Boekenstrijd

Over Islamitische Staat zijn ondertussen boekenplanken volgeschreven (zie hier, hier en hier), maar over de Nigeriaanse terroristische beweging Boko Haram is weinig verschenen. De opstand van Boko Haram van Manon Stravens is voor zover ik weet het eerste algemene, Nederlandstalige boek daarover. Het blijkt een taai onderwerp te zijn. Van welke kant het verhaal van Boko Haram ook benaderd wordt, het blijft het domein van speculaties, gissingen en onbevestigde verhalen. Het begint bij de naam. Betekent Boko Haram inderdaad ‘westers onderwijs is verboden’? Dat is waarschijnlijk te simplistisch. De beweging heet eigenlijk Jama’atu Ahlul Sunna li Da’awati wal Jihad,  Hoeveel strijders heeft Boko Haram? Dat is onbekend. Wat is nu precies de ideologische boodschap? Daar valt wel wat over te zeggen, maar echt duidelijk wordt het niet. Werken lokale bestuurders in het geniep samen met BH? Dat is zeker waarschijnlijk, maar keihard bewijs ontbreekt. Hoe zit de organisatie in elkaar? Bekend is dat de nogal wispelturige leider Abubakar Shekau de touwtjes in handen heeft, maar verder is het mistig. Toch word je van dit boek wel wijzer over Boko Haram. Stravens schetst de complexe ontstaansgeschiedenis van de beweging, in een zeer religieus land, waar christenen en moslims concurreren in geloofsijver,…

Honderden pagina’s lang beschrijft Feinstein op levendige manier de schimmige wereld van de wapenhandel. Hij begint in de jaren zeventig. Bekende wapenhandelaren als Viktor Bout, maar ook veel onbekende figuren komen er in voor. Ook Nederlandse handelaren en uiteraard prins Benhard. Feinstein legt zichzelf weinig beperkingen op: het gaat over de aankopen van kalasnikovs door Afrikaanse rebellen, de miljardenaankopen van Arabische koninkrijken en de manier waarop het Pentagon veel te veel betaalt voor wapens die minder kunnen dan in de brochure van de wapenindrustrie stond. Zijn belangrijkste stelling is dat wapenhandel niet deugt en veel beter gereguleerd moet worden. Hij gebruikt een levendige, maar feitelijke stijl. De inleiding en de epiloog zijn meer een pamflet, een oproep om de wereld te veranderen. Dit boek is geschikt voor tegenstanders en lobbyisten van de wapenindustrie en zeker ook voor geïnteresseerde burgers. Het is de basis voor de documentaire Shadow World. Hieronder een interview met Andrew Feinstein uit Het Parool van 29 november 2011.

Overladen met prijzen is Congo van David van Reybrouck. De AKO Literatuurprijs en de Libris Geschiedenis Prijs sleepte hij binnen. Toch is het de vraag of literatuur en geschiedenis altijd een goed huwelijk vormen. Buiten kijf staat dat dit in veel opzichten een rijk boek is. Het staat tjokvol goede verhalen. Van Reybrouck vertelt de geschiedenis van Congo, een land met de omvang van een half continent, het liefst aan de hand van persoonlijke belevenissen. Die diept hij op uit obscure boeken en archieven, maar vooral heeft hij die boven water gehaald door interviews. Hij heeft tientallen gesprekken gevoerd met informanten, vooral met Congolezen. Hij heeft als Europeaan de Congolezen stemmen gegeven. De vermenging van wat lelijk oral history heet met andere bronnen is misschien wel een van de meest opmerkelijke en aantrekkelijke aspecten van dit boek.

Hulp hindert. Dat is zo ongeveer de kortste samenvatting van het boek Dead Aid van Dambisa Moyo, een econome afkomstig uit Zambia. De massale hulp die Afrika de laatste decennia heeft gekregen heeft niet geleid tot economische ontwikkeling. In plaats daarvan wakkert het corruptie en onverantwoordelijk bestuur aan, en leidt hulp tot stagnatie en apathie. Verslaafd aan hulp zijn de Afrikaanse economieën vooral achter uit gegaan na de onafhankelijkheid van de koloniale heersers. Dit is de stelling van dit pamflet dat alle voor- en nadelen van deze vorm heeft. Zo is de conclusie helder en provocerend, want Moyo is goed in oneliners zoals: “Hulp is een volslagen politieke, economische en humanitaire ramp voor het grootste deel van de ontwikkelingslanden.”

De Afrikanen die op wrakke bootjes Europa proberen te bereiken zijn een icoon geworden. Voor de een staan ze voor de arme horden die van de Europese welvaart willen profiteren, voor de ander zijn het de slachtoffers van kolonialisme en discriminatie die hun recht halen. Om te achterhalen wat deze ‘reizigers’ mee maken en wat hen drijft, probeerde Volkskrant-correspondent Kees Broere met fotograaf Sven Torfinn deze tocht zoveel mogelijk te volgen. In zijn boek dat hiervan de weerslag is ontzenuwt Broere een aantal mythen.  

Amadou is een ondernemende, intelligente en rustige Senegalees, die in Dakar koffie en croissants serveert. Met Engelssprekende toeristen oefent hij de taal. Zoals met Parool-verslaggever Marcel van Engelen, die daar verslag doet van de wederwaardigheden van kunstenaar Peter Klashorst. Van Engelen gaat niet in op de uitnodiging van Amadou te komen eten. Maar hij geeft hem wel zijn visitekaartje. Een paar maanden later belt Amadou ineens. Hij is in Nederland. Zogenaamd als muzikant is hij het land binnen gekomen. Van Engelen raadt hem aan terug te gaan. Want een illegaal bestaan in Nederland is niet erg aantrekkelijk, weet hij. Er ontwikkelt zich desondanks iets van vriendschap tussen de twee.

Recensie door: Luc Panhuysen Hoeveel materiaal heeft een biograaf nodig om zijn verhaal een eigen kleur en geluid mee te geven? Henri van der Zee, oud-correspondent van de Telegraaf in Londen, vertelt de geschiedenis van Jacobus Captein, een ex-slaaf over wie niet veel bekend is, en noemt dat leven zelfs `dramatisch’. Wat beslist aan het drama toevoegt, is de wrede onafwendbaarheid waarmee alle tegenspoed zich ontvouwt. Jacobus Captein (1717-1747) werd niet oud, en ook dat lijkt logisch te midden van zo veel verwarring. Zijn leven begon in volkomen onschuld, hoogstwaarschijnlijk in een dorp in West-Afrika. Op achtjarige leeftijd werd hij ontvoerd door slavenrovers. Vanaf dat moment ging hij van hand tot hand: hij werd verkocht aan een Zeeuwse zeekapitein, die hem vervolgens cadeau deed aan een koopman van de West Indische Compagnie (WIC). Hij ontmoette in korte tijd veel sympathieke Nederlanders die zich over hem ontfermden en hem kansen boden waar een witte knul van zeventien alleen van kon dromen. Niets leek zijn geluk in de weg te staan.  

Journaliste Polman beschrijft in aangrijpende maar ook wel humoristische verhale de dagelijkse praktijk van VN-vredesmissies in Somalie, Haïti en Rwanda in het begin van de jaren negentig. Het zijn soms ontluisterende verhalen over de onmacht van de VN-vredesmacht, die niet in staat is om geweld en massaslachting te stoppen.

Afrika is niet het duistere continent waar de inheemsen elkaar afmaken omdat het in hun bloed of stammensysteem zit.