Overladen met prijzen is Congo van David van Reybrouck. De AKO Literatuurprijs en de Libris Geschiedenis Prijs sleepte hij binnen. Toch is het de vraag of literatuur en geschiedenis altijd een goed huwelijk vormen.

Buiten kijf staat dat dit in veel opzichten een rijk boek is. Het staat tjokvol goede verhalen. Van Reybrouck vertelt de geschiedenis van Congo, een land met de omvang van een half continent, het liefst aan de hand van persoonlijke belevenissen. Die diept hij op uit obscure boeken en archieven, maar vooral heeft hij die boven water gehaald door interviews. Hij heeft tientallen gesprekken gevoerd met informanten, vooral met Congolezen. Hij heeft als Europeaan de Congolezen stemmen gegeven. De vermenging van wat lelijk oral history heet met andere bronnen is misschien wel een van de meest opmerkelijke en aantrekkelijke aspecten van dit boek.

Hij heeft ook zijn eigen zoektocht een plaats gegeven in het boek. Niet alleen door een ‘verantwoording der bronnen’ van meer dan dertig pagina’s, maar ook in de tekst. Er zit veel reisreportage met zijn eigen belevenis in het boek.
Maar af en toe wringt er ook wel iets. Een muggenzifter kan vraagtekens plaatsen bij de betrouwbaarheid van een gesprekspartner die stellig beweert dat hij 126 jaar oud. Inderdaad, geboren rond 1885.
Soms is het ook wel een beetje veel ‘Van Reybrouck in Congo’ en moeten we vooral met de auteur meeleven. Maar de twee perspectieven, het persoonlijke en het Congolese, vullen elkaar over het algemeen goed aan.
Opvallend is het lef waarmee hij zijn onderwerp te lijf gaat. Hij durft samen te vatten en weet de lezer door de ingewikkeldste verwikkelingen heen te slepen. Als de gebeurtenissen onoverzichtelijk zijn, zegt hij dat gewoon. De pen van Van Reybrouck is een machete waarmee hij voor ons een pad baant door de jungle van de Congolese geschiedenis, om maar even in de stijl te blijven.
Maar het literaire gehalte is soms te hoog. Van Reybrouck doet hier en daar aan mooischrijverij. De passages waarin hij zijn schrijfkunsten etaleert zijn soms te lang, te vermoeiend. De vaart gaat er uit en dat begin je te merken na een paar honderd pagina’s. De literatuur wint het dan van de geschiedenis.

Die geschiedenis zelf is meer dan kleurrijk genoeg. Daar zit een hoop ellende bij, zoals de wrede kolonisatie ten tijde van de Congo-Vrijstaat. Maar Van Reybrouck zoekt nadrukkelijk ook de opmerkelijke prestaties, zoals de heldendaden van het Congolese leger in de twee wereldoorlogen. Congo heeft de wereldgeschiedenis mede bepaald, vertelt hij helemaal aan het eind van zijn boek.

De dekolonisatie verliep hals over kop. In tegenstelling tot het traditionele beeld is hij kritisch over de vermoorde leider Patrice Lumumba. Die ruide de boel op en maakte de situatie in de eerste dagen na de onafhankelijkheid vooral erger.
De eerste vijf jaar als zelfstandig land waren ‘een apocalyptisch tijdperk’. De tijd onder Mobutu omschrijft hij als de ‘elektrische jaren’ hij bracht televisies en stroom, maar ook opwinding, de verwachting dat Congo, omgedoopt tot Zaïre, een moderne staat zou worden. Hij voerde een ‘anti-westerse cultuurpolitiek, waarin het dragen van een stropdas een verzetsdaad werd.

Het land verviel. De wegen verdwenen. Het was niet meer mogelijk om over de weg van de ene naar de andere plaats te trekken.
De omwenteling kwam traag. De genocide in Rwanda had een enorm effect op Congo. Congo werd het toneel van Afrikaanse oorlogen, met verwoestend effect. Vijf buurlanden mengden zich in de strijd. Rebellengroepen versplinterden tot ze bijna onherkenbaar waren. Het meest dodelijke conflict na de Tweede Wereldoorlog vond hier plaats. Het ging om een gegeven moment niet meer om politiek, afstamming of ideologie, maar om handel. Want Congo is gezegend of vervloekt met grondstoffen voor de moderne tijd, rubber, uranium, coltan, diamant. Er valt wat te halen in Congo. En zeker voldoende geschiedenis voor een goed verhaal.

Waardering:  

David van Reybrouck, Congo, een geschiedenis. (2010)