Het portret van oom Wim hing boven de schoorsteenmantel van opa en oma in de Valeriusstraat in Amsterdam-Zuid, maar over Wim werd nooit gesproken in de familie Kooijmans. Wim was dood en was niet oud geworden, zoveel was de kleinkinderen wel duidelijk, maar het verhaal daar achter bleef onduidelijk. Nog raadselachtiger werd het toen de kleinkinderen er achter kwamen dat Wim verzetsheld was geweest. Waarom zou je daar niet over praten?
Historicus Luuc Kooijmans, neef van oom Wim, heeft het verhaal verteld in een beklemmende en pijnlijke familiegeschiedenis tegen de achtergrond van de Tweede Wereldoorlog. Vader Kooijmans, Luucs grootvader, was een koppige en kortzichtige protestant, die al voor de oorlog de kant van de NSB had gekozen. Dat leidde tot een schisma in het gezin, waarin een enkeling de kant van vader koos, anderen het verzet steunden en weer anderen te jong waren om zelf te kiezen. Wim sloot zich aan bij de Inlichtingendienst, een verzetsgroep die poogde militaire informatie door te geven aan de geallieerden. Maar hij werd opgepakt, gemarteld, ter dood veroordeeld en geëxecuteerd.
Ondertussen maakte ‘vader carrière te maken in het onderwijsveld door zijn nationaalsocialistische gezindheid nadrukkelijk te ventileren. Een dochter sloot zich aan bij de Arbeidsdienst en trouwde met een nogal excentrieke geestverwant uit een heel ander milieu, Jan Boreel. Anderen keurden de houding van ‘vader’ af en sympathiseren met het verzet of zijn daar min of meer bij betrokken. Eén zoon zat in krijgsgevangenschap, een ander werkte in Duitsland.
Op basis van brieven, nagelaten documenten, gedichten uit die tijd, en later gevoerde gesprekken heeft Kooijmans de verscheurdheid in het gezin en bij de familieleden (soms een beetje te) gedetailleerd blootgelegd. Hij tekent de discussies op, de pesterijen, de schaamte die kinderen voelen als de ouders de NSB-gezindheid weer eens demonstreerden. Hoe kan je lid blijven van de NSB als duidelijk is dat de bondgenoten van jouw partij je zoon zwaar hebben mishandeld? Uiteindelijk stapte ‘vader’ van zijn overtuiging af, maar de schade is dan al aangericht.
De oorlog is hier (weer) een moreel schouwspel, een baken in het leven, het moment waarop keuzes worden gemaakt. Kooijmans laat zien dat die keuzes van ‘goed’ en ‘fout’ heel lang doorklonken. Maar ook hoe ingewikkeld die waren. Er zijn vele grijstinten aangebracht. Zo is ook de naoorlogse rechtsvervolging en zuivering allesbehalve zuiver, dus ook aan de ‘goeden’ was wel wat mis. De NSB’er Boreel, die geliefd was bij veel leden van het gezin, was politiek ‘fout’, maar persoonlijk sympathiek. Bij ‘vader’ werkte de combinatie van persoonlijkheid en politieke keuze juist de spanningen in het gezin in de hand. Zo sterk dat zelfs de kleinkinderen dat niet ontging.
Geen reacties