Religie en ‘de oorlog’, het blijft een explosieve cocktail in de Lage Landen. Het debat erover is nieuw leven ingeblazen door de beslissing van het gerechtshof van Amsterdam dat Geert Wilders vervolgd moet worden, onder andere omdat hij de Koran met Mein Kampf gelijkstelde.
In zijn essay Hitler in de polder ergert Zwagerman zich er juist aan dat mensen als Pim Fortuyn, Ayaan Hirsi Ali en Geert Wilders met Hitler, Mussolini, Mussert en andere nazikopstukken worden vergeleken. Deze demonisering begon volgens hem in 1984 toen Hugo Brandt Corstius CDA-minster Onno Ruding vergeleek met Adolf Eichmann. Je kan je over dergelijke vergelijkingen opwinden en erg smaakvol zijn ze niet. En tot een goed debat leiden ze ook zelden.
Maar de opwinding van Zwagerman is nogal eenzijdig. Links heeft geen monopolie op de oorlog als retorisch wapen, zoals al blijkt uit het voorbeeld van Wilders. Fundamentalistische islamieten worden vaak als islamofascisten betiteld. Theo van Gogh noemde burgemeester Job Cohen een ‘NSB’er van nature’. De oorlog is het morele ijkpunt en daarmee het geliefde wapen om tegenstanders mee zwart te maken.

In Vrij van God beschrijft Zwagerman dat religiekritiek in linkse kringen zeer in zwang was toen het ging om het bespotten van het christelijk geloof. Maar nu de kritiek op de islam wordt gericht, willen Jan Blokker, Frits Abrahams, en daar hebben we hem weer – Hugo Brand Corstius daar volgens Zwagerman niets van weten.
De kritiek van deze columnisten op mensen als Hirsi Ali en Ehsan Jami was soms erg, zelfs vilein. Maar de grap is natuurlijk dat ook religiekritiek niet boven kritiek is verheven. Soms lijkt hij dat te denken.
In Frankrijk steunt de intellectuele en politieke elite Hirsi Ali wel, schrijft Zwagerman. En dat zijn geen domoren, hoor. Waarom doet de Nederlandse intellectuele elite dat niet? Misschien omdat ze haar iets meer op de voet volgden? De ontwikkelingen van het gedachtengoed van Hirsi Ali lijkt hem niet echter te boeien. Ze ging van de sociaal-democratische PvdA via de liberale VVD naar het conservatieve American Enterprise Institute. Maar ze bleef steeds dezelfde links-liberaal, zegt Zwagerman. Om een paar pagina’s verder een filosofe te citeren die vindt dat ze naar rechts is ‘afgegleden’. Dit is maar een van de voorbeelden waarin het pamflet nogal slordig is. Het is meer een lang uitgevallen opiniestuk dan een doorwrocht werkje. Volgens Zwagerman ligt het verschil in benadering van de islam en van het christendom besloten in de term islamofobie. Met deze term wordt kritiek op de islam volgens hem gelijk gesteld aan racisme. En niemand wil natuurlijk racist zijn.
Die verklaring lijkt niet erg volledig. Er zitten nog minstens twee hele andere kanten aan, zoals bijvoorbeeld te lezen in het door Zwagerman geciteerde (en betere) Islamisten en Naïvisten. De ene is de angst voor bedreigingen en geweld. Die neemt soms pathetische vormen aan, zoals toen op een station tekeningen van Wilders moesten worden verwijderd. De andere is het idee dat harde kritiek niet veel oplost en dat andere benaderingen effectiever zijn. En misschien was dat met het christendom in de jaren zestig wel anders.
Zwagerman weet niet wat hij wil. Dat werd heel duidelijk toen hij kort na het verschijnen van dit pamflet toelichting gaf op Radio 1. Binnen een kwartier wist hij te vertellen dat het goed zou zijn dat ook de islam aan harde kritiek zou worden onderworpen én dat mensen als Blokker eens moesten ophouden om de term christenhonden te gebruiken.
Moet iedere vorm van kritiek en polemiek worden toegelaten of moet er in het publieke debat bepaalde grenzen in acht worden genomen? Voor beide uitgangspunten valt wat te zeggen. Met de selectieve verontwaardiging van Zwagerman wordt de verwarring alleen maar groter.

Joost Zwagerman, Hitler in de Polder & Vrij van God (2009)

Samenvatting

Recensent

Addie Schulte

Review Date

2009-01-26

Boektitel

Hitler in de Polder - Joost Zwagerman

Waardering

2