Boekenstrijd

De wetenschap heeft vaak gediend om te bewijzen dat vrouwen minder capabel zijn dan mannen. Wetenschapsjournaliste Angela Saini trekt tegen deze opvattingen ten strijde. Dat leidde tot het boek Ondergeschikt waarin de boodschap het soms van de nieuwsgierigheid wint. En waar de verwarring over de grens tussen natuur en cultuur niet wordt weggenomen. Saini gaat uitgebreid in op de rol van vrouwen in samenlevingen van jagers-verzamelaars, want die ‘prehistorische’ samenlevingen kunnen blijkbaar iets zeggen van universele zeggingskracht. En vrouwen waren daarin belangrijk, stelt ze. Want vrouwen brachten vaak de helft of meer van het voedsel binnen met het verzamelen van knollen, bessen en dergelijke. De jacht, voor een groot deel het domein van mannen, was minder effectief. En, oh ja, er waren ook vrouwen die joegen. Ook als het om seksualiteit gaat, verschillen mannen en vrouwen minder dan we denken. Vrouwen kunnen ook best uit zijn op seks. Ook met verschillende partners. En zo worden tal van verschillen nagegaan. Conclusie: vrouwen zijn biologisch niet ondergeschikt aan mannen. “De cultuur bepaalt vrijwel elk aspect wat mannen en vrouwen kunnen en mogen doen,” concludeert ze op basis van antropologisch onderzoek bij een volk waarin vrouwen jagen. (176) Om een paar pagina’s verder…

Met zijn 1115 pagina’s en 1566 gram is Kapitaal en ideologie, het nieuwe boek van Thomas Piketty, een imposante verschijning. Piketty wil niet alleen de grootste problemen van deze tijd beschrijven, maar ook analyseren en alternatieven voorstellen. Aan ambitie dus geen gebrek. Maakt Piketty het waar? Eerst even over de vorm. Dit boek bevat veel informatie en bestrijkt veel terreinen. Het had wel een derde (30 %) tot misschien wel de helft (50 %) korter gekund. Piketty vervalt vaak in herhaling, door zijn onderwerpen uitgebreid aan- en af te kondigen. En door zijn boodschap meerdere keren in een alinea of zelfs een zin weer te geven. Naarmate de tekst vordert lijkt de taaiheid toe te nemen. Het is vreemd om te zeggen bij zo’n prestigieus auteur, maar dit boek had echt een betere redactie verdiend. Zelf schrijft Piketty dat hij kan begrijpen dat mensen na de inleiding het laatste hoofdstuk gaan lezen. Na het uitlezen kan ik dit onderschrijven. Het is niet vreemd dat van zijn eerdere boek Kapitaal in de 21e eeuw, diverse samenvattingen verschenen en ook van dit boek zal er zeker een komen. De stijl van Piketty is vooral zakelijk, met af en toe een vleugje verontwaardiging,…

In 1994 was het de grote sensatie in Amsterdam: de Digitale Stad. Eindelijk kon het algemene publiek het internet op. Kunstenaars, ambtenaren, studenten, journalisten, ze stonden in de rij om er aan deel te nemen. Ik ook. Marleen Stikker was een van de oprichters van de Digitale Stad en de eerste ‘burgemeester’. Ze bleef steeds betrokken bij digitale ontwikkelingen, maar koos niet voor ‘de rode Ferrari’, het grote geld. Ze werd directeur van Waag (eerder bekend onder andere namen), een instituut dat zich richt op de publieke rol van internet en andere technologiën. Flame wars Met De Digitale Stad (DDS) liep het niet goed af. Het werd verscheurd door flame wars, toneel van een strijd om de macht en overvleugeld door grote internetproviders. De weergave van de geschiedenis van DDS door Stikker is die van de betrokken insider. Heel veel afstand neemt ze niet. Grappig is de anekdote dat ze op een bedje sliep in een ruimte met allemaal modems, om die te bewaken. Want er zat geen slot op de deur. De romantiek druipt er vanaf. “Je voelde de warmte. En als het ware het zuchten en kreunen van internet,” zei Stikker in een interview. Het duurde een paar…

De journalisten Jodi Kantor en Megan Twohey van The New York Times beschrijven in dit boek nauwgezet hun onderzoek naar de seksuele wandaden van filmproducent Harvey Weinstein. Het kostte hen veel moeite om vrouwen ervan te overtuigen mee te werken aan hun verhaal. Ook probeerde Weinstein op allerlei manieren de publicatie te dwarsbomen, onder andere door te dreigen met rechtszaken. Uiteindelijk lukte hem dat uiteraard niet. Hun artikelen beschrijven nauwgezet hoe Weinstein te werk ging en actrices, maar ook werknemers van zijn bedrijf intimideerde of erger. Heel veel mensen in zijn omgeving wisten ervan, maar hielden heel lang hun mond. Anderen werkten actief mee aan zijn praktijk, bijvoorbeeld door schikkingen te treffen met de misbruikte vrouwen. Ze kregen geld in ruil voor stilte. De publicatie van Kantor en Twohey droeg bij aan de internationale #metoo-beweging en bracht veel vrouwen ertoe om over seksuele intimidatie te spreken. Kavanaugh De twee laatste hoofdstukken beschrijft de getuigenis van Christine Blasey Ford tegen kandidaat-opperrechter Brett Kavanaugh. Dit is een beetje een vreemde eend in de bijt, want Kantor en Twohey waren hierbij veel minder nauw betrokken. Zoals bekend leidde de klacht van Ford nergens toe; Kavanaugh werd benoemd als opperrechter. Het allerlaatste hoofdstuk beschrijft…

Deze zomer was er op de stranden, de campings, de terrassen, in de hotelkamers, de kroegen, de bergen of andere oorden waar reislustigen zich ophouden niet te ontkomen aan Grand Hotel Europa. De literair onderlegde Nederlandse reiziger (laten we het woord toerist nog even reserveren) kon niet op pad zonder zijn bagage te verzwaren met de baksteen van 547 pagina’s van de langharige schrijver uit Genua. Ilja Leonard Pfeijffer is voor de lezer van dit werk als de majordomus uit het hotel van de titel, die al op pagina 13 zijn gast met ‘zoveel egards, krullen en arabesken’ tegemoet treedt dat het duidelijk is dat we met ‘een professional te maken’ hebben. Zijn zinnen zijn barokke bouwwerken, waar geen hoekje onversierd is gebleven; zijn personages zijn, ongeacht leeftijd, opleiding of afkomst, eloquente oratoren, die gevraagd en ongevraagd betogen houden waar Demosthenes zich niet voor hoeft te schamen. Toch maakt de schrijver het de lezer niet al te lastig, zoals het een goede majordomus betaamt : de route die Pfeijffer in deze volumineuze roman volgt is net zo overzichtelijk als de gangen van het vervallen hotel kronkelig en labyrintisch zijn. Om zijn gesneefde liefdesrelatie te verwerken trekt de hoofdpersoon zich terug…

Oorlog met de salamanders is een van de leukste boeken die ik ooit heb gelezen. Het is meer dan tachtig jaar oud, maar heel sprankelend en actueel. Dit boek van de Tsjechische schrijver Karel Čapek gaat over hoe de wereld reageert op de ontdekking van een slimme salamander, die een buitengewoon ijverige werker blijkt te zijn. Het begint met de ontdekking van die salamander, door een knorrige kapitein. Ergens in de Indonesische archipel komt hij deze merkwaardige wezens tegen. Uiteindelijk weet hij een firma in zijn ontdekking te interesseren en de salamander wordt een hit die de mensen helpt om allerlei infrastructuur aan te leggen: havens, baaien etc. Maar zoals het gaat met briljante ontdekkingen, keert de salamander zich tegen zijn heersers. Het wordt oorlog. Čapek heeft in dit boek allerlei genres gebruikt. Het boek begint als een avonturenroman, maar er staan ook onder andere de notulen van een aandeelhoudersvergadering in, veel krantenberichten, manifesten en de memoires van een bijfiguur. Door die afwisseling houdt de lezer afstand, maar blijft het verhaal herkenbaar. Dit boek uit de jaren dertig bevat allerlei verwijzingen naar het kolonialisme, fascisme, communisme en kapitalisme. De ongebreidelde hebzucht, de goedkope vervalsingen, de drang om zoveel mogelijk bouwwerken aan…

Vanaf de jaren zeventig werd het gebruik van lood in benzine om gezondheidsredenen teruggedrongen. Lood kan allerlei gezondheidsklachten opleveren, van miskramen tot hoofdpijn. Maar een onverwacht gevolg was dat geleidelijk de criminaliteit daalde. Lood kan namelijk ook leiden tot gedragsproblemen, vooral bij kinderen en die kunnen decennia aanhouden. Dit is een van de vele onbedoelde gevolgen in het boek van Maarten Reijnders. Weliswaar was het doel van het beleid om vergiftiging terug te dringen, niemand had voorzien dat ook de misdaad zou afnemen. Overigens was ook het vrijere abortusbeleid in de VS van invloed op de misdaadcijfers. Meer Cambodjaanse weeskinderen Onbedoelde gevolgen zijn overal, als je er oog voor hebt. De voorbeelden komen uit veel verschillende situaties. Neem het verlangen van westerse toeristen om kinderen in weeshuizen in Cambodja te helpen. Dat heeft er toe geleid dat er steeds meer ‘wezen’ kwamen, die er natuurlijk niet te goed uit moesten zien om het medelijden van de westerlingen op te wekken. In zijn boek brengt Reijnders een groot aantal voorbeelden van onbedoelde gevolgen in kaart. Vaak gaat het om beleid dat averechts uitpakt. Neem de maatregel van wijlen burgemeester Eberhard van der Laan om coffeeshops die beschoten werden te sluiten. Het…

De Verenigde Staten van Amerika, die halfbroer van Europa met zijn vreemde gewoonten en nog vreemdere inwoners, blijven fascineren. Een jaar in Amerika levert voor een beetje schrijver al snel voldoende materiaal op voor een boek. Schrijver Anton Stolwijk ging met zijn vrouw mee; zij ging werken als wetenschapper aan Harvard terwijl hij op de kinderen paste en met de kinderwagen rondliep. Stolwijk en gezin woonden in Cambridge, Massachusetts, in het welvarende en liberale oosten van het land. Tegen Trump en voor vluchtelingen, zo laten de bordjes in de tuinen van de vaak kapitale huizen weten. Daarvoor staan de elektrische auto’s geparkeerd en liggen de pakjes van Amazon op straat. De overwerkte bezorgers hebben geen tijd om aan te bellen. Hier woont de ‘aspirational class’: ‘mensen die status ontlenen aan het feit dat ze intelligent, hoogopgeleid en weldenkend zijn’, zo citeert Stolwijk een sociologische studie. Daar horen dure koffies, tweedehandskleding, moderne hightech en een abonnement op de New Yorker bij. Ze zijn betrokken bij het milieu, maar willen hun vliegvakanties niet opgeven. Startup Stolwijk houdt zich bij voorkeur wat afzijdig. Als hij in Boston in een demonstratie tegen Trump verzeild raakt, vlucht hij de bioscoop in. De hyperactieve huisbaas Mario…

Zoals er zeven hoofdzonden zijn, zijn er zeven vormen van atheïsme. Tenminste, de Britse filosoof John Gray heeft zeven vormen van atheïsme geïdentificeerd in dit boek. Belangrijkste boodschap: atheïsme is vaak niet wat je denkt wat het is. In veel gevallen is het juist de verafgoding van een nieuwe god. De christenen waren atheïsten in de ogen van de Romeinen. Gray hanteert een nogal brede definitie van religie: het is de poging om betekenis aan gebeurtenissen te geven. De omschrijving van een atheïst is juist beperkt. Dat is iemand die geen behoefte heeft aan het idee dat de wereld door een god geschapen is. Duidelijk is al dat die twee zaken elkaar niet uitsluiten. Gray bekritiseert verschillende vormen van atheïsme niet omdat ze niet niet religieus zijn, maar juist omdat ze dat wel zijn, maar het niet weten. Of omdat ze, zoals de zogenaamde nieuwe atheïsten (zoals Christopher Hitchens) religie niet begrijpen. Ze zien religie als wetenschap en bewijzen vervolgens dat die wetenschap niet klopt. Vooruit Seculiere humanisten, de tweede vorm, hangen de religie van de mensheid aan. Ze geloven dat die mensheid steeds verder vooruit gaat. Dit optimistische verlichtingsatheïsme, dat verschillende vormen kent, is een pseudoreligie. Want het idee…

Jordan Peterson is een fenomeen. Hij trekt volle zalen en miljoenen Youtube-kijkers met zijn levenslessen. Hij wordt geprezen als ‘de invloedrijkste intellectueel van de westerse wereld’ en verguisd vanwege zijn associatie met alt-right en foute ideeën, met name over mannen en vrouwen. Gedreven door de hype ging ik zijn boek 12 regels voor het leven lezen. Dat leidde tot irritatie, verveling, af en toe een inzicht en vooral verbazing. 12 Regels is een zelfhulpboek met pretentie. Het boek is daadwerkelijk gecomponeerd rond 12 leefregels, die vaak wat cryptisch geformuleerd zijn zoals ‘Aai een kat wanneer je er eentje tegenkomt’. Andere regels zijn rechttoe-rechtaan: ‘Wees precies in wat je zegt’. De vraag is of Peterson zich aan die regel heeft gehouden. Orde versus chaos Peterson gaat uit van een kerntegenstelling tussen orde en chaos. Orde is mannelijk, chaos is vrouwelijk. Ze kunnen niet met elkaar maar ze kunnen ook niet zonder elkaar. Hoewel het nergens expliciet staat is dit boek dan ook vooral op mannen gericht. Een belangrijk thema is hoe mannen met vrouwen moeten omgaan. Peterson wijst op het belang van geloofssystemen en traditie, die maken het leven voorspelbaar. Maar in het Westen nemen mensen afstand van de traditie en…