Boekenstrijd

Op een zomeravond in 1977 sloeg in New York een witte agent een zwarte arrestant in elkaar. Maar op het politiebureau zag de agent dat de verdachte een kruisje om zijn nek droeg. De agent bood zijn verontschuldigingen aan deze medechristen aan. Het is een van de anekdotes die de Zweedse auteur Johan Norberg in zijn boek Open presenteert. Hij doet dat niet om structureel racisme van de Amerikaanse politie aan te tonen. Zelfs niet om hypocrisie als menselijke eigenschap te laten zien. Nee, Norberg gebruikt deze episode als ondersteunend bewijs voor zijn stelling dat mensen ‘hun cirkel van empathie’ uitbreiden, van de eigen familie naar grotere groepen, tot uiteindelijk het hele menselijke ras. Dat is verrassend. Lees de hele recensie van Open van Johan Norberg hier:  Een frisse verdediging van het liberaal kapitalisme Lees ook de recensie van Vooruitgang van Johan Norberg

De democratie staat onder druk. Althans, een deel van de bevolking is ontevreden met de huidige vorm van democratie. Dat is het uitgangspunt van De black box democratie van Dilara Bilgiç. Ze stelt een grondige verbouwing voor van de staatsinrichting van Nederland. En dat in een boekje van ruim 100 pagina’s. Wat is precies het probleem van de democratie? Bilgiç begint met de uitspraak van Geert Wilders over het ‘nepparlement’. Het parlement houdt er andere meningen op na dan het gros van de bevolking. In ieder geval een deel van de bevolking is ontevreden, stelt Bilgiç. In haar speurtocht naar de oorzaken gaat ze te rade bij allerlei filosofen en denkers, van Plato tot David van Reybrouck. Ze gaat in op wat ‘waarheid’ is. Is dat wat overeenkomt met de werkelijkheid? Of is de waarheid dat wat nuttig is voor een bepaald doel? Ze verwijst naar Donald Trump, die ziet wat hij wil zien. De ambitie van de auteur is om deze beide visies te verenigen. Dat kun je ambitieus noemen. Koningin Wilhelmina Verkiezingen zijn voor haar niet de oplossing, eerder een onderdeel van het probleem. Ze vertrouwt liever op lotingen, zoals David van Reybrouck ook betoogde in zijn pamflet…

Het begrip geopolitiek is tamelijk ingeburgerd, maar hydropolitiek is dat (nog) niet. Filosoof/politicoloog Haroon Sheikh onderzoekt in dit boek deze politiek van de grote wateren, van de Noordzee tot de Oost-Chinese Zee. Hij beschrijft de geschiedenis en de actuele ontwikkelingen van een duizelingwekkend aantal landen, staten, culturen en steden, van de Noormannen tot de Khmer, van de VS tot Dubai. Water heeft een belangrijke rol gespeeld in de beschavingen en in de wereldpolitiek. Daartegenover staat het geopolitieke idee dat echte macht op het land te vinden en te verwerven is. Zeker op de grote Euraziatische vlakte. Daar ging Sheikhs eerdere boek De opkomst van het oosten over. Nu wendt hij de steven naar de open zeeën. Kanon aan boord Verreweg de meeste landen grenzen aan de zee. Maar een echte zeemacht onderscheidt zich van een landmacht door een eigen visie op de wereld en de samenleving. De zeemacht is egalitair, ondernemend, heeft een financiëel-wiskundige blik en innovatief. Het water “stimuleert vrijheid en individualisme” en symboliseert zelfs de moderniteit, aldus Sheikh. De landmacht is meer gericht op hiërarchie en orde en is behoudend. Zo is dit onderscheid niet alleen een beschrijving, er lijkt ook een lichte voorkeur uit te spreken. Maar…

Toen de torens van het World Trade Center in vuur en vlam stonden nadat er vliegtuigen ingevlogen waren, liepen mensen geduldig de trappen af. Ze bleven fatsoenlijk. Ze duwden elkaar niet uit de weg en hielpen elkaar zelfs. Dat is voor Rutger Bregman een van de vele bewijzen dat mensen deugen, dat ze vriendelijk met elkaar omgaan, zelfs in noodsituaties. Maar wacht eens even. Waarom was het zo druk op de brandtrappen van die gebouwen? Omdat dit de locatie was van een van de grootste en dodelijkste aanslagen van de afgelopen eeuwen. Dus wat bewijst ‘11 september’? De goedheid van de mens of zijn kwaadaardigheid? Of zijn dubbelslachtige karakter, zijn januskop? Die dubbelzinnigheid komt vaker naar voren in het boek van Rutger Bregman over de deugdzaamheid van de mens. Juist in situaties waarin mensen elkaar naar het leven staan, komt de deugdzaamheid op, lijkt het. Maar Bregman kijkt vaak maar een kant op. Homo Puppy Het is verleidelijk een beetje de spot te drijven met het boek van Rutger Bregman. Het toontje met frases als ‘En toen, nog maar kort geleden, leek het ineens te lukken’ en ‘zo ziet een echte democratie er uit’ zet daartoe aan. En ook de…

Heel vaak is gezegd dat links een nieuw verhaal moet presenteren om geloofwaardig te worden. De ‘leegte van links’ is al jaren een gevleugeld begrip. Keer op keer gingen linkse politici en publicisten er op in. Maar een links verhaal presenteren met blijvende overtuigingskracht, dat lukte niet echt, gezien de terugkerende klacht. De Britse bioloog en publicist George Monbiot doet een poging in zijn boek Uit de puinhopen de leegte te vullen. Hij komt, heel doelbewust en zelfverzekerd, met een nieuw verhaal dat de wereld moet veranderen, zelfs verbeteren. Dat verhaal moet pakkend, kort en mobiliserend zijn. Het moet een verklaring geven over hoe we in de puinhopen beland zijn en hoe we daar uit kunnen komen.   Het verhaal van Monbiot is dat van de goede mens die bedorven is. Mensen hebben het vermogen tot vriendelijkheid en zorgzaamheid. Maar een kwaadaardige ideologie, het neoliberalisme, heeft ons wijsgemaakt dat we met elkaar moeten concurreren en elkaar moeten wantrouwen. Een gemeenschappelijk doel ontbreekt. Maar als we die gemeenschap nieuw leven inblazen, kunnen we onze ware aard herontdekken. Er kan een nieuw gevoel van saamhorigheid ontstaan, met een nieuwe economie, die mens en planeet met respect behandelt. We kunnen ons geluk herwinnen,…

Zijn de universele mensenrechten op hun retour? Dat beeld rijst op uit het boek Gewone Deugden van de Canadese oud-politicus en denker Michael Ignatieff. Mensen geven niet zoveel om mensen waar ze zich niet in herkennen. Ze maken zich meer druk over zaken dicht bij huis dan over universele kwesties. Er mogen dan grotere stromen goederen, diensten, informatie en kapitaal over de wereld gaan dan ooit tevoren, dat betekent niet dat onze gedachten en gevoelens ook gemondialiseerd zijn. Met de overwinningen van Trump en Brexit in het achterhoofd en met de opkomst van nationalistische partijen elders is dat niet zo een wereldschokkende constatering. De meer pessimistische beschouwers van de internationale en nationale ontwikkelingen hadden dat idee al. Maar voor de liberaal Ignatieff, die een prachtig boek schreef over zijn eigen politieke carrière, is het wel een verschuiving. In zijn boek Human Rights as politics and idolatry uit 2001 zag Ignatieff de balans nog de andere kant op gaan. Hoe meer mensenrechten als een gezamenlijke ‘taal’ werden erkend, hoe meer ‘morele vooruitgang’, was toen zijn stelling. Het was de tijd van de interventies van Europa en de VS op de Balkan, nog net voor 11 september en alles wat daarop volgde….

Dit boek legt uit hoe het zit met wereldwijde ongelijkheid en hoe die zich kan gaan ontwikkelen. Duidelijker dan Piketty. En met een harde boodschap. De olifant-grafiek werd vorig jaar een begrip. Volgens sommigen was dit het enige plaatje dat je nodig had om de sociale en politieke ontwikkelingen van de afgelopen tijd te interpreteren. In deze grafiek van econoom Branko Milanovic was in een oogopslag de ontwikkeling te zien van inkomens van de wereldbevolking tussen 1988 en 2008. En dat verdeeld over de schaal van arm tot rijk. Zo werd duidelijk dat de armsten er iets op vooruit waren gegaan. De groep in het midden had duidelijk meer inkomen hadden gekregen. Maar de mensen met een tamelijk hoog inkomen, gezien op wereldschaal, waren er niet of nauwelijks op vooruit gegaan. Terwijl voor de rijksten de lijn sterk omhoog ging: de slurf van de olifant die fier omhoog steekt. Trump en Brexit De aandacht ging in het beruchte verkiezingsjaar 2016 vooral uit naar de groepen die niet hadden gewonnen: de middengroepen in de rijke landen. Het achterblijven van het inkomen van de middenklasse in de Verenigde Staten en Groot-Brittannië werd door velen gezien als de verklaring voor de winst van…

Moet de utopie nieuw leven worden ingeblazen? Hans Achterhuis, lang een verklaard tegenstander van de utopische gedachte, vindt nu van wel. Maar dan wel met mate. Sinds Thomas More in 1516 zijn boek Utopia liet verschijnen is de zoektocht naar een betere wereld gaande. Dit boek biedt een beknopt overzicht van de discussies over utopieën, die maar vaak mislukten of uitliepen op gewelddadige dystopieën.   Tijdgeest Koning van Utopia is ook een gedeeltelijke intellectuele autobiografie van de voormalige Denker des Vaderlands. Hij toont hoe hij (ook) een vertegenwoordiger van de tijdgeest was. In de jaren zeventig was hij positief over Mao Zedong en hield diens utopische teksten ‘grotendeels voor waar en waarachtig’. Na de val van de Muur bekritiseerde hij het utopische denken en argumenteerde dat dit naar een totalitaire samenleving zou leiden. Een paar jaar na de financiële crisis leverde hij kritiek op het ongeremde kapitalisme in Utopie van de vrije markt. Ook in dit boek stelt hij zich voor als vertolker van de tijdgeest. ‘De tijd’ is ‘rijp’ voor een herijking van het utopische gedachtegoed, aldus Achterhuis. Basisinkomen Hiermee komt hij dus terug op zijn eerdere verwerping van het utopisme. Hij ziet ruimte voor wat hij mini-utopieën noemt…

  Een lofzang op het poldermodel hoor je de laatste tijd niet zo gek veel. De glorietijd van het polderen lag in de periode van Wim Kok en Ruud Lubbers, mannen met hun wortels in de overlegeconomie. Tegenstellingen waren er om over te praten, niet om uit te vergroten. En na lange sessies kwam er dan een compromis uit dat soms onbegrijpelijk was, maar waar iedereen mee verder kon. In dit boek wil Jos de Mul een pleidooi houden voor het polderen: een manier van politiek bedrijven die volgens hem ruim baan geeft aan verschillen, maar die tegenstellingen ook pacificeert. Hij presenteert dit als alternatief voor het populisme, dat tegenstellingen juist aanscherpt en uitgaat van een homogene opvatting van het volk die alle andere opvattingen minderwaardig maakt. In zijn inleiding leunt hij sterk op Wat is populisme van Jan-Werner Müller die een vooral politieke analyse maakt van het verschijnsel. Maar De Mul ziet toch ook wel wat in de opvatting dat de populisten opkomen voor groepen die niet voldoende vertegenwoordigd worden, de ‘slachtoffers van de globalisering’. Dat is een nuttige functie, aldus De Mul. Toch ziet hij ook het gevaar voor de bedreiging van de rechtsstaat van de populistische politiek….

Misschien heeft u het nog niet door, maar we zitten middenin een wereldwijde burgeroorlog. Wie de strijdende partijen precies zijn is, zoals vaker in burgeroorlogen, een beetje onduidelijk. Terroristen, nationalisten, imperialisten, racisten, jihadisten, liberalen, ze kunnen allemaal meevechten, soms letterlijk, anders figuurlijk. Dat is de toestand van de wereld zoals Pankaj Mishra beschrijft in zijn boek Age of Anger, in het Nederlands verschenen onder de titel Tijd van woede. Deze ‘geschiedenis van het heden’ is een onconventionele ideeëngeschiedenis, niet altijd erg toegankelijk maar wel inspirerend. Het motief van de opstand tegen de liberale wereldordening is ressentiment – het gevoel van vijandigheid wegens aangedaan of vermeend onrecht (Van Dale). Er is een kloof ontstaan tussen de verwachtingen die geschapen worden in een kapitalistische, liberale democratie en de mogelijkheden. Iedereen rijk en beroemd gaat niet gebeuren. Het gevolg is dat de achterblijvers gefrustreerd zijn, boos, en soms gewelddadig. Verlichting en Romantiek Die liberale ordening leek na 1989 dominant te worden, maar de geschiedenis eindigde niet, maar ging door. Die opstand neemt allerlei vormen aan maar de verschillende stromingen worden verenigd door anti-modernisme. Onder dit ressentiment valt de woede van de ISIS-aanhanger, van de Trump-stemmer, van de witte anti-overheidsterrorist Timothy McVeigh. Mishra wil…