Normaal schrijft Wim Boevink, verslaggever van Trouw, over zaken als de opvoedkundige aspecten van het schoonmaken van het caviahok. Hij heeft een dagelijkse rubriek, Klein verslag, op pagina twee, die de nogal ernstig getoonzette krant een iets luchtiger karakter moet geven.
Maar van november 2009 tot mei 2011 was zijn rubriek niet zo luchtig. Hij bezocht zo ongeveer alle zittingen van het proces tegen Ivan/John Demjanjuk, die in München terecht stond voor medeplichtigheid aan moord, 28.000 keer gepleegd, waar hij steeds een stukje over schreef.
Bij het begin van het proces was de verwachting dat het een half jaar zou duren. Maar dat werd drie keer zo lang. Het werd dus een uitputtingsslag.

Boevink verwijst in het begin van zijn gebundelde verslagen naar Harry Mulisch, die een beroemd geworden reportage schreef over het proces tegen Adolf Eichmann in de jaren zestig, De zaak 40/61.
Boevink is geen literaire beroemdheid. Hij schrijft niet ter meerdere eer en glorie. Hij stelt zich dienstbaar op ten opzichte van de lezer en laat de partijen in het proces, voor zover mogelijk, in hun eer. Hij is een weliswaar betrokken, maar ook wat afstandelijke waarnemer.
Wel vraagt zich af of hij niet de grens bereikt van wat hij kan beschrijven, nadat opnieuw gruwelijke details aan de orde zijn gekomen. Maar hij hield vol.

De lengte van het proces had ook voordelen. Daardoor kon hij ook op kleine dingen letten. Een woordenwisseling tussen de temperamentvolle advocaat Ulrich Busch en de arts die in de gaten moet houden of Demjanjuk in staat is de zitting bij te wonen, wordt nauwgezet beschreven. Juist de vermenging van menselijke voorvallen en grote gebeurtenissen maakt dit sterk. Hij slaagt er uitstekend in de historische, persoonlijke, emotionele en soms ook bizarre kanten van dit proces te verslaan.
Sobiboroverlevende Jules Schelvis noemt het boek van Boevink een klein monument.

Eén van de andere trouwe bezoekers van het proces was medeaanklager Rob Fransman. Hij had een dubbelrol, want hij deed ook verslag voor de website van de Wereldomroep. Ook zijn stukken zijn gebundeld, door dezelfde uitgever.
Fransman wilde medeaanklager zijn omdat het 'niet denkbeeldig' is dat Demjanjuk rechtstreeks betrokken was bij de moord op zijn ouders.
Zijn verslag is, bijna vanzelfsprekend, veel persoonlijker en emotioneler dan dat van Boevink. Het is meer een dagboek dan een zuiver verslag van het proces. Hij vertelt over voorvallen achter de schermen, zoals de zorgen van de Nederlandse ambassade en die van het personeel van de rechtbank. Twee dames van de politie in de rechtbank hebben altijd koffie, mineraalwater en koekjes klaarstaan. Ze betalen dat alles uit eigen zak.

Fransman verwoordt de frustratie van de medeaanklagers over wat men de proceshouding van de verdachte noemt. Hij lag maar in zijn bed en zei niets. Fransman had de neiging een propje naar hem te schieten of hem even op de schouder te tikken om hem iets te vragen.
Door de passieve houding van Demjanjuk kreeg diens advocaat vanzelf een hoofdrol. Diens aanvaringen met rechter Ralph Alt zijn een refrein in beide boeken. Fransman schrijft dat hij Busch en diens Oekraïense vrouw begon te haten.
Boevink is ambivalenter en noemt delen van het pleidooi van Busch niet onzinnig. Hij is ook kritisch over de manier waarop het proces werd gevoerd. 'Niet alle beschikbare kennis werd gemobiliseerd.' Er was gebrek aan regie. 'De toehoorders werden maar slecht bediend.'
Fransman is juist erg tevreden over de uitspraak, die zowel de veroordeling als de voorlopige vrijlating van Demjanjuk inhield.

Had de uitgever de twee verslagen niet moeten samenvoegen? Nee, daarvoor zijn ze te verschillend. Twee boeken over dit proces zijn er niet te veel.

Deze bespreking verscheen in het Parool op 13 juli 2011.

Wim Boevink: Dienstausweis 1393 Demjanjuk en het laatste grote naziproces Bericht van een verslaggever (2011)

Waardering:

Rob Fransman: Het Demjanjuk-proces Reportages van een Nebenkläger (2011)

Waardering: