Boekenstrijd

In zijn kenmerkende telegramstijl vol slang en verzonnen woorden raast misdaadschrijver James Ellroy in dit laatste deel van zijn Underworld USA trilogie door de Amerikaanse geschiedenis. Misdaad, politiek en zelfs liefde lopen als rode draden door dit verhaal, dat een alternatieve historie biedt van de periode 1968-1972. Dit boek is even hectisch en gewelddadig als het computerspel Grand Auto Theft. Daarin moet de hoofdrolspeler opdrachten uitvoeren: vrouwen versieren, voorwerpen stelen, tegenstanders vermoorden of gebouwen vernietigen. Tussendoor kan je auto’s stelen, racen, mensen beroven, maar ook sporten, eten, zuipen, stunts uithalen met diverse voertuigen etc.  

De geschiedenis herhaalt zich. Mensen kunnen hun verleden niet loslaten, zelfs niet verwerken. Ze zijn gedoemd dezelfde fouten keer op keer te maken en van generatie naar generatie door te geven, als een gen waar men geen greep op heeft. Dat is de wat sombere boodschap van De Geur van Ultramar, een breed uitwaaierende roman over oolog, geweld, trauma en het algehele menselijk onvermogen. De hoofdpersoon is de Portugees Miguel, die soldaat is geweest in de oorlog in Angola. Hij verlaat zijn land en gaat in Rotterdam wonen. Maar zijn post-traumatische stressstoornis blijft onbehandeld. Dat zet hem aan tot drankmisbruik en geweld, waarmee hij niet alleen zijn eigen leven, maar ook dat van zijn familie ruiïneert.

Londen, Tweede Wereldoorlog. Dat klinkt naar grappen over surrogaatkoffie, met het gedreun van inslaande bommen op de achtergrond. Maar in deze ambitieuze roman laat Sarah Waters de oorlogscliché's ver achter zich.

Een elegante, poëtische novelle over tweelingzussen die een beschermd leven leiden. Als ze in de Eerste Wereldoorlog als vrijwilligsters naar Frankrijk gaan – om de frontsoldaten bij te staan – komt hun onderlinge band onder druk te staan.

Boeken en films over de Vietnamoorlog gaan vaak over Amerikanen. De Vietnamezen zijn niet veel meer dan figuranten die bijdragen aan de oosterse sfeer, als in het zwart geklede guerrillastrijders, tandeloze oudjes of vertegenwoordigers van het incompetente regeringsleger. De schaduw van de wapens van de Koreaanse schrijver Hwang Sok-Yong wijkt af van wat we gewend zijn. Aziaten – Vietnamezen en Koreanen – spelen de hoofdrol. Voor de Amerikanen zijn slechts bijrollen weggelegd. De Schaduw kiest ook een niet erg gebruikelijk decor voor het verhaal over de oorlog. Het speelt zich niet af in de jungle en op kazernes, maar om de havenstad Da Nang. Hier kwamen in 1965 de eerste Amerikaanse gevechtstroepen aan land. En in dit boek is de stad een verzamelpunt van militairen, burgers, handelaren, guerrilla’s, prostituees en deserteurs. Ze houden zich overwegend niet bezig met vechten, maar met zwarte handel en corruptie.

Binnen een paar jaar zijn in het Nederlands twee boeken gepubliceerd over de Tweede Wereldoorlog die al jaren oud zijn, maar toch weer opnieuw opzien baarden. Ik doel op de nieuwe vertaling van Kaputt van Curzio Malaparte, dat voor het eerst kort na de oorlog verschenen. Het andere is de epische vertelling Leven & Lot van de Russisch-joodse schrijver Vasili Grossman. De twee schrijvers hadden dezelfde professie. Ze waren beide tijdens de oorlog verslaggever aan het Oostfront. En ze delen een subliem schrijverschap met een zeer goed ontwikkeld oog voor de grote en kleine drama’s van de oorlog. Maar er zijn ook grote verschillen. Ondanks – of misschien wel dankzij – de gruwelen wekt Malaparte de indruk dat hij op een bepaalde manier van de oorlog geniet. Die brengt de ware aard van de mens naar boven en dat spektakel wil hij aanschouwen en tonen. Het verhaal van Grossman is dramatischer, sentimenteler, empatischer.

Onlangs op de kop getikt, twee verhalen van Curzio Malaparte in de bundel Verhalen uit het Zuiden. Bijzonder is dat het boek midden in de oorlog uitkwam. Het verscheen in 1943 bij Strengholt’s uitgeverij in Amsterdam. Van Malaparte zijn twee verhalen opgenomen: Eerste liefde en Groet Livorno van mij. Het eerste is een soort metaforisch verhaal over liefde met een wrede boodschap. Het tweede gaat over de Eerste Wereldoorlog. Het bloemrijk taalgebruik van Malaparte is herkenbaar. “Bij het aanbreken van den dag kwam het bevel tot den aanval. Wij liepen in looppas de mooie groene weide in. Plotseling viel Antenore voorover, met zijn gezicht in het gras. Ik sleepte hem achter den stam van een pijnboom en tilde zijn hoofd op. Hij glimlachte. Maar uit zijn mond kwamen golven vermiljoen bloed, als rijpe vruchten.”

Het komt zelden voor dat een boek in een duurdere versie wordt uitgebracht. Maar nu ligt er dan toch een luxe, gebonden versie – met foto’s –  van de Vliegeraar in iedere Ako en Bruna. Het is de Nederlandse en Afghaanse beststeller van dit moment. De vliegeraar is het nogal romantisch aangezette relaas van een jongen, Amir, uit betere Afghaanse kringen voor de machtsovername van de communisten. Met zijn vriendje Hassan, het zoontje van de bediende van zijn vader, doet hij ieder jaar mee aan de grote vliegerwedstrijd. De kunst is om de vliegers van de andere deelnemers te vernietigen door met het met glasscherfjes beplakte draad het draad van de ander door te snijden. Het schijnt dat je nu nog in Afghanistan mannen kunt tegenkomen met handen vol littekens van deze bloederige sport.

Frankrijk, 1914. De jonge ingenieur Adrien wordt gemobiliseerd, en verlaat zijn dorp in de Dordogne. Aan de oever van de Maas, op zijn eerste dag met de genie, explodeert een granaat in zijn gezicht. "Het voelt alsof een bijl vlak onder mijn neus naar binnen slaat. Dan gaat het licht uit."

Hafiz wordt geboren in Peshawar, de Pakistaanse stad die vol zit met Afghaanse vluchtelingen. Hij is ontzettend gesteld op zijn een jaar jongere zus Leila. Als zij plotseling overlijdt, verandert de jonge Hafiz. Hij raakt in zichzelf gekeerd en zegt weinig. Maar hij neemt wel de beslissing om naar een islamitische school te gaan. Vandaar is het een kleine stap naar de Taliban. Die hebben dan al enige tijd Kaboel in handen. In Afghanistan gaat hij niet naar het front, maar maakt hij deel uit van de religieuze politie, onderdeel van het ministerie ter Bevordering van Deugdzaamheid en de Bestrijding der Onzedelijkheid.