Boekenstrijd

Voor het echte bos moet je niet in Nederland zijn, dat is algemeen bekend. Socioloog Herman Vuijsje onderwierp dit cliché aan een grondig experiment. Hij liep tien dagen door het Nederlandse bos, over de Utrechtse Heuvelrug en de Veluwe. En het viel alleszins mee, zijn zoektocht naar Waldruh.  Vuijsje is geen kenner van het bos, daar komt hij in de inleiding rond vooruit. Hij is ook geen lyrische natuurschrijver die gedetailleerde beschrijvingen geeft van ontluikende knoppen, hamerende spechten en blozende bladeren. Het gaat hem om ‘horen, zien en voelen’ en een beetje overpeinzen.  Die overpeinzingen beginnen met het idee dat het nostalgische ‘bosverlangen’ draait om geborgenheid en bescherming. Hij verwijst ook een paar keer naar zijn jeugdherinneringen, toen hij met zijn ouders ‘een ommetje’ ging maken langs een oude beukenlaan. Dat vond hij toen verschrikkelijk, bijna een mensenleven later vindt hij dezelfde plek prachtig.  Zijn zorgvuldig uitgestippelde route (die alleen in grote lijnen in het boek staat) houdt hem zoveel mogelijk weg van snelwegen, distributiecentra en megastallen. Militaire terreinen zijn lastiger te omzeilen. Andere wandelaars zijn er nauwelijks, een ervaring die veel mensen zullen delen die zich iets verder van horeca en parkeerplaatsen begeven.  Vuijsje citeert veel, uit oudere reisbeschrijvingen,…

De eik is de koning van het bos. Kappen van bomen is slecht. En klimop moet je van de stam van een boom weghalen, anders wordt die gewurgd. Over bomen en bossen bestaan volgens bosbeheerder Simon Klingen veel verkeerde ideeën. 21 van die misverstanden heeft hij in een compact boek behandeld, waarbij hij zijn pragmatische houding duidelijk laat blijken. Een aantal misverstanden gaat over de biologische en ecologische eigenschappen van bomen en bossen. Zo legt Klingen uit dat dikke bomen niet per se oude bomen zijn en dat klimop voor een boom niet schadelijk is. Gewoon laten zitten, dus. Goed dat hij dat zegt, want sommige bosbeheerders halen die klimop rigoureus weg. Ook legt hij duidelijk uit dat de eik niet de dominante boom in de Nederlandse bossen is. Dat is de beuk, die de strijd met de eik om het licht wint. Dat leidt uiteindelijk tot de zogeheten ‘verbeuking’, want de beuk duldt weinig rivalen in zijn buurt. Een andere misvatting is te denken dat alle organismen in het bos prettig samenwerken. Nee, het is (ook) een gevecht om voedingsstoffen, water en vooral licht. Wie het eerst boven, wint. Hiermee zet hij zich af tegen de misschien soms wat…

Filosofie in de Lage Landen: dat is natuurlijk Spinoza. En dan? Kende deze streken buiten hem grote denkers, afgezien van enkele passanten? Misschien wel niet, maar dat heeft filosoof Erno Eskens er niet van weerhouden een levendige geschiedenis te schrijven van de denkers en dwalers die zich door de eeuwen op dit grondgebied hebben opgehouden. Dat heeft hij gedaan door zijn bereik op verschillende manieren te vergroten. Niet alleen door ruimhartig ook ‘dwalers’ te beschrijven. Wie bij welke groep hoort, laat Eskens wijselijk aan de lezer over, al zijn zijn voorkeuren soms duidelijk. Daarnaast heeft iedere denker die een tijdje hier verbleef daarmee een plekje in het boek verdiend. Denk aan Karl Marx die in Zaltbommel zat, de anarchist Proudhon die een tijdje in Brussel woonde, Descartes en Locke die naar de Republiek kwamen om van de relatieve vrijheid te profiteren, en aan Jean-Paul Sartre die een dagje in Amsterdam was om daar een niet te volgen betoog te houden. Eskens heeft ook heel nadrukkelijk vrouwelijke denkers gezocht en gevonden, van Anne-Maria van Schurman (1607-1678), via onder anderen Jeanne Wyttenbach-Gallien (1773-1780), die liever in het oude Athene had gewoond tot Else Barth (1928-2015). Ook besteedt hij aandacht aan mensen uit…

Verraad, dat is misschien wel erger dan moord en doodslag. Misdaden gepleegd door vijanden, die zijn te verwachten. Maar verraad pleegt iemand die je op een of andere manier vertrouwt, het komt onverwacht. En het draagt een grote last. Niet voor niets heeft Dante de negende en laagste cirkel van de hel voor de verraders gereserveerd. Verraad staat centraal in twee recente boeken: het al veelbesproken Het verraad van Anne Frank, geschreven door de Canadese schrijver Rosemary Sullivan, en De verraadster van Erik Schaap. Beide spelen in de tijd van oorlog en bezetting en dat zet het thema van het verraad extra scherp neer. Was verraad toen erger omdat de gevolgen zo dramatisch waren of moeten we juist enig begrip opbrengen voor de verraders die met het verklikken van anderen misschien hun eigen leven probeerden te redden? Verraad is ook een fundament voor totalitaire regimes. Netwerken van informanten en het ondermijnen van het alledaagse vertrouwen tussen mensen zijn essentiële elementen van dergelijke systemen. Je kunt je niet verschuilen, is de boodschap. Nergens ben je buiten het blikveld van de staat, want die wordt geïnformeerd door je buren, je kinderen of echtgenoot. Het is dus niet vreemd dat er ook een…

Over wat natuur is en zou moeten of kunnen zijn, daar verschillen de meningen in Nederland flink over. Zeker omdat de rol van de mens daar ook in wordt betrokken. Een genuanceerde, wetenschappelijke en historische visie op deze materie biedt het boek De ontdekking van de natuur. Het geeft in kort bestek een overzicht van de ontwikkeling van de natuur in het stukje wereld dat nu Nederland heet en gaat uitgebreid in op de rol van de menselijke bewoners. Maar het is ook een beetje zware kost. Dit boek heeft een hoge informatiedichtheid. Het komt soms over als een lang lemma uit een encyclopedie, al zijn de auteurs er zeker ook in geslaagd om het aantrekkelijk te maken met verhalen en illustraties. En het is absoluut niet alleen een opsomming van feiten, er is ook een meer analytische inslag. Een luchtigere, maar niet minder serieuze aanpak heeft het boekje  Natuurvervaging van Thomas van Slobbe. Van archeozoölogie tot taalkunde De ontdekking is de vrucht van de samenwerking van verschillende wetenschappers, uit sterk uiteenlopende vakgebieden, van biologie en geschiedenis tot archeozoölogie, taal- en milieukunde. Er komen dus ook zeer uiteenlopende zaken in het boek aan bod. De ontwikkeling van de biodiversiteit is…

In een flatje, op de bank met uitzicht op een flatscreen: het lijkt alsof je leven in orde hebt, maar bij een aanzienlijke groep meestal jongere moslims in Nederland knaagde het. Ze vonden dat ze hun leven verkeerd hadden ingericht, dat ze niks deden terwijl er een groot onrecht gaande was. En er was een schitterende kans om dat totaal te veranderen, door naar Syrië of Irak te gaan, of later naar het kalifaat van Islamitische Staat.   Beatrice de Graaf, de bekende historicus, heeft in haar nieuwe boek zich gericht op de allerjongste geschiedenis. Ze heeft in dit boek de levensverhalen van 23 terroristen opgetekend, waarvan sommigen nog vast zitten. Ze sprak jihadistische terroristen uit Nederland en Indonesië, maar ook extreem-rechtse terroristen in Nederland. Ook komt een aantal mensen uit Syrië zelf ter sprake. Die levensverhalen vormen de kern van dit boek. Daaromheen heeft ze een theorie ontwikkeld rond het thema van de radicale verlossing.  Die theorie moet de stap die sommigen hebben gezet om over te gaan tot terroristische acties verklaren. Radicale verlossing belooft namelijk veel. Die verlossing bestaat uit drie stappen of fases: de eerste is het gevoel tekort te schieten of zelf een tekort te ondergaan. De…

Zo’n beetje iedereen hier heeft het gelezen. Dat zei ChristenUnie-fractievoorzitter Gert-Jan Segers in de Tweede Kamer over het boek Fantoomgroei. Prachtige reclame uiteraard en ik kon niet achterblijven. Het uitgangspunt van Fantoomgroei is een rapport van de Rabobank uit 2018. In dat rapport wordt gesteld dat de inkomens van Nederlanders de afgelopen veertig jaar ver achter zijn gebleven bij de groei van de economie. Sander Heijne, onder andere oud-economieredacteur bij de Volkskrant, en Hendrik Noten, die werkte bij een werkgeversorganisatie, wilden uitzoeken hoe dat kon.  Expedition Robinson Die zoektocht leidt hen langs belangrijke punten in de economische geschiedenis van Nederland. En daar blijft het niet bij. Ze onderzoeken ook de internationale herkomst van onze ideeën over economie. Waarom denken we dat als de economie groeit mensen ook rijker worden? Wat is ‘de economie’ eigenlijk? Om met dat laatste te beginnen: de auteurs komen met een eigen definitie, die ik iets inkort: Economie is het vermogen van een groep mensen om samen een probleem op te lossen. Dat is aardig gevonden, maar het lijkt me meer een omschrijving van Expedition Robinson. Een groep mensen op een eiland moet samen problemen oplossen. Maar als het over economie gaat, is de vraag welke…

‘Evolutie kent maar één richting: vooruit.’ Met die stelling sluit rijksbouwmeester Floris Alkemade het eerste hoofdstuk van zijn boekje De toekomst van Nederland af. Dat roept vragen op. Wat wordt bedoeld met evolutie? Het biologische proces of iets anders? En wat is ‘vooruit’? Wordt alles altijd beter? Niet heel veel pagina’s later blijkt dat Alkemade zijn eigen stelling te boud vindt. Dan is er sprake van een ‘omgekeerde evolutie’, want door klimaatverandering en het uitsterven van soorten gaat het met de ‘echte wereld’ niet goed. Het is een voorbeeld van hoe Alkemade grote begrippen gebruikt zonder die duidelijk uit te werken. In de nog geen 130, van fraaie illustraties voorziene, pagina’s buitelen ze over elkaar: de generalisaties, simplificaties en makkelijk hanteerbare indelingen. ‘Alle maatschappelijke lagen’ zijn op zoek naar verandering, we leven in een ‘revolutionaire tijd’ waarin ‘we juist nu een beslissende wending aan de toekomst van ons land kunnen geven’. (pagina 9/10) Dat is wat Alkemade opmerkt als hij in het land lezingen houdt. Ik snap dat een schrijver de urgentie van zijn boodschap wil aantonen, maar kon het niet iets minder? Was niet een vraagteken, in plaats van een uitroepteken, achter deze persoonlijke observaties meer op zijn plaats…

De geschiedenis van het Merwedeplein tussen 1933 en 1945 weerspiegelt wat in Amsterdam gebeurde in die jaren. Een gewoon plein was het niet, blijkt uit het boek Anne Frank was niet alleen. Het Merwedeplein was in de jaren dertig een modern plein in Amsterdam-Zuid, in de schaduw van ‘de wolkenkrabber’, een gloednieuw flatgebouw van maar liefst twaalf verdiepingen hoog. Aan dat plein vond Edith Frank-Holländer in 1933 een woning voor haar gezin, verder bestaande uit haar man Otto en haar dochters Margot en Anne. Ouders en kinderen konden zo herenigd worden, want de meisjes en moeder woonden nog in Aken. En zakenman Otto Frank kon de relatief hoge huur wel betalen. Lees de rest van mijn recensie van Anne Frank was niet alleen  bij NRC    

Een goed boek lees je altijd te laat. En nooit te laat. Daarom toch nog een korte bespreking van Laura H., het boek van NRC*-journalist Thomas Rueb. Laura H. was het meisje uit ‘Sweet Lake City’ (Zoetermeer) dat naar het kalifaat van Islamitische Staat vertrok en daar op spectaculaire wijze uit ontsnapte. Het verhaal van haar vlucht werd wereldnieuws via een interview op de Koerdische tv. Dit boek vertelt hoe een losgeslagen meisje uit een voorstad van Den Haag naar Syrië, en later Irak, ging, hoe het haar daar verging en hoe ze later in Nederland werd opgesloten en berecht. Haar man, die haar in Nederland en in het kalifaat mishandelde, bleef achter. Hoe ze precies uit het kalifaat ontkwam, is een belangrijk deel van het plot in dit boek. Schimmige zaakjes Dit boek vertelt het verhaal van H. in indringend detail. Dat gaat  van het eten, de geuren, het licht, tot de gevoelens van eenzaamheid en verbondenheid en de seks. Dit gaat over Laura H. en haar directe omgeving, haar gescheiden ouders. Wie meer over IS, Syriëgangers of radicalisering in het algemeen wil lezen, moet naar een ander boek uitwijken. Omgekeerd kan je dit boek heel goed zien als…