Boekenstrijd

De politieke memoires van Femke Halsema kan ik niet als volstrekte buitenstaander beoordelen. Mijn tijd als politiek verslaggever in Den Haag voor Het Parool overlapte met haar langere carrière als Kamerlid. Daarom eerst een paar persoonlijke herinneringen. Voor Femke was ik twee keer de brenger van slecht nieuws. Ik overviel haar op de ochtend van 2 november 2004 met een telefoontje en vertelde dat Theo van Gogh was vermoord. Ze was er stil van, tekende ik op in de krant. Het was een zeer aangrijpend moment, zo aan de telefoon in Amsterdam. De andere keer was na de moord op Pim Fortuyn. Ik had in Het Parool uitspraken van LPF-voorzitter Peter Langendam opgetekend zoals: ‘de kogel kwam van links’. Twee dagen later kwam ik Femke tegen op het Plein in Den Haag, waar meer GroenLinksers zaten in afwachting van de verkiezingen. Waarom heb je dat opgeschreven, vroeg ze verwijtend. Ik geloof dat ik niet veel meer wist uit te brengen dan dat het nu eenmaal gezegd was. In haar boek Pluche gaat ze uitvoerig in op de uitspraak van Langendam en de gevolgen ervan. Die uitspraak heeft de rem op scheldkanonnades en bedreigingen tegen linkse politici volgens haar weggehaald. Of…

Nederland mijn vaderland is generaliserend, kort door de bocht, overdreven en eenzijdig. Maar ook scherp, relevant, actueel, en krachtig. Kortom, het voldoet aan de eisen voor een pamflet. De stelling van de Rotterdamse historicus Zihni Özdil is dat zijn naam ook Nederlands is en Nederland ook zijn vaderland. Hij trekt ten strijde tegen de expliciete, maar vooral de impliciete uitsluiting van ‘allochtonen’. Zoals de vraag van een hoogleraar op de Erasmus Universiteit, waar Özdil ook werkt: “Hebben jullie ook zulke toetsenborden?” Özdil hoorde niet bij ‘ons’, maar bij ‘de ander’ die misschien wel met vreemde toetsenborden werkt. En zo gaat het vaak in Nederland, zo vaak dat er sprake is van institutioneel racisme. Een racisme dat zo ingesleten is, dat het niet meer opvalt, zeker niet voor diegenen met ‘wit privilege’. Zo zijn criminelen en hangjongeren ‘Antillianen’ of ‘Marokkanen’ , maar succesvolle atleten (met dezelfde achtergrond) Nederlanders. Met voorbeeld na voorbeeld toont hij de uitsluitingsmechanismes aan. Een groot deel van de Nederlanders vindt dat er teveel ‘buitenlanders’ zijn en dat is al jaren zo. Discriminatie op de arbeidsmarkt, zelfde verhaal. Terecht wijst Özdil hierop.   Özdil legt, zoals het een historicus betaamt, een band met het verleden. Ook vroeger was…

Korte inhoud: Dit boek bevat een redelijk abstracte diagnose over nationalisme, Europese integratie, individualisme, nationalisme en de toestand van de samenleving, aan de hand van grote denkers. Stelling van het boek: Nationale staten hebben afgedaan in het tijdperk van globalisering, politieke organisatie moet naar een kleinere schaal. Stijl: Academisch, maar zeer leesbaar en met een persoonlijke noot. Geschikt voor: Europa- en Nederlandwatchers.

Gastrecensie: Bas Soetenhorst Als je afgaat op wat Pim Fortuyn in interviews en in zijn boeken heeft beweerd, moest zijn vader zich na de oorlog verantwoorden voor de bijzondere rechtspleging. Zijn lievelingstante was van adel. Hij was het lievelingetje van zijn moeder. Op het Mendelcollege in Haarlem was hij voorzitter van de debatingclub. Op persoonlijk advies van toenmalig KVP-voorman Norbert Schmelzer ging hij in 1967 sociologie studeren. Als student kreeg hij van zijn vader een voor die tijd forse maandelijkse toelage van zevenhonderd gulden. Hij speelde een vooraanstaande rol als studentenleider en was innig bevriend met voorman Ton Regtien. Hij wilde nooit lid worden van de CPN en toen zijn broer Joos bij een auto-ongeluk overleed, moest hij hem identificeren. In De jonge Fortuyn toont zijn biograaf Leonard Ornstein aan dat het allemaal onzin is. Fortuyn maakte een sprookjesachtige wereld van zijn verleden. Hij creëerde zijn eigen Efteling, waarin hij een loopje nam met de waarheid.  

Het inmiddels opgeheven Amsterdamse stadsdeel Slotervaart had op zijn website een speciale sectie voor de buitenlandse pers. Een Duitse journalist gaf stadsdeelvoorzitter Ahmed Marcouch de eretitel ‘Sheriff van Klein-Marokko’. Ian Buruma schreef voor de New Yorker een artikel waarin hij een hoofdrol had en de VPRO zond een documentaire over hem uit. Over Marcouch valt dus het een en ander te vertellen, en dat heb ik ook gedaan toen ik nog de Amsterdamse stadspolitiek versloeg voor Het Parool. Af toe was alle aandacht voor de man en zijn uitspraken misschien wat overdreven, maar meestal waren er goede redenen voor. Want Marcouch belichaamt als geen ander de strijd rond dé thema’s van afgelopen jaren: immigratie, integratie, islam, criminaliteit, achterstand en emancipatie. En er is zelfs alle reden een boek over hem te schrijven. Maar deze autobiografie is vooral een gemiste kans.

‘Bram Peper was een fatsoenlijk en integer man.’ Op de laatste bladzijde van zijn biografie trekt Henk van Osch een conclusie die niet iedereen zal delen. Door de bonnetjesaffaire kleeft aan Peper het imago van een zakkenvuller. Dat is tragisch, al was het maar omdat hij bovenal een onafhankelijk denker en strateeg is geweest binnen en buiten de PvdA. Al in 1980 wierp hij de vraag op of integratie met behoud van culturele identiteit niet een verkeerd uitgangspunt was. Hij bestreed het PvdA-taboe op het ter discussie stellen van de koppeling van uitkeringen aan lonen, legde de basis voor het grotestedenbeleid en was als burgemeester (1982-1998) aanjager van de modernisering van Rotterdam. * Gastrecensie door Bas Soetenhorst *

Dit boek lijkt op het eerste gezicht een politieke biografie van Geert Wilders. Het beschrijft, soms zeer gedetailleerd, de ontwikkelingen van de medewerker van de VVD, die Kamerlid werd, als dissident uit die partij stapte en uiteindelijk de politiek leider van de PVV werd. Maar gaandeweg blijkt het toch niet zozeer een biografie geschreven door een buitenstaander, maar een nieuwe vorm,  waarin auteur en hoogleraar politicologie Meindert Fennema zich zo sterk in de positie van zijn onderwerp verplaatst dat hij schrijft wat Wilders vindt en denkt. En dat doet hij zonder de man ooit ontmoet of gesproken te hebben.  

Op het hoofdbureau van politie werd over hem gesproken als ‘een strandbal’ die iedere kant op vliegt. PVV-Kamerlid Hero Brinkman noemde hem ‘de slechtste burgemeester’. Maar toen hij zijn overstap naar de landelijke politiek bekend maakte leek er even een vlaag van waarlijke Cohen-mania door het land te gaan. Wie is Job Cohen en hoe gaat hij te werk? Dat zijn de vragen die mijn Parool-collega Marcel Wiegman en journalist Hugo Logtenberg stellen in hun boek over de ‘burgemeester van Nederland.’ De timing van deze publicatie, waaraan zij anderhalf jaar hebben gewerkt, had amper beter gekund. Nog geen maand voor verschijnen had Cohen aangekondigd lijsttrekker van de PvdA te willen worden. Cohen komt er uit naar voren als een afstandelijke en bestuurlijk ingestelde man die goed kan luisteren en niet snel beslissingen neemt. Dat doet hij pas als hij alle kanten van de zaak heeft bestudeerd. Hij heeft geen grote visies of dadendrang, maar wil dat alles rustig verloopt. Hij kijkt de kat uit de boom en legt niet snel zijn kaarten op tafel. Hij houdt niet van onenigheid en politieke spelletjes.

In de afgelopen acht jaar hebben vier of misschien vijf populistische partijen de aanval geopend op het politieke establishment: Leefbaar Nederland, de LPF, Trots op Nederland, de Partij voor de Vrijheid en – twijfelgeval – SP. Er is nog één geduchte tegenstander over. De opkomst van het populisme is het onderwerp van een toegangelijk boek van historicus Maarten van Rossem en een hoofdstuk in het meer academische boek van Henk te Velde over politieke tradities in Nederland. Populisme is een stijl die politieke bewegingen kunnen gebruiken, leren we uit deze boeken. Essentieel is verzet tegen de heersende politieke cultuur. Van Rossem noemt dat ‘systeemvijandig’. En vaak komt daar de nadruk bij op een (vermeende) identiteit, wat gepaard kan gaan met het afzetten tegen een bevolkingsgroep.  

Dat de PVV, de partij van Geert Wilders flink zal groeien bij de komende verkiezingen, staat wel vast. Is dat erg en kunnen andere partijen nog wat doen om dat te stoppen? Dat zijn de onderwerpen van twee nogal verschillende boeken over de PVV en Wilders: een beschrijving van binnenuit en een analyse van buitenaf. Beginnend journalist Karen Geurtsen ‘infiltreerde’ bij de PVV. Tijdens haar stage bij HP/De Tijd werd ze stagiaire bij de partij van Geert Wilders. Zo kreeg ze een kijkje achter de schermen. Ze poogde antwoord te krijgen op de prangende vraag of de PVV ‘gevaarlijk’ is.