Boris Bibikov is een rijzende ster van de communistische partij van de Sovjet-Unie. Hij noemt zijn eerste dochter Lenina, naar de grote leider van de Russische revolutie.
Hij is in het begin van de jaren dertig een van de leiders van de bouw van een reusachtige tractorfabriek in de Oekraïne. Overdag en tijdens ‘stormnachten’ wordt er in koortsachtig tempo aan gewerkt, om het schema van het Vijf Jaren Plan te halen. Een muziekband moedigt de arbeiders met revolutionaire liederen aan.
Het plan wordt gehaald en Bibikov wordt gepromoveerd. Hij wordt de tweede man van de partij in een stad in de Oekraïne. Maar een paar jaar later wordt hij gearresteerd. Pas na negentien dagen legt hij een bekentenis af: hij heeft het werk aan de tractorfabriek als lid van een trotskistische organisatie gesaboteerd.
Zijn dochters, Lenina en de acht jaar jongere Ljoedmilla, raken op drift in de Sovjet-unie van de vervolgingen en oorlog. Ze komen in een weeshuis terecht nadat ook hun moeder is gearresteerd. En dan breekt de oorlog los, waarna ze als ‘menselijk wrakhout’ meegevoerd worden in de stroom naar het westen. Ze overleven op wonderbaarlijke wijze de oorlog, net als hun moeder.
Jaren later wordt Ljoedmilla wanhopig verliefd op de academische en aanvankelijk naïeve Brit Mervyn Matthews, die als diplomaat en student in het Moskou van de Koude Oorlog terecht komt. De KGB wil hem recruteren, maar hij weigert. Het geplande huwelijk gaat niet door. Maar de geliefden laten niet los. Mervyn begint een vijf jaar durende campagne om zijn aanstaande toch te kunnen huwen.
Hun zoon Owen, die dit boek schreef, komt in de jaren negentig als journalist in Moskou terecht. De stad is dan totaal veranderd. Owen begeeft zich vooral in het milieu van de nieuwe rijken die zich vermaken met drugs, party’s en seks. Maar hij gaat ook naar de oorlog in Tsjetsjenië en maakt een van de terugkerende crises in Rusland mee. Hij krijgt het dossier van de KGB over zijn grootvader in handen en weet uit die kilo papier ongeveer het verhaal te reconstrueren.
Deze familiegeschiedenis beslaat de hele periode van de Sovjet-Unie, van 1917 tot de val in de jaren negentig. Tegen die achtergrond spelen de zusjes, hun vader en de echtgenoot van Ljoedmilla de hoofdrol. Matthews weet die grote geschiedenis en de ‘kleine’ geschiedenissen bijzonder mooi en op een natuurlijke manier te combineren.
Dit boek doet soms denken aan Leven en lot, de epische roman van Vasili Grossman. De lotgevallen van Boris en de twee zusjes hadden daar zo in gepast. Op een gegeven moment komen ze zelfs door Stalingrad, vlak voor het belegerd wordt.
De aangrijpende hoofdstukken over Boris en de twee zusjes in de jaren dertig en veertig vormen dan ook het dramatisch hoogtepunt van dit boek. Daar kunnen de latere inspanningen van Mervyn om zijn Mila te huwen niet tegen op. Die zijn wel uiterst creatief: van pogingen om Russische leiders een brief in handen te duwen tijdens een staatsbezoek aan het westen tot zijn stiekeme bezoek aan Tallinn en Leningrad, waar hij zich voordoet als toerist uit Finland. Hij schakelt de pers in en het huwelijk en het vertrek van Ljoedmilla worden uiteindelijk toegestaan.
In een bijzin stopt Matthews weg dat het daaropvolgende huwelijk niet zo bijster goed was. De werkelijkheid kon, nadat ze jaren lang in brieven hun liefde hadden geidealiseerd, alleen maar een teleurstelling zijn.
Matthews doet hier en daar pogingen de ellende van de Russische geschiedenis te duiden. Hij gebruikt een voorval waarbij hij wordt, schijnbaar zonder aanleiding, op straat wordt aangevallen door twee Tataren. De mannen worden opgepakt, en zo slecht behandeld dat Matthews spijt krijgt dat hij naar de politie is gegaan. Hij voelt er zich ellendig onder. “Volgens mij dragen veel Russen een soortgelijk brok zwart slijm in hun binnenste, bestaande uit trauma en schuldgevoel en opzettelijk vergeten.”
Owen Matthews, Kinderen van Stalin (2009)
Geen reacties