Uitstoting – Saskia Sassen

juni 9, 2015

sassenexpulsKorte inhoud: Een analyse van de uitstotingen op diverse vlakken van mensen, groepen en gebieden door de brute ontwikkeling van met name de economie. Saskia Sassen stelt nieuwe mechanismen op het spoor te zijn van een brute, keiharde, maar ook complexe ontwikkelingen waarvan uitsluiting het gevolg is.
Stelling van het boek: Het systeem is harder dan ooit.\
Stijl: Academisch, weliswaar met veel voorbeelden maar toch lastig te doorgronden.
Geschikt voor: Mensen die op zoek zijn naar diepgravende verklaring van de huidige toestand.

Wat hebben Amerikaanse gedetineerden, de rampen in Tsjernobyl en Bopal, grootschalige landaankopen in Afrikaanse landen, drooggevallen meren, huisuitzettingen in Hongarije en bootvluchtelingen met elkaar te maken? Socioloog Saskia Sassen voegt dit, en nog veel meer samen in haar korte maar veelomvattende boek Uitstoting. Het gaat in al deze gevallen om uitstotingen uit de economie, uit het land, uit de maatschappij, uit de ecologie. En deze vinden overal plaats: in arme landen, in rijke landen, op het land, in het water, in de atmosfeer zelfs.
Sassen onderzoekt wat er aan de ‘randen van het systeem’ gebeurt, de mensen, gebieden die overal buiten vallen, die als nutteloos zijn afgedankt, weggestopt of vernietigd. Het gaat de verkeerde kant op met de wereld, is het idee als je zo allemaal leest.
Sassen erkent zelf een zekere eenzijdigheid. Ze presenteert de extreme gevallen, omdat die volgens haar iets kunnen zeggen over de ontwikkeling van het geheel. Door de extremen kunnen we de werking van het moderne systeem achterhalen. Ze maken duidelijk wat anders vaag blijft, is haar stelling.
Maar wat maken ze dan precies duidelijk? Wat legt Sassen bloot?
Dat is niet zo een, twee, drie te zeggen. Ze presenteert een analyse van het gefinancialiseerde kapitalisme, waarin het niet meer gaat om goederen, maar om steeds complexere financiële constructies, die de waarde van de ‘echte’ economie al lang vele malen overstijgt. Met allerlei ingenieuze middelen worden zaken financieel interessant gemaakt, zoals leningen op goedkope woningen. Er wordt waarde geperst uit iets dat bijna waardeloos is. De achterblijvers blijven met de lege hulzen achter.
Complexiteit is een belangrijk begrip in haar analyse: een uiting daarvan is dat effecten lang niet altijd voelbaar zijn in de buurt van de oorzaken. Denk aan klimaatverandering.
De trends die Sassen op het spoor is, zijn volgens haar ondergronds, ze manifesteren zich (nog) niet overduidelijk. Maar ze wil zich niet beperken door bekende begrippen als ongelijkheid er op te plakken. Er is iets nieuws aan de hand, maar wat het precies is moet zich nog uitkristalliseren. Dit boek is een verkenningstocht.
Toch is dit in veel opzichten duidelijk een kritiek op hoe het kapitalisme zich heeft ontwikkeld. Het idee van een Keynesiaanse economische groei die aan iedereen ten goede komt, is vanaf de jaren tachtig verlaten. Het gaat nu om groei voor bedrijven. Ook overheden spannen zich daarvoor in. Denk aan TTIP.
Maar ze laat het daar niet bij. Ook in niet-kapitalistische samenlevingen komen deze trends voor, vandaar het voorbeeld van Tsjernobyl. Ze analyseert in zekere zin de toegenomen macht van de mens, die bergen op blaast om grondstoffen te delven, die binnen een paar decennia het Aral-meer praktisch drooglegt, die het ijs van Groenland laat smelten. We zijn zo goed geworden in bepaalde, zeer ingewikkelde zaken (financiën, fracking, het verbranden van fossiele brandstoffen die overal worden gewonnen) dat de gevolgen niet meer te overzien zijn.
Sassen probeert al deze zaken onder een paar noemers te vatten, ook al is dat lastig. De analyse is bijna net zo complex als de materie. Ze vermijdt het simplisme van Naomi Klein, die in haar boek No Time alles aan het kapitalisme wijt. Het gaat Sassen niet meer om het aanwijzen van bepaalde individuen, bedrijven of regeringen. Deze verschijnselen zijn bijna niet meer te beheersen. Daarmee gaat het een meer filosofische kant op.Door de synthese van financiële, sociale, economische en ecologische crises ontstaat een somber wereldbeeld.De vraag is of het juist is. Zeggen alleen de extremen waar het heen gaat? Of zijn er ook positieve ontwikkelingen? Is er aan de randen van het systeem alleen ellende en vernietiging? En was het vroeger zoveel beter?  Een opmerking dat de Sovjet-Unie en de Oost-Europese staten (voor de val van het communisme) verzorgingsstaten kenden, ‘die voor hun burgers zorgden’, in tegenstelling tot vandaag dag, doet de wenkbrauwen toch fronsen.
De term uitstoting heeft zijn aantrekkingskracht. Maar het is een begrip dat als een vangnet over een groot aantal zeer verschillende zaken wordt uitgeworpen. Er blijft altijd wel wat hangen. Voor complexiteit geldt hetzelfde.
De brute krachten van de mens worden sterker, dat is zeker. Maar die kunnen verschillende kanten op werken. Dat het alleen maar bruter wordt, is geen gegeven.

Deze recensie is gebaseerd op de originele versie Expulsions. Brutality and complexity in the global economy (Belknap/Harvard 2014) In september 2015 verschijnt bij Acco de Nederlandse vertaling onder de titel Uitstoting. Brutaliteit en complexiteit in de wereldeconomie.

 

(Visited 353 times, 1 visits today)
Samenvatting
Review Date
Boektitel
Saskia Sassen, Expulsions
Waardering
31star1star1stargraygray

Geen reacties

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.