Boekenstrijd

Dit is het verhaal van een held. Jan Zwartendijk, consul in Litouwen, redde in de Tweede Wereldoorlog duizenden Joden het leven door ze een visum voor Curaçao te geven. Zo konden ze via de Sovjet-Unie en Japan vertrekken. De bescheiden Zwartendijk werd tijdens zijn leven niet beloond of geroemd voor zijn daden. hij kreeg zelfs een reprimande van Buitenlandse Zaken omdat hij zich niet aan de regels had gehouden. Ook een Yad Vashem-onderscheiding kreeg hij aanvankelijk niet. In dit boek onderzoekt Jan Brokken op minutieuze wijze wat Zwartendijk heeft gedaan, in samenwerking met anderen, onder wie de Japanse consul in Litouwen. Hij beschrijft alles zeer sfeervol  en heeft zaken zeer nauwkeurig onderzocht. Daarbij balanceert hij vaak op de rand van geschiedenis en literatuur. Brokken beschrijft ook het lot van een tamelijk groot aantal van de overlevenden en van andere betrokkenen, die voor een deel in China terecht kwamen. Daarbij heeft hij weinig maat gehouden. Zelfs de pianoleraar van de Poolse ambassadeur in Japan komt op een gegeven moment in het verhaal voor.

Er is de laatste tijd veel aandacht voor de vraag hoe politieke partijen (maar ook buitenlandse mogendheden en bedrijven) kiezers proberen te beïnvloeden. Dat levert meestal geen fraaie verhalen op: manipulatie met nepnieuws, de al dan niet echte tweestrijd met een tegenstander en het opportunistisch overnemen van andermans politieke ideeën. Deze strategieën en meer komen voorbij in het boek Megafoonpolitiek van Kaj Leers. (disclaimer – ik ken Kaj al jaren.) Het gaat vooral over campagnes in Nederland, maar ook andere Europese landen en de Verenigde Staten komen aan bod. In de manier waarop partijen zich aan de buitenwereld en de kiezer presenteren gaat het om ‘perceptiemanagement’, stelt Kaj Leers. Ze willen de perceptie van de partij door de kiezer beheersen. Hoe komen we over? Uiteraard lukt het niet dat beeld compleet te sturen. En misschien slagen ze maar voor een klein deel in, maar ze steken er veel werk in. Boeman Een belangrijke strategie, zeker in verkiezingstijd, is het uitroepen van een andere partij tot boeman. Door die partij als de ultieme tegenstander af te schilderen, kun je stemmen trekken, ook van de aanhang van andere partijen. Bijvoorbeeld de PvdA tegen de VVD in 2012. Een ander middel om andere…

Hans Janmaat, de leider van de Centrumpartij en de Centrumdemocraten, kon hartstochtelijk klagen over alle manieren waarop de overheid, andere politici, de media, het openbaar ministerie, rechters, de inlichtingendiensten en activisten zijn partij bestreden. Iedereen, met uitzondering van zijn beperkte aanhang, was tegen hem, daarvan was hij wel overtuigd. En daardoor had hij geen eerlijke kans gekregen. Dat kun je afdoen als de klacht van een bekrompen en kleinzielige man, die bijna alles deed om zichzelf ongeliefd te maken. Je kunt het ook als uitgangspunt nemen voor een historische studie. Want in hoeverre klopt dat beeld? Of anders gezegd, hoe werden de Centrumpartij en de Centrumdemocraten bestreden? Dat is het onderwerp van dit boek van Jan de Vetten. In de Kamer, eruit, er weer in De partijen van Janmaat hadden een roerige geschiedenis. Janmaat kwam in 1982, twee jaar na de oprichting van de Centrumpartij (CP), in de Kamer. Binnen de partij brak een zwaar conflict uit en in 1984 richtte Janmaat de Centrumdemocraten (CD) op. Bij de volgende verkiezingen verloor hij zijn zetel. In 1986 werd een bijeenkomst van Centrumdemocraten en Centrumpartij in Kedichem gewelddadig verstoord. Partijsecretaris Wil Schuurman (Janmaats latere echtgenote) verloor daarbij haar been. In 1989 won…

Al voor de verkiezingen van maart 2017 waren er redenen om te somberen over de toekomst van de PvdA. Betrokkenen en buitenstaanders geven hier hun analyses. Kan de sociaal-democratie op tegen identiteitspolitiek, als er zoveel moeilijke keuzes moeten worden gemaakt? 

Soms, in een cynische bui, denk ik wel eens dat journalisten op twee manieren kunnen werken: door relatiebeheer of door verraad. Met relatiebeheer zorgen ze dat hun bronnen hen welgezind blijven, ook als dat betekent dat die bronnen iets gegund moet worden: een positief nieuwtje dat misschien voor de lezer of kijker niet zo boeiend is of de zaken iets rooskleuriger voorstellen dan ze zijn. De tweede vorm is verraad: de journalist kweekt een vertrouwelijke band met een bron, maar in het verslag heeft hij daar lak aan. Die vriendelijke persoon van de pers blijkt een keiharde verslaggever die gewoon opschrijft wat hij/zij dankzij die kunstmatige band heeft gezien en gehoord. Maarten Zeegers bedreef de tweede vorm in Transvaal, een achterstandsbuurt in Den Haag. Hij koos daarvoor een radicale manier. Hij liet drie jaar lang mensen in de waan dat hij moslim was geworden en nam een islamitische levensstijl aan. Toen zijn boek uitkwam, ging de discussie vooral over de vraag of dat ethisch verantwoord was. Hij ging niet met open vizier te werk. Hij rechtvaardigt dat met het verweer dat hij anders nooit zoveel had kunnen zien. Ik moest denken aan de undercoveractie van een stagiaire bij de HP-De…

Op de boekpresentatie van het boek Thuis bij de vijand van Natascha van Weezel was, raakte ik in gesprek met een bezoeker. Hij vertelde dat hij regelmatig de discussie aangaat met de man die bijna iedere dag op de Dam staat met een stand met Palestijnse vlaggen en foto’s van het optreden van Israëlische soldaten. Hij deelt er folders uit, roept tot boycot van Israëlische producten en trekt aardig wat publiek. De man op de boekpresentatie had zijn verweer gereed, zei hij, en hij toonde een Israëlische vlag die hij in zijn jaszak, boven zijn hart, meedroeg. Geen buitenland is in Nederland en dan vooral in Amsterdam met zoveel emoties beladen als Israël en de Palestijnse gebieden. Alleen al de benaming kan tot controverse leiden. Zijn het de Palestijnse gebieden, Palestina, Judea en Samaria, bezet gebied, bevrijd gebied? Als journalist van het Parool ben ik een paar keer bij bijeenkomsten geweest van het Joods Marokkaans Netwerk Amsterdam, een club van vooral hoogopgeleide en welbespraakte Joden en Marokkanen die probeerden de spanningen tussen de bevolkingsgroepen te verminderen. De bijeenkomsten waren soms gemoedelijk, met lekker eten, soms fel, met scherpe discussies. Moesten de niet-Joodse deelnemers het bestaansrecht van Israël erkennen of kon…

In oktober 2016 hield toenmalig Republikeins presidentskandidaat Donald Trump een speech, toen hij onder vuur lag vanwege de grab-them-by-the-pussy video. Of er een verband is, blijft duister, maar dit was een van zijn meest onheilspellende toespraken. Amerika was in de greep van een boosaardig establishment dat er op uit was het land uit te persen, zo vertelde hij het publiek. Hier werd een complot ontmaskerd. Trump staat uiteraard bekend als iemand die gelooft in complotten en onwaarheden, zoals hij jarenlang beweerde dat Barack Obama niet in de VS geboren was. Hij omarmde Alex Jones van Infowars, een van de meest prominente verspreiders van complottheorieën in de VS. Een boek over complotdenkers komt dus op een goed moment. Journalist Maarten Reijnders dook in de wereld van birthers, truthers, antisemieten en fanatici. De nadruk ligt op Nederlandse zaken, maar Trump komt ook voorbij. Reijnders benadert de complotdenkers kritisch, maar is niet overdreven negatief. Eigenlijk zijn zij betrokken burgers, die doorgeschoten zijn in hun scepsis ten opzichte van autoriteiten. En complotdenken komt niet alleen voor bij een klein clubje fanatici. Ook opiniepeiler Maurice de Hond (die een andere dader aanwees in de Deventer Moordzaak) en misdaadjournalist Peter R. de Vries (die de officiële…

Over populisme bestaan veel misverstanden, ook al heeft het een stevige, soms bepalende stem in veel landen. Na de overwinning van Donald Trump is er nog meer behoefte aan uitleg en duiding van dit politieke fenomeen. Want populisme is niet, zoals Van Dale het omschrijft, de ‘neiging zich te richten naar de massa van de bevolking’, al kan dat er een onderdeel van zijn. Het is ook niet duidelijke communicatie tussen kiezer en gekozene, waardoor de politicus weet wat de bevolking bezighoudt en de bevolking zijn politicus herkent, zoals voormalig PvdA-raadslid Michiel Mulder schreef. Het is ook niet alleen maar een politieke cultuur of stijl. Politicoloog Müller verwerpt deze benaderingen om tot een strakkere definitie te komen, waar toch veel onder kan vallen. Het kenmerk van populisten is dat zij zeggen als enige ‘het volk’ te vertegenwoordigen. “Wij alleen vertegenwoordigen het volk,” is de cruciale claim van populisten. Het is anti-elitair en anti-pluralistisch. Dit gaat dus verder dan duidelijke taal gebruiken of kiezers naar de mond spreken. Dit is een aanspraak op de macht. Het gaat om de ‘gewone’ burgers tegenover parasitaire elites die op snode wijze ‘het volk’ machteloos houden. Anti-democratisch Ondanks of juist door dit beroep op ‘het…

Vrijheid is het fundament van ons nationale bestaan, de ideologische basis van het ‘vrije Westen’. ‘Vrijheid is misschien wel het belangrijkste dat we hebben,’ staat op de sticker die het Nationaal Comité 4 en 5 mei liet uitdelen. Maar zoals dat gaat met zo’n fundamenteel begrip wordt daar niet vaak een fundamentele discussie over gevoerd. Gert-Jan Segers, fractievoorzitter van de ChristenUnie in de Tweede Kamer, deed in de Volkskrant van 4 mei 2016 een poging: “Vrijheid is niet iets wat je allereerst opeist, maar het is vooral de ruimte die je anderen gunt. En vooral degenen met wie je het hartgrondig oneens bent.  (…) Vrijheid die geen pijn doet, is geen echte vrijheid. “ Om dat even later te nuanceren: “Vrijheid die alleen maar pijn doet, is geen echte vrijheid. Vrijheid is namelijk de ruimte om het goede te kunnen doen en het ware te kunnen zeggen.” Mogelijk is hij geïnspireerd door het boek van Paul Teule, Vrijheid voor gevorderden. Ook hij beschrijft vrijheid als ruimte. En hij verzet zich tegen het idee dat vrijheid alleen de afwezigheid van dwang en beperkingen is: ‘vrij van’ Dat is de zogeheten negatieve vrijheid van de Britse filosoof Isaiah Berlin. Deze benadering van…

Recente terroristische aanslagen hebben in West-Europa een gevoel van machteloosheid verspreid. Ondanks massale inspanningen van inlichtingendiensten, politie en leger kunnen terroristen overal toeslaan. Een weliswaar problematisch maar toch hoogontwikkeld land ‘in het hart van Europa’ is als falende staat afgeschilderd. Een kernmacht heeft de noodtoestand afgekondigd en laat die voorlopig voortduren. En hoe zit het met de mentale weerbaarheid. Wat kunnen ‘wij’ stellen tegenover zoveel doodsverachtend fanatisme? Ook in de inleiding van het boek van Frank Westerman is die twijfel te horen. ‘De terrorist heeft een doel. (…) hij ijvert voor een zaak die groter is hijzelf. Een ideaal. Maar wij?” Uit historisch oogpunt is deze pessimistische houding moeilijk te onderbouwen. Over het algemeen slagen terroristische bewegingen er niet in hun doelen te bereiken. De middelen van de staat, zelfs die van België, zijn sterker dan die van een handjevol fanatici. Maar de twijfels daarover zijn groot. Fraai, maar meanderend Westerman vraagt zich af wat wij tegenover het fanatisme van de terrorist stellen. Wie op grond daarvan een soort beginselverklaring van het vrije Westen verwacht, komt bedrogen uit. Er volgt een fraai, maar ook meanderend verhaal langs diverse fases van recente en minder recente terroristische acties (terakt is de compacte…