In november 1979 nam een groep gewapende islamitische radicalen bezit van het heiligste der heiligste van de islam, de de Grote Moskee in Mekka met daarin de Kabaa. De bloedige bezetting en daaropvolgende belegering werden niet in het collectieve geheugen gegrift als een wereldschokkende gebeurtenis.
Misschien kwam dat omdat ze overschaduwd werd door de gijzeling van Amerikaanse diplomaten in de ambassade in Teheran en de Russische inval in Afghanistan. Ook deden de Saoedische autoriteiten hun uiterste best om zo min mogelijk over deze schandvlek op hun blazoen te vertellen. En wat ze vertelden, was vaak onwaar.
Dat leidde er toe dat de betekenis van deze gebeurtenis is onderschat, stelt journalist Yaroslav Trofimov van The Wall Street Journal. He was geen lokaal incident, maar het begin van de aanloop naar de aanslagen van 11 september 2001, en het huidige geweld in Afghanistan en Irak, aldus Trofimov.
Op de eerste dag van het jaar 1400 van de islamitische kalender kwamen de opstandelingen in actie. De leider was Yuhayman al Uteybi, voormalig lid van de Nationale Garde. Ze vonden het streng islamitische koninkrijk Saoedi-Arabië te soepel. Dat er vrouwen op tv te zien waren, dat de prinsen een luxe en decadente levenstijl er op na hielden, dat er bioscopen en kunsttentoonstellingen waren en dat er steeds meer buitenlanders zich in het hartland van de islam vestigden waren stenen des aanstoots.
Yuhayman deelde een groot deel van deze kritiek met de orthodoxe, wahhabistische geestelijken. Die vermeden echter ieder spoor van openlijke kritiek op de heersers en hielden de alliantie met de koning en de prinsen in stand. Yuhayman wilde zich daar niet bij neer leggen.
De vonk voor een gewapende revolte sprong pas echt over toen Yuhayman en zijn volgelingen meenden dat de Mahdi, de islamitische versie van de verlosser die het einde der tijden aankondigt, was teruggekeerd in de persoon van Mohammed Abdullah. Deze had niet alleen dezelfde naam als de profeet, maar ook de uiterlijke beschrijving kwam overeen, zoals een grote moedervlek op zijn wang. Volgelingen kregen dromen over de Mahdi, vooral toen Yuhayman steeds vaker over de verlosser sprak. Het einde der tijden naderde, dus het was tijd om in actie te komen.
De Grote Moskee is een enorm complex, opgeknapt en herbouwd door de bekende bouwonderneming Bin Laden. De open binnenplaats met de zwarte steen waar gelovigen zeven rondjes om heen lopen is omringd door galerijen. Daarom heen staan minaretten. Vandaar af hielden scherpschutters de Saoedische politie en militairen op afstand, tot ze met antitankraketten eruit geschoten werden.
 Yuhayman al Uteybi |
De Saoedische autoriteiten waren niet in staat tot een effectieve reactie. Keer op keer werden aanvallen op de moskee afgeslagen, ten koste van vele doden.
Onderlinge rivaliteit en gebrekkige training, gekoppeld aan onderschatting van de vijand, waren desastreus. |
Ondertussen deden zich op allerlei manieren mystificaties voort van wat er werkelijk aan de gang was. De Amerikanen geloofden dat de sji’ieten achter de bezetting zaten, in het Midden-oosten waren velen ervan overtuigd dat de Amerikanen en de Joden er verantwoordelijk voor waren. Dat leidde tot gewelddadige bestormingen van Amerikaanse ambassades in Pakistan en Libië.
De Amerikanen besloten een groot deel van hun diplomatieke personeel terug te trekken. Een Midden-oosten deskundige van de Nationale Veiligheidsstaf schreef een ‘profetisch’ memo en waarschuwde tegen het effect van wat een vlucht leek. Dat zou alleen maar olie op het vuur zijn van diegenen die Amerika als een anti-islamitische kracht zagen.
Met behulp van pantservoertuigen wisten de Saoedische militairen uiteindelijk de begane grond van de moskee te veroveren. De Mahdi, die onkwetsbaar werd geacht voor kogels, kwam daarbij om het leven, wat de leider van de opstand uiteraard stil probeerde te houden. Hij was met de rest van de opstandelingen naar het ondergrondse complex getrokken en maakte daar een onneembaar bolwerk van.
Ten einde raad moesten de Saoedische prinsen hulp vragen aan ongelovigen, in dit geval de Fransen. Drie leden van een gespecialiseerde eenheid van de gendarmerie vlogen naar Saoedi-Arabië om advies en training te geven. Met behulp van grote hoeveelheden extra sterk traangas en weer ten koste van veel doden werd het keldercomplex ingenomen. In totaal kwamen er mogelijk meer dan duizend mensen om het leven.
Trofimov heeft deze gebeurtenissen zeer beeldend en spannend opgeschreven. Daarbij heeft hij zich gebaseerd op grondig onderzoek. Wat waren de gevolgen? De Saoedische staat liet de belangrijkste opstandelingen onthoofden, maar nam voor een deel het programma van de ultra-orthodoxe stroming over en draaide alle kleine hervormingen terug. Zo boekten de radicalen dus toch een soort overwinning. Maar later bleek natuurlijk dat het toegeven voor de echte fundamentalisten nooit ver genoeg gaat.
Voor het eerst ontstond een alliantie tussen Egyptische jihadisten en Saoedische radicalen, die ook de belangrijkste deelnemers van Al Qaida zijn. Ook de aanklachten die Osama Bin Laden later uitte tegen het Saoedische regime waren een echo van de bezwaren van Yuhayman. Volgens sommige berichten werd Bin Laden zelf ook even vastgehouden als aanhanger van Yuhayman, maar het is onduidelijk of dat echt zo is.
Door de vertekende beeldvorming bleven de Amerikanen de sji’ieten zien als natuurlijke vijanden en soennieten als medestanders, zelfs de radicalen onder hen. Jaren later werd nog gedacht dat de sji’ieten en dus Iran de moskee hadden bezet. In Afghanistan tekende zich een nieuw front af, toen de Russen daar op Kerstdag binnenvielen. Dat was ook een mooie plek om alle militante radicalen heen te sturen.
Na onderschatting dreigt overschatting. Of de bezetting van de moskee veel invloed had op Bin Laden wordt niet echt duidelijk uit de paar citaten die Trofimov heeft gevonden. In de aanloop van de aanslagen van 11 september waren er natuurlijk ook andere ontwikkelingen cruciaal, vooral de overtuiging binnen Al Qaida dat veranderingen pas echt geprovoceerd konden worden door de ‘verre vijand’ te treffen. De directe (en mislukte) aanval op het Huis van Saoed werd vervangen door de aanval op de machtige bondgenoot aan de andere kant van de oceaan. Lokale jihad werd globale jihad.
Waardering: 
Yaroslav Trofimov, Het beleg van Mekka. De vergeten opstand en de geboorte van Al-Qaida
De website van het boek.
Geen reacties