Boekenstrijd

Wat is er met de Verenigde Staten gebeurd? Het was de trotse koploper van de wereld. De leidende economie werd geschraagd door een bouwwerk van stabiele gezinnen van tevreden huiseigenaren, gezonde industrieën in blakende stadjes vol familiebedrijven en een betrouwbare politiek waar belangen werden afgewogen. Maar nu is het een land van permanente crisis en politieke stagnatie. En het verval begon veel eerder dan de financiële crisis van 2008. In de decennia daarvoor werden de fundamenten van het gezonde Amerika ondermijnd. Dat is het beeld dat George Packer schetst  in zijn ambitieuze boek The Unwinding. Het is geen vrolijk geheel, maar wel bijzonder lezenswaardig. Packer verbindt op buitengewoon elegante wijze de geschiedenis van individuele Amerikanen aan de grote ontwikkelingen: de onttakeling van de industrie, de opkomst en groei van grote bedrijven als Walmart, de invloed van het grote geld op de Amerikaanse politiek. De effecten worden op microniveau getoond. Daarmee worden processen die vaak met abstracte termen worden aangeduid zeer tastbaar. Packer heeft een brede blik, maar zoomt ook sterk in. Dat doet hij vooral door helemaal in de huid te kruipen van drie ‘hoofdpersonen’. Hun jeugdherinneringen, overpeinzingen en wederwaardigheden worden blootgelegd alsof hij  het allemaal zelf heeft meegemaakt. Tammy…

Waarom hebben de Chinezen nooit Europa binnengevallen? Waarom kwam de oprukkende islam niet verder dan dan de poorten van Wenen? En was het westen wel zo superieur als vaak wordt beweerd? Het zijn niet de minste vragen waar John Darwin zich in het boek After Tamerlane om bekommert. In zo’n vijfhonderd dichtbedrukte pagina’s wordt een wereldgeschiedenis weergegeven die barstensvol feiten en analyses zit. Geen gemakkelijke kost en ook niet bepaald meeslepend geschreven. Maar wel een veelzijdige en verhelderende benadering.

Begin jaren negentig was het einde van de geschiedenis nabij. De Muur was gevallen, democratie en kapitalisme zouden overal zegevieren. De superioriteit van het westerse model was aangetoond en binnen de kortste keren zou de hele wereld in een groot Suburbia veranderen, een prettige, hoewel wat saaie omgeving. Dit was het ‘Vals ochtendlicht’ waar tegen de Britse denker John Gray zich in dit boek verzet. Niks einde van de geschiedenis, hernieuwde strijd zou er komen, en ook geen eenvormigheid, maar een competitie van verschillende soorten kapitalisme zou de toestand in de wereld bepalen.

In dit boek vergelijkt filosoof Roger Scruton de politieke cultuur van het westen met die van de islamitische wereld. Maar hij neemt ook de manier waarop in het westen met politiek, cultuur en identiteit wordt omgegaan, onder de loep. Dat mondt uit in een conservatief, anti-kapitalistisch programma. Het westerse politieke systeem is gebaseerd op christendom en verlichting, beargumenteert Scruton. Het christendom heeft altijd erkend dat wereldse en geestelijke macht naast elkaar kunnen bestaan. Geef aan Caesar (de keizer) wat hem toekomt en aan God wat hem toekomt, kort gezegd. Daarnaast was de Romeins recht van grote invloed. De kerk leerde zichzelf beperking op te leggen door zich te beschouwen als een rechtspersoon naast andere. Scruton keert terug naar de gedachte van het sociaal contract, hoewel hij dit bij uitstek liberale uitgangspunt uiteindelijk verwerpt. Er zit een venijnige wending in op het moment dat John Rawls ter sprake komt omdat die naar de zin van Scruton niet genoeg rekening houdt met de religieuze behoeften van mensen. De politieke cultuur van het westen is daarnaast gebaseerd op wat Scruton een pre-politieke loyaliteit noemt, aan land, taal en natie. Die zorgt voor een binding naast die van religie. Want zonder een gemeenschap kan…