber’, een gloednieuw flatgebouw van maar liefst twaalf verdiepingen hoog. Aan dat plein vond Edith Frank-Holländer in 1933 een woning voor haar gezin, verder bestaande uit haar man Otto en haar dochters Margot en Anne. Ouders en kinderen konden zo herenigd worden, want de meisjes en moeder woonden nog in Aken. En zakenman Otto Frank kon de relatief hoge huur wel betalen. Lees de rest van mijn recensie van Anne Frank was niet alleen  bij NRC