Korte inhoud: Geograaf Ewald Engelen beschrijft hoe de financiële sector in Nederland de vrije hand kreeg in de jaren voor de crisis en hoe die in jaren na het uitbreken van de crisis probeerde te voorkomen dat er wezenlijke ingrepen zouden komen. Daarbij werden alle mogelijke middelen gebruiikt, inclusief leugens en chantage, gebruikt door de leden van een ‘schaduwelite’, waaronder bankiers, politici, advocaten en academici om hun gelijk te halen.
Stelling van het boek: Het is hoog tijd de financiële sector aan banden te leggen.
Stijl: Gedreven, polemisch, fel, duidelijk.

Geschikt voor: mensen die zich ook afvragen waarom er na de crisis weinig veranderd lijkt.

Waarom is de bankensector niet aan banden gelegd na de crisis die in 2008 uitbrak? Dat is de ogenschijnlijke simpele vraag die financieel geograaf Ewald Engelen stelt in zijn boek ‘De schaduwelite voor en na de crisis.’
Jarenlang ontwikkelden banken, weinig gehinderd door regels en toezicht, het ene financiële wonderproduct na het andere. Miljarden schoten binnen een paar seconden de wereld rond dankzij de automatisering en de digitalisering. De globaliserende internationale financiële sector trok zich van grenzen niets aan.
Nederland deed volop hier aan mee, met het streven om op de Zuidas in Amsterdam een internationaal financieel centrum te vestigen, met een hoofdrol voor Nederlandse megabanken die internationaal actief waren. Bijzonder element in de Nederlandse mix zijn de tienduizenden ‘brievenbusmaatschappijen’ die buitenlandse bedrijven hier hebben gevestigd om gebruik te maken van soepele (belasting-)regels.
Tot de crash in 2008 een eind aan het sprookje leek te maken. Meerdere banken moesten gered worden, ten koste van miljarden euro’s aan belastinggeld.

Je zou denken dat er daarna een andere, kritischer houding zou komen ten opzichte van de banken en aanverwanten. Maar dat gebeurde niet of nauwelijks.
Engelen, die de sector al van voor de crisis bestudeerde, wil een schaduwelite ontmaskeren. De namenlijst staat op de eerste pagina’s van zijn boek. Maar de naam schaduwelite is wat spannender dan gerechtvaardigd is. Veel van deze mensen traden in de openbaarheid op. Het zijn (voormalige) toppolitici, ondernemers, advocaten en dergelijke, die voor een groot deel open en bloot voor hun opstelling uitkomen. Aan de andere kant is Engelen misschien wel een beetje te makkelijk met het op een hoop vegen van mensen met nogal uiteenlopende opvattingen.
Engelen spreekt zelfs van een complot, maar de duistere, verborgen kant die eigen is aan een complot ontbreekt. Dat er een grote groep machtige figuren hebben samengewerkt om sterke ingrepen in de bancaire sector te verhinderen of af te zwakken, toont hij duidelijk aan. Door de figuur van de ‘schaduwelite’ zo een hoofdrol te laten spelen, lijkt Van Engelen op zoek naar een schuldige, een zondebok die verantwoordelijk gehouden kan worden. Dat kan leiden tot grote simplificaties en samenzweringstheorieën. Door de elite als schuldige te definiëren, kan een makkelijke tegenstelling worden gecreëerd.
Volgens Engelen hebben de leden van de elite allerlei snode tactieken gebruikt: liegen, chanteren, bedriegen. In sommige gevallen wordt wel aangetoond, in andere gevallen is het minder overtuigend. Engelen heeft soms de neiging hoog van de toren te blazen, wat zijn geloofwaardigheid niet altijd ten goede komt.

Maar dat het toezicht op de sector zeer mild was, dat er de neiging was om het belang van de banken te vereenzelvigen met dat van Nederland, dat politici zich zeer soepel hebben opgesteld, maakt hij overtuigend duidelijk.
De leden van de ‘schaduwelite’ zullen uiteenlopende motieven hebben gehad, maar de gemene deler was waarschijnlijk dat ze geen alternatief zagen voor het ‘gefinancialiseerde kapitalisme’. Of het nu om sociaal-democraten, liberalen of zelfs een enkele GroenLinkser gaat, ze meenden dat dit systeem door moest gaan, omdat het niet anders kan. Dit gebrek aan een alternatief is waarschijnlijk een van de grootste kwalen van de moderne tijd.
Deze vorm van kapitalisme is volgens Engelen ‘een ramp’. Het is wachten op de volgende crisis. Een groot deel van de bevolking heeft veel koopkracht moeten inleveren, het MKB lijdt daaronder, het systeem komt maar een kleine groep ten goede en rolt door naar de volgende crisis.

Engelen heeft dit boek geschreven als aanklacht . Wie op zoek is naar nuances, is hier aan het verkeerde adres. Maar het is vlot geschreven, niet overdreven technisch, soms uiterst inzichtrijk en het bevat een wat wrange humor.
Of dit boek wel iets gaat veranderen? Het is de vraag, maar er zijn tekenen dat er hier en daar een besef groeit dat het zo niet langer gaat. Of dat besef sterker is dan de macht van de ‘schaduwelite’, valt te bezien.

Samenvatting

Recensent

Addie Schulte

Review Date

2014-11-09

Boektitel

Ewald Engelen, De schaduwelite

Waardering

4