Boekenstrijd

Karen Armstrong is bekend als schrijver van dikke boeken over religie. Haar boek over de ‘heilige natuur’ is aangenaam beknopt. Wel bevat het een soortgelijke stortvloed aan gegevens en citaten uit allerlei werken. En een grote ambitie: we (de westerse lezer vooral) moeten anders gaan denken over de natuur. Die moeten we ‘heilig’ verklaren, en niet meer zien als gebruiksvoorwerp. In dit boek behandelt ze aan de hand van een aantal thema’s de omgang van religies en levensbeschouwingen met de natuur. Dat uiteraard vanuit het idee dat er iets stevig mis aan het gaan is door de schade die mensen aanrichten aan hun omgeving. Religie kan helpen om deze verhouding te herstellen en anders te gaan handelen en denken. Armstrong geeft daar in dit boek praktische tips voor, en gebruikt hiervoor teksten uit de periode van 900 tot 200 voor de christelijke jaartelling. In die tijd ontstonden confucianisme, taoïsme, hindoeïsme, boeddhisme, monotheïsme en rationalisme. Eén les komt daarin steeds terug: het goddelijke, God, staat niet buiten de natuur maar is daar deel van. Er is een kracht, een ‘zijn’, dat met allerlei termen aangeduid kan worden, dat in al het levende en niet-levende om ons heen zit. Bijna ieder van…

Zoals er zeven hoofdzonden zijn, zijn er zeven vormen van atheïsme. Tenminste, de Britse filosoof John Gray heeft zeven vormen van atheïsme geïdentificeerd in dit boek. Belangrijkste boodschap: atheïsme is vaak niet wat je denkt wat het is. In veel gevallen is het juist de verafgoding van een nieuwe god. De christenen waren atheïsten in de ogen van de Romeinen. Gray hanteert een nogal brede definitie van religie: het is de poging om betekenis aan gebeurtenissen te geven. De omschrijving van een atheïst is juist beperkt. Dat is iemand die geen behoefte heeft aan het idee dat de wereld door een god geschapen is. Duidelijk is al dat die twee zaken elkaar niet uitsluiten. Gray bekritiseert verschillende vormen van atheïsme niet omdat ze niet niet religieus zijn, maar juist omdat ze dat wel zijn, maar het niet weten. Of omdat ze, zoals de zogenaamde nieuwe atheïsten (zoals Christopher Hitchens) religie niet begrijpen. Ze zien religie als wetenschap en bewijzen vervolgens dat die wetenschap niet klopt. Vooruit Seculiere humanisten, de tweede vorm, hangen de religie van de mensheid aan. Ze geloven dat die mensheid steeds verder vooruit gaat. Dit optimistische verlichtingsatheïsme, dat verschillende vormen kent, is een pseudoreligie. Want het idee…

  Gesprekken tussen gelovigen en ongelovigen leiden vaak nergens toe, hooguit kunnen ze tonen hoe ver hun werelden uit elkaar liggen. De discussie tussen de uitgesproken atheïst Sam Harris en de liberale moslim Maajid Nawaz, weergegeven in een door Harvard University Press uitgegeven boekje van 132 pagina’s, is daar een uitzondering op. De Amerikaan Harris is een felle criticus van religie in het algemeen en dus ook van de islam. Nawaz is een Brit van Pakistaanse afkomst. Hij was aanhanger van de islamistische beweging Hizb ut Tahrir en belandde vanwege zijn opvattingen in een Egyptische cel.  (Zijn levensverhaal is te lezen in het indrukwekkende Radical).  Na zijn vrijlating en terugkeer naar Groot-Brittannië heeft hij een radicale ommezwaai gemaakt. Hij werd mede-oprichter van de anti-extremistische denktank Quilliam Foundation, was (verliezend) kandidaat voor de Liberaal-Democraten in de laatste parlementsverkiezingen en heeft een aanzienlijke invloed gehad op het anti-extremismebeleid van de Britse premier David Cameron. Nawaz is een bekende deelnemer aan Engelstalige debatten over de islam, terrorisme en radicalisering. In 2010 ging hij met Ayaan Hirsi Ali de strijd aan over de stelling of islam een religie van oorlog of van vrede was. Nawaz verdedigde dat laatste. Harris betwijfelde of hij wel eerlijk was,…

“Wat is voor jullie de essentie van het idee van Europa?,” vroeg oud-VVD-Kamerlid Arend-Jan Boekestijn een paar jaar geleden op Twitter. “De twijfel,” antwoordde ik. Het vermogen overal een vraagteken achter te plaatsen, kenmerkt Europa nu. Zekerheden zijn er amper, vragen des te meer. In zijn boek Het seculiere experiment beschouwt Hans Boutellier twijfel, diepe twijfel zelfs, als het wezenskenmerk van de westerse samenleving. We kunnen overal aan twijfelen sinds God uit het openbare leven is verdwenen en als centrale, zingevende figuur heeft afgedaan. De absolute claim op de waarheid is bijna lachwekkend geworden, als die tenminste geen bedreigende vormen aanneemt. We leven in het seculiere tijdperk: een unieke situatie waarin religie geen grote rol heeft. (De Sovjet-Unie, waar religie van staatswege was gemarginaliseerd, blijft buiten beschouwing. Terecht misschien, want God is allang terug in Moskou.) De vader van Boutellier waarschuwde er tegen: zonder God zou het een zooitje worden. Zonder de normerende en samenbindende kracht van religie zou iedereen doen wat hem of haar het best uitkwam en zou de chaos uitbreken. Maar zonder God werd het geen zooitje, zoals Boutellier heeft uitgezocht (en we iedere dag kunnen ervaren). Criminaliteitscijfers daalden, na een aanvankelijke stijging. Dat ging wel gepaard met…

Korte inhoud: Een geschiedenis van het grote schisma in de islam tussen soennieten en sjiieten, een verdeeldheid die ontstond kort na de dood van de profeet Mohammed en die tot op de dag van vandaag zijn bloedig effect heeft. In dit boek, dat vooral gaat over de gebeurtenissen in de zevende eeuw van de christelijke jaartelling wordt ook af en toe het heden en recente verleden besproken. Dit is een bloedstollend verhaal over verraad, geloof, strijd, loyaliteit en familiebetrekkingen. Stelling:  Zonder kennis van de breuk tussen soennieten en sjiieten is het huiidige Midden-Oosten niet te begrijpen. Stijl: Historisch, verhalend, meeslepend. Meer een thriller dan een academisch werk. Waardering: Geschikt voor: Iedereen die het Midden-Oosten wil volgen.

Korte inhoud: ‘Een actuele kijk achter de schermen van het Vaticaan’, aldus de sticker op het omslag. En dat klopt. Dit is een beschrijving van het Vaticaan van de afgelopen jaren door een zeer ervaren Amerikaanse journalist. John Thavis werkte dertig jaar als correspondent in het Vaticaan. In dit boek heeft hij een aantal belangrijke affaires van de afgelopen jaren beschreven. Ook geeft hij een behoorlijk kritisch portet van paus Benedictus XVI. Stellling van het boek: There is something rotten in the state of the Vatican. Stijl: Journalistiek, doorspekt met persoonlijke ervaringen. Lekker om te lezen. Waardering: Geschikt voor: Iedereen die wil weten wat er achter de schermen van het Vaticaan gebeurt.

Christopher Hitchens schreef een polemisch geschrift tegen religie in het algemeen en het christendom in het bijzonder. Maar hoe christelijk is Hitchens zelf?  

Juan da Prado moet een van de eerste moderne atheïsten zijn geweest. Toen hij in 1655 als Portugese jood naar Amsterdam kwam, viel hij van zijn geloof. Waarom dachten de joden dat ze gods uitverkoren volk waren en was het niet belachelijk de schepper als persoon voor te stellen? Hij werd in de ban gedaan, maar zijn gedachten ontwikkelden zich verder. Hij nam het standpunt in dat iedere religie waardeloos was en dat de rede het instrument was om waarheid van onwaarheid te scheiden.

John Gray is misschien wel de meest verontrustende denker van het moment. Hij onderwerpt maatschappij en denken aan een niets ontziende, ontnuchterende analyse. Daarbij haalt hij veel overhoop. Dit boek is tegelijk een aanklacht tegen Bush en de oorlog in Irak en een scherpe anatomie van veel van het politieke denken van na de Koude Oorlog. En in hetzelfde bestek van net tweehonderd pagina’s (in de Engelstalige versie) gaat hij ook nog fundamenteel in op de rol van religie, vooruitgang en vrije wil. Uiteenzettingen over de opkomst van het neoconservatisme wisselt hij schijnbaar moeiteloos af met bespiegelingen over Aristoteles, Leo Strauss of Nietzsche.

Beknopt werkje over de duivel, satan, beëlzebub, lucifer etc en zijn tragische carrière waarin hij van onmisbare evenknie van god kelderde naar een popster, die zijn aanbidders onder liefhebbers van heavy metal en horrorfilms vindt. Niets minder dan de secularisering van de duivel wordt hier beschreven. Zoals de eens almachtige god tot ‘iets’ is verworden, is de personificatie van het kwaad teruggebracht tot een spookhuisfiguur.