De Engel van Grozny

april 6, 2008

Timur is een modern wolvenjong. De wees leeft in de ruïnes en op de vuilnisbelten van Grozny nadat hij is weggelopen uit het huis van zijn ogroznyom. Hij heeft genoeg van de mishandelingen, de uithongering. Zijn halfzusje Liana heeft hij moeten achterlaten bij de oom die haar misbruikt en uit stelen stuurt. Met een steen slaat hij een zwerfhond dood. Dan voelt hij zich machtig. Twaalf jaar oud en om aan eten te komen overvalt hij alleen jongere kinderen.
De Noorse verslaggever Åsne Seierstad ontmoet Timur en Liana in het kindertehuis van Hazidat en Malik, een kinderloos echtpaar. Met eindeloos geduld en misschien wel tegen beter weten in proberen ze getraumatiseerde kinderen een beetje gewoon leven te laten leiden.

Tsjetsjenië is een republiek binnen de Russische federatie, gelegen in de bergen van de Kaukasus, met een legendarisch heldhaftige en trotse bevolking. De geschiedenis van strijd met de Russen gaat zeker terug tot de negentiende eeuw. In de Tweede Wereldoorlog werd de bevolking naar Centraal-Azië gedeporteerd, omdat Stalin vreesde dat de Tsjetsjenen samen zouden spannen met de Duitse vijand. Als de Sovjet-Unie in de jaren negentig uiteenvalt, probeert Tsjetsjenië los te breken. Rusland accepteert dat niet. In 1994 werd Grozny een kerkhof voor de Russen die de stad met tanks poogde in te nemen.
De oorlog woedt de jaren daarna voort, verplaatst zich van de steden die met de grond gelijk worden gemaakt naar de bergen, van de bergen naar de aangrenzende republieken met spectaculaire en bloedige gijzelingsacties. De Russen vechten met een onthutsend respect voor mensenlevens, of het nu kinderen, vrouwen, of gewonde soldaten van hun eigen leger zijn. Seierstadt vertelt het verhaal van Nikolaj, een soldaat die op een mijn liep en daardoor blind werd. Hij werd geopereerd, maar voor de rest aan zijn lot over gelaten.

De Tsjetsjenen leven in een cultuur waar de banden van familie en clan bepalend zijn. Eerwraak en bloedwraak kunnen tot langlopende vetes leiden. Vrouwen hebben weinig tot niets in te brengen. En naast een nationalistische strijd voor de onafhankelijkheid van Tsjetsjenië wordt het meer en meer een religieus conflict. Het wahabisme, een ultra-orthodoxe islamitische stroming uit Saoedi-Arabië, krijgt voet aan de grond in een land waar traditioneel de gematigde soefi-stroming dominant was. De leider van de onafhankelijkheidsstrijd Dzjochar Doedayev voorspelde in 1996: “Over een paar jaar zal het conflict zich uitbreiden. Dan is het de strijd van de moslimwereld tegen het westen. Dat zal het einde betekenen van de westerse wereld, want jullie zijn niet klaar voor de strijd.”
Seierstad, die ook voor Trouw en Nova werkt en boeken over Irak en Afghanistan schreef, reist in 1995 en 1996 verschillende keren naar Tsjetsjenië. Tien jaar later keert zich terug. Maar haar perspectief is de tussentijd niet veranderd. Ze laat vooral de slachtoffers aan het woord: de kinderen, de vrouwen, de gewonde soldaat, de gedeporteerde, de gevangene. Hun levens, tot in detail beschreven, zijn fatalistische verhalen vol ellende. Het noodlot slaat keer op keer toe en soms wordt het bijna zwelgen in misère.
De oorlog, maar ook de vrede die de clan van president Ramzan Kadyrov afdwingt, zijn somber stemmende ervaringen. Rond de jonge president, een bondgenoot van Poetin is een absurde persoonscultus opgebouwd, compleet met lijfwachten die sprekend op hem lijken en een jeugdbeweging die hem vereert.
De invloed van de gebeurtenissen in Tsjetsjenië reikt verder dan de bergrepubliek. Seierstad raakt het positieve beeld dat ze had van Rusland kwijt. De literatuur en de muziek bevallen haar nog, maar verder is er weinig meer wat haar kan bekoren.

Beide kampen radicaliseren. Russen die de Tsjetsjenen nog uitsluitend als criminelen en terroristen beschouwen, citeren Stalin: “Als de mens verdwijnt, verdwijnt ook het probleem.”

Waardering:  3half-sterren

Åsne Seierstad, De engel van Grozny. Achttien maanden undercover in Rusland, De Geus

Deze recensie verscheen op 16 april 2008 in Het Parool.

(Visited 466 times, 1 visits today)

Een reactie

  • Seda maart 27, 2011op10:33 pm

    Ik kom zelf uit Tsjetsjenie en ik wil het boek wel eens lezen 🙂 het lijkt een leuk boek.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.