Boekenstrijd

De Afrikanen die op wrakke bootjes Europa proberen te bereiken zijn een icoon geworden. Voor de een staan ze voor de arme horden die van de Europese welvaart willen profiteren, voor de ander zijn het de slachtoffers van kolonialisme en discriminatie die hun recht halen. Om te achterhalen wat deze ‘reizigers’ mee maken en wat hen drijft, probeerde Volkskrant-correspondent Kees Broere met fotograaf Sven Torfinn deze tocht zoveel mogelijk te volgen. In zijn boek dat hiervan de weerslag is ontzenuwt Broere een aantal mythen.  

De oorlog van 2050 begint met een Japanse beschieting vanaf de maan op Amerikaanse ruimtestations. Op Thanksgivingday, om het effect van de verrassingsaanval te vergroten. Hypersonische raketten die vijf keer de snelheid van het geluid halen, vernietigen een aantal van de bases. Op de grond vechten gepantserde infanteristen die een enorme vuurkracht kunnen ontwikkelen. Turkije, bondgenoot van Japan, valt Polen aan. Duitsland sluit zich bij dat offensief aan. De Polen vormen een alliantie met China, Groot-Brittannië en de Verenigde Staten. Dankzij zonne-energie uit de ruimte overwinnen zij uiteindelijk. Dit is geen slecht science-fiction verhaal, maar een scenario in het boek The next 100 years van George Friedman, oprichter van de commerciële inlichtingendienst Stratfor. Friedman schetst daarin een beeld van de toekomst van de internationale verhoudingen de komende eeuw. En dat is minder vrijblijvend dan het hierboven klinkt.

Er is een samenzwering gaande om de religieuze motivatie van moordenaars als Mohamed Bouyeri en de Amerikaanse legerpsychiater Nidal Malik Hassan te verzwijgen. Dat gebeurt omdat inlichtingendiensten moslimagenten nodig hebben om te infiltreren in radicale islamitische groepen. Als de islam verantwoordelijk wordt gehouden voor de moorden, wordt dat lastig en daarom is het officieel beleid daar zo min mogelijk aandacht aan te besteden. Aldus Ayaan Hirsi Ali in haar nieuwe boek Nomade, het vervolg op Mijn vrijheid. Ze besteedt geen enkel woord aan de talloze publicaties van bijvoorbeeld de Nederlandse inlichtingendienst over het islamitisch geïnspireerd terrorisme of aan de rechtszaak waarin de religieuze overtuiging van Bouyeri uitgebreid is besproken. Volgens Hirsi Ali mag niet worden erkend dat ‘de islamitische geschriften, de Profeet en de Koran’ de basis voor jihad bieden. Het is dus duidelijk dat Hirsi Ali na haar vertrek (‘verbanning’) uit Nederland haar toon niet heeft gewijzigd.

Wanneer de jonge Bart Tromp zijn eigen teksten voor de schoolkrant herlas, moest hij vaak uitbundig lachen. Het plezier in het schrijven van scherpe stukken heeft hij zijn leven lang gehouden. In zijn polemische stukken vergat hij nooit te melden dat de meeste anderen van deze kwestie geen verstand hadden. De redactie van dit boek heeft dan ook overwogen dit boek de titel ‘Zoals ik in 1979 al zei’ mee te geven. Dit rotsvaste geloof in het eigen gelijk was gebaseerd op een schokbestendige analyse. De elementen daarvan komen in deze bundel ruimschoots aan de orde, zij het verspreid door het boek. Denkers als Niccolò Machiavelli, Thomas Hobbes, Karl Marx, Max Weber, Immanuel Wallerstein ( de Hegel van de twintigste eeuw ) en Carl Schmitt spelen in zijn visie op de wereld een grote rol.

Toen hij aftrad als wethouder sprak Rob Oudkerk over een ‘stofje’ dat het politici moeilijk maakt om hun eigen gedrag op een rationele manier te beoordelen. Daardoor gaan ze soms rare dingen doen en verandert hun waarneming. Ze zien niet meer wat anderen wel zien, bijvoorbeeld dat hun houdbaarheidsdatum is verstreken. Ed van Thijn, oud-van alles maar blijvend actief als schrijver, publiceerde onlangs een boek dat onder andere gaat over verslaving aan de macht. Want dat is een van de redenen dat opvolging in de politiek vaak zo moeizaam gaat. Macht is een drug, zo citeert hij een journalist. En die verslaving maakt het lastig om tijdig het stokje over te dragen. Met alle problemen van dien voor de machthebbers en hun opvolgers. Uit de voorbeelden die Van Thijn de revue laat passeren blijkt dat beiden zwaar beschadigd kunnen raken.

Van de arrestatie van Gregorius Nekschot tot het verbod op godslastering en het uitblijven van de vervolging van Geert Wilders: het debat over de vrijheid van meningsuiting woedt volop. Maar de diepgang van dat debat is vaak beperkt. Dat is anders in het korte boekje van NRC-redacteur Rob Wijnberg. In nog geen 140 pagina’s weet hij een hoop te bespreken. Hij vermijdt al in de eerste pagina’s een van de meest voorkomende valkuilen in dit debat: om iedere beknotting van de verspreiding van standpunten waar je het min of meer mee eens bent af te schilderen als censuur terwijl de belemmering van onwelgevallige meningen wordt toegejuicht. Neem bijvoorbeeld het dossier ‘censuur’ van Elsevier, waar uitsluitend de beknotting van ‘rechtse’ opvattingen worden besproken. Velen claimen graag vrijheid van meningsuiting voor eigen standpunten, maar vinden vaak reden om andere meningen te beperken. En vaak zijn dat partijen met ‘vrijheid’ in hun naam.

Begin jaren negentig was het einde van de geschiedenis nabij. De Muur was gevallen, democratie en kapitalisme zouden overal zegevieren. De superioriteit van het westerse model was aangetoond en binnen de kortste keren zou de hele wereld in een groot Suburbia veranderen, een prettige, hoewel wat saaie omgeving. Dit was het ‘Vals ochtendlicht’ waar tegen de Britse denker John Gray zich in dit boek verzet. Niks einde van de geschiedenis, hernieuwde strijd zou er komen, en ook geen eenvormigheid, maar een competitie van verschillende soorten kapitalisme zou de toestand in de wereld bepalen.

De invloed van Vlaams Belang, voorheen Vlaams Blok, is veel groter dan gewenst. De partij wordt amper effectief weerwerk geboden en heeft daarmee in Vlaanderen het politieke klimaat verregaand beïnvloed, daarvan is de Belgische minister van Buitenlandse Zaken Karel de Gucht overtuigd. Door de ‘zwijgspiraal’ is er een ‘vrij podium voor extreemrechts’overgebleven. En hetzelfde geldt, mutatis mutandis, voor Nederland waar Pim Fortuyn de grote aanjager is. De Gucht schreef zijn boek uit ongenoegen en onvrede: goede drijfveren. Hier en daar voor een Nederlandse lezer niet helemaal te vatten, biedt het een mooie weergave van het verzet van een klassieke liberaal tegen het oprukkende populisme. In Nederland zijn de liberalen daar niet toe in staat omdat ze te verbitterd zijn (Hans Dijkstal), er door aangetrokken worden (Rita Verdonk) of er geen raad mee weten (Mark Rutte).

In dit boek vergelijkt filosoof Roger Scruton de politieke cultuur van het westen met die van de islamitische wereld. Maar hij neemt ook de manier waarop in het westen met politiek, cultuur en identiteit wordt omgegaan, onder de loep. Dat mondt uit in een conservatief, anti-kapitalistisch programma. Het westerse politieke systeem is gebaseerd op christendom en verlichting, beargumenteert Scruton. Het christendom heeft altijd erkend dat wereldse en geestelijke macht naast elkaar kunnen bestaan. Geef aan Caesar (de keizer) wat hem toekomt en aan God wat hem toekomt, kort gezegd. Daarnaast was de Romeins recht van grote invloed. De kerk leerde zichzelf beperking op te leggen door zich te beschouwen als een rechtspersoon naast andere. Scruton keert terug naar de gedachte van het sociaal contract, hoewel hij dit bij uitstek liberale uitgangspunt uiteindelijk verwerpt. Er zit een venijnige wending in op het moment dat John Rawls ter sprake komt omdat die naar de zin van Scruton niet genoeg rekening houdt met de religieuze behoeften van mensen. De politieke cultuur van het westen is daarnaast gebaseerd op wat Scruton een pre-politieke loyaliteit noemt, aan land, taal en natie. Die zorgt voor een binding naast die van religie. Want zonder een gemeenschap kan…