Al voor de verkiezingen van maart 2017 waren er redenen om te somberen over de toekomst van de PvdA. Betrokkenen en buitenstaanders geven hier hun analyses. Kan de sociaal-democratie op tegen identiteitspolitiek, als er zoveel moeilijke keuzes moeten worden gemaakt?
‘Haalt de Sovjet-Unie 1984?’ Dat was de titel van een beroemd pamflet uit de Koude Oorlog. Het antwoord was ja, maar in 1991 was het toch voorbij. Dus een boekje met de titel ‘Haalt de PvdA 2025?’ voorspelt niet veel goeds voor de sociaal-democratische partij. Is die in feite al knock-out?
Deze bundel werd nog voor de verkiezingen van maart 2017 uitgebracht, maar op een enkele kwinkslag na gingen alle auteurs al uit van een zeer slechte uitslag voor de PvdA. Dat het uiteindelijk slechts negen zetels werden, had de beschouwingen hooguit nog iets somberder kunnen maken. En dit is geen nationaal fenomeen. Labour gaat tegen de trend in, maar de afgang van de sociaaldemocraten in Frankrijk en de tegenvallende resultaten in Duitse deelstaatverkiezingen en het verlies van Hillary Clinton lijken te duiden op een Europees of zelfs westers fenomeen.
In deze bundel onder redactie van PvdA-veteraan Bram Peper, die het langste stuk voor zijn rekening heeft genomen, buigen betrokkenen en buitenstaanders zich over de lijdensweg van de PvdA en links in het algemeen.
De val van de Muur
Zowel opinieonderzoeker Maurice de Hond als Peper zien een uitweg in veranderingen in het politieke systeem. Niet veel nieuws daar: De Hond pleit al jaren voor dergelijke veranderingen, wat het probleem ook is. Hij ziet de misère van de PvdA als een symptoom van de misère van het hele politieke bestel en vraagt om een nieuwe definitie van ‘democratie’ en ‘sociaal’.
Pepers analyse gaat terug tot de val van de Muur en de ondergang van de Sovjet-Unie, een gebeurtenis die een verbond tussen de PvdA en VVD mogelijk maakte. Het wegvallen van de grote ideologische tegenstelling tussen sociaal-democratisch en liberaal keert vaker terug in de analyses. Peper wijst ook op de (neo-)liberale druk vanuit de Europese Unie, en zaken als ontzuiling, globalisering, individualisering, emancipatie, de communicatierevolutie etc. Gemene deler is het wegvallen van algemeen of gedeeld belang. Dat kan te maken hebben met de markt, die te weinig in toom werd gehouden, maar er zijn ook veel minder mensen lid van een politieke partij of vakbond.
Kiesdrempel
Peper pleit voor een gekozen burgemeester, een kiesdrempel en een districtenstelsel, want dat bestaat in ‘alle beschaafde democratische stelsels in Europa’. Maar afgezien van die gekozen burgemeester zijn die veranderingen niet per definitie democratischer dan het huidige stelsel. Daarnaast heeft dat niet zoveel met de PvdA of de sociaaldemocratie te maken, of het doel moet zijn om via een districtenstelsel de PvdA de tegenhanger van bijvoorbeeld de VVD te maken.
De beschouwingen van Volkskrant-columnist Martin Sommer en socioloog Merijn Oudenampsen overlappen gedeeltelijk, terwijl ze ook tegengesteld zijn. Sommer maakt links inclusief de PvdA vooral het verwijt de culturele onderwerpen (migratie, identiteit) te hebben genegeerd en daarmee een deel van de traditionele achterban te hebben verloren. Zijn conclusie: De PvdA creëert de eigen ondergang door cultureel links te blijven. Dit is eigenlijk een standaardverwijt van conservatievere scribenten aan het adres van links geworden.
Gemene zaak
Probleem van die analyse: De PvdA heeft net zo goed bewegingen naar cultureel rechts gemaakt. Zie bijvoorbeeld de Turkije-deal.
Oudenampsen verwijt de PvdA gemene zaak te hebben gemaakt met de VVD op de sociaal-economische onderwerpen, in Rutte II, maar ook in de Paarse kabinetten. Doordat er sociaal-economisch nog maar weinig te kiezen was, werd de culturele arena belangrijker. Zijn conclusie: De PvdA creëert de eigen ondergang door sociaal-economisch rechts te zijn. Probleem: Linksere sociaal-democraten in andere West-Europese landen lijken het niet altijd beter te doen, met uitzondering van Corbyn.
Oudenampsen maakt het belangrijke punt dat de aandacht voor de culturele arena niet alleen een gevolg is van maatschappelijke vraag, maar ook van aanbod. Vóór Fortuyn was het niet netjes om ronduit tegen migratie te zijn. Een mening moet een politiek aanvaardbare vorm krijgen om vertolkt te kunnen worden en aanhang te winnen. Als zo’n arena geopend wordt, kunnen zaken gaan schuiven.
De meest optimistische boodschap komt van Felix Rottenberg, die denkt dat met ‘langzame haast’ en via het lokaal bestuur de PvdA weer in staat zal zijn groepen uit de achterban te verenigen.
Trilemma
Opvallend is dat in het boekje amper aandacht is voor een aantal grote thema’s die nu en in de toekomst spelen, zoals robotisering en duurzaamheid. Linkse partijen worden voor een trilemma gesteld: hoe gaan ze om met economie, ecologie en identiteit? Anders gezegd: wie gaat wat met wie delen, ook als dat misschien minder wordt? Dan is de keuze voor een grote middenpartij, die algemene boodschappen van solidariteit en duurzaamheid uitzendt, niet zo voor de hand liggend.
De aantrekkingskracht van simpele boodschappen, gericht op deelbelangen of identiteitspolitiek, (Denk, de Partij voor de Dieren, GroenLinks, D66 tot op zekere hoogte), daar kan de PvdA nu niet tegenop. Misschien is de boodschap van de PvdA wel te ingewikkeld voor kiezers die streven naar eenvoud en duidelijkheid. Dan is het wachten tot een nieuwe arena zich opent.
Geen reacties