WikiLeaks, dat is Julian Assange. En dan een hele tijd niemand. En daarna nog een hele tijd niemand. En dan misschien een paar andere mensen, die een rolletje mogen spelen.Dat is de indruk die oprijst uit de diverse boeken over WikiLeaks en het wordt bevestigd door de herinneringen van een van die andere medewerkers: Daniel Domscheit-Berg, als Daniel Schmidt een tijd lang onder andere woordvoerder bij WikiLeaks.
Een paar jaar lang werkte Domscheit-Berg intensief samen met Assange. Maar een gelijkwaardige verhouding was het nooit. Assange had de leiding, hoe chaotisch hij ook was. De beter gedisciplineerde en zakelijkere Domscheit-Berg probeerde zoveel mogelijk dingen in goede banen te leiden. Maar dat gebeurde altijd binnen de marges die Assange stelde. Uiteindelijk botste de twee en vertrok Domscheit-Berg bij WikiLeaks.
Het boek dat Domscheit-Berg heeft geschreven is het verslag van een vernietigde jongensdroom. Er zit een hoop frustatie achter, boosheid over het optreden van ‘dictator’ Assange, en desilussie over de kloof tussen het ideaal en de werkelijkheid van WikiLeaks.
Domscheit-Berg bewonderde Assange, maar merkte uiteindelijk dat de verhouding te ongelijk bleef. Assange liet hem vaak blijken dat hij de baas was, en niemand anders.
Een van de dingen die dit boek duidelijk maakt is de kleine schaal die WikiLeaks lange tijd had. De vaste kern bestond maar uit een paar mensen. De technische infrastructuur was krakkemikkig. Met bluf en ook wel geluk wist WikiLeaks zich staande te houden.
In de begintijd werd er nooit een adeqaute organisatiestructuur opgezet, omdat het niet nodig leek. Maar toen de druk toenam, met de publicatie van de Irak-video, was er geen tijd meer om iets op te zetten.
Domscheit-Berg zet zich zelf in de eerste pagina’s al neer als een utopist, die gelooft in een betere wereld zonder bazen en zonder hierarchë die gebaseerd is op voorsprong van kennis. Hij vindt in WikiLeaks een doel in zijn leven. Hij zoekt ook erkenning. Maar hij ziet ook de bezwaren. Hij vergelijkt WikiLeaks zelfs met Scientology, een sekte die geen kritiek toestaat en een eigen jargon vol afkortingen hanteert. ‘De goeroe was onaantastbaar’, het kwaad kwam van de buitenwereld.
De kritische houding is opmerkelijk omdat die van binnen komt. Voor diegenen die de verwikkelingen rond WikiLeaks hebben gevolgd, is het minder opmerkelijk. En Domscheit-Berg doet wel erg zijn best om ieder voorval breed uit te meten, of het nu gaat om het plagen van zijn kat ‘Mr Schmidt’ of het openzetten van een raam in een bedompte IJslandse hotelkamer. Door de overdaad aan details wordt dat soms gezeur.
Een belangrijk subthema in het boek is hoe bij WikiLeaks met geld werd omgegaan. Assange overwoog om documenten te veilen, de ‘Collateral Murder’ video bracht 100.000 dollar op aan donaties, er was vaak geen geld, etc. De manier waarop met geld werd omgegaan was ondoorzichtig. Aan het eind van het boek is de financiële praktijk een van de onopgehelderde vragen die Domscheit-Berg nog heeft.
De video-productie van Collateral Murder in IJsland was een breuk met het ‘blind’ produceren van gegevens op internet, wat WikiLeaks. Daarna kwam een volgende gedaanteverwisseling, waarbij WikiLeaks samenwerkte met grote media, zoals Der Spiegel, The Guardian en The New York Times. Zo zijn er op zijn minst drie fasen in het WikiLeaks-project te onderscheiden.
De verslechtering in de relatie tussen Assange en Domscheit-Berg begon al bij de productie van de Irak-video en leidde in september 2010 tot een echte breuk. Tot op het punt van een doodsbedreiging van Assange, hoewel de vraag is hoe serieus je die moet nemen.
Domscheit-Berg heeft nu zijn eigen systeem ontwikkeld voor het openbaar maken van geheime documenten. OpenLeaks levert daarvoor alleen de infrastructuur, de beslissingen over openbaarmakingen worden door partners, zoals media en maatschappelijke organisaties, genomen. OpenLeaks onthult dus zelfs niet maar faciliteert onthullingen. Daarmee wordt de verantwoordelijkheid voor publicatie gelegd bij diegenen die geacht worden daar op een of andere manier verstand van te hebben. Een heel wat bescheidener positie dan die WikiLeaks inneemt
Dit boek is onthullend voor mensen die nog in het popster-imago van Assange geloven, het is de ontmaskering van een goeroe. Voor anderen vormt het een bevesting van wat zij weten.
Maar Domscheit-Berg gaat niet ver genoeg. Aan het eind van zijn boek stelt hij een reeks vragen over WikiLeaks: uiteenlopend van het geld tot de verhouding tussen Assange en een Russische antisemiet. Hij noemt WikiLeaks nog steeds ‘dat fantastische idee’. Toch is de echte vraag die opdoemt of WikiLeaks wel zo’n fantastisch idee is en of het op een goede manier valt uit te voeren.
Daniel Domscheit-Berg, Inside Wikileaks. Mijn tijd bij de spraakmakendste website ter wereld. (2011)
Geen reacties