De eerste zin van dit boekje is dat geopolitiek een ‘glibberige’ term is. De vraag is of de lezer er na het lezen van dit boek meer vat op heeft. Wat Dodds vooral doet is het begrip oprekken.
Dodds wil duidelijk een eind maken aan de verbinding tussen realisme en/of een conservatieve, hardline benadering van internationale verhoudingen en geopolitiek. Hij wil ook af van de simplificatie die ontstaat door kaarten en labels als ‘hartland’en ‘as’, of door landen aan te duiden als ‘Londen’ of ‘Washington’.
Hij wil af van het determinisme, benadrukt dat geografische feiten niet bestaan, en vraagt zich af hoe er belang wordt gehecht aan ‘het geografische’. Daarbij is iedere bepaling van plaats een geografische aanduiding. Daarbij stelt hij terecht een aantal kritische vragen bij het gemakzuchtig gebruik van allerlei termen en aanduiding. Zo is de aanduiding van China als ‘opkomende macht’ uiteraard ontzettend vaag.
Maar Dodds rekt al in de eerste pagina’s van zijn boek het begrip zo ver op dat bijna alles er onder valt. Het gaat dan meer om beeldvorming, ‘representation’. Hij vraagt zich af wat de verhoogde maatregelen voor veiligheid op vliegvelden heeft betekend voor mensen met protheses, zonder overigens een antwoord op deze belangrijke vraag te geven. Zijn benadering is meer postmodern en gebaseerd op culturele studies dan op politicologische benaderingen.
Toch zijn er wel interessante kanten aan deze benadering. Hij ziet geopolitiek ook als een benadering die in populaire cultuur zichtbaar is, van films tot spellen. Vlagvertoon is er een teken van. (In Groningen zijn nu veel meer Groningse vlaggen te zien dan twintig jaar geleden.)
Aan de traditionele geopolitiek maakt hij niet heel veel woorden vuil. Wel beschrijft hij hoe het als omstreden begrip na de Tweede Wereldoorlog pas na decennia een comeback maakt. Maar vooral moeten we beseffen dat dit ook maar één ‘narrative’ is, een manier om tegen de wereld aan te kijken. Uiteraard. Een nuttige opmerking is wel dat over landen diverse geopolitieke ‘voorstellingen’ kunnen bestaan: zo is er het Rusland als een deel van Europa, Rusland als een uniek Euro-Aziatische cultuur, of Rusland als brug tussen Europa en Azië. Er is niet één geografische werkelijkheid die bepaalt hoe Russische leiders en Russen zich gedragen.
Dodds probeert de geopolitieke benadering ook uit te breiden door die in verband te brengen met globalisering en de omgang met wat hij de geopolitieke architectuur noemt. Hij wijst op de betrekkelijkheid van soevereiniteit, dat toch een kernbegrip was van de traditionele geopolitiek. Wordt de staat niet overweldigd door de intense globalisering, samen met instituten als de Wereldbank en het IMF? De wereld wordt steeds meer een plaats waar bepaalde vormen van onrust onacceptabel zijn en dat leidt bij de VS en bondgenoten tot ‘ruimtelijke ordening’. Er is daarbij een vermenging gaande van wat er op binnenlands gebied gebeurt en in het buitenland.
Geopolitiek heeft ook veel met identiteit, stelt Dodds. Daarmee gaat hij dus in tegen de – mogelijk onuitgesproken notie – dat geopolitiek een rationele benadering van internationale politiek is, terwijl zaken als identiteit verweven zijn met emoties.Langzamerhand verbreedt Dodds het begrip geopolitiek steeds meer. Hij wijst op de rol van objecten, zoals kaarten, vlaggen en pijpleidingen. Hij betrekt populaire cultuur erin, met films en speelgoed.
De kracht en de zwakte van dit boek zit in de vele manieren waarop geopolitiek wordt beschouwd. De kracht, om de wat eenzijdige, realistische visie te ondermijnen. De zwakte, omdat op een gegeven moment alles geopolitiek lijkt. Daarbij komt dat Dodds de ‘conservatieve’ manier van tegen geopolitiek wil bekritiseren, maar daar een net zo gekleurde politieke visie van antiglobalisering en feminisme tegenover zet.
In die zin is de keuze van deze auteur voor deze titel opvallend te noemen, omdat die toch een wat neutralere benadering suggereert. Eigenlijk is dit meer geopolitiek voor gevorderden.
Geen reacties