Islam and the future of tolerance – Maajid Nawaz en Sam Harris

  Gesprekken tussen gelovigen en ongelovigen leiden vaak nergens toe, hooguit kunnen ze tonen hoe ver hun werelden uit elkaar liggen. De discussie tussen de uitgesproken atheïst Sam Harris en de liberale moslim Maajid Nawaz, weergegeven in een door Harvard University Press uitgegeven boekje van 132 pagina’s, is daar een uitzondering op. De Amerikaan Harris is een felle criticus van religie in het algemeen en dus ook van de islam. Nawaz is een Brit van Pakistaanse afkomst. Hij was aanhanger van de islamistische beweging Hizb ut Tahrir en belandde vanwege zijn opvattingen in een Egyptische cel.  (Zijn levensverhaal is te lezen in het indrukwekkende Radical).  Na zijn vrijlating en terugkeer naar Groot-Brittannië heeft hij een radicale ommezwaai gemaakt. Hij werd mede-oprichter van de anti-extremistische denktank Quilliam Foundation, was (verliezend) kandidaat voor de Liberaal-Democraten in de laatste parlementsverkiezingen en heeft een aanzienlijke invloed gehad op het anti-extremismebeleid van de Britse premier David Cameron. Nawaz is een bekende deelnemer aan Engelstalige debatten over de islam, terrorisme en radicalisering. In 2010 ging hij met Ayaan Hirsi Ali de strijd aan over de stelling of islam een religie van oorlog of van vrede was. Nawaz verdedigde dat laatste. Harris betwijfelde of hij wel eerlijk was,…

Het geheim van de Valeriusstraat, Luuc Kooijmans
Geschiedenis , Tweede Wereldoorlog / januari 24, 2016

Het portret van oom Wim hing boven de schoorsteenmantel van opa en oma in de Valeriusstraat in Amsterdam-Zuid, maar over Wim werd nooit gesproken in de familie Kooijmans. Wim was dood en was niet oud geworden, zoveel was de kleinkinderen wel duidelijk, maar het verhaal daar achter bleef onduidelijk. Nog raadselachtiger werd het toen de kleinkinderen er achter kwamen dat Wim verzetsheld was geweest. Waarom zou je daar niet over praten? Historicus Luuc Kooijmans, neef van oom Wim, heeft het verhaal verteld in een beklemmende en pijnlijke familiegeschiedenis tegen de achtergrond van de Tweede Wereldoorlog. Vader Kooijmans, Luucs grootvader, was een koppige en kortzichtige protestant, die al voor de oorlog de kant van de NSB had gekozen. Dat leidde tot een schisma in het gezin, waarin een enkeling de kant van vader koos, anderen het verzet steunden en weer anderen te jong waren om zelf te kiezen. Wim sloot zich aan bij de Inlichtingendienst, een verzetsgroep die poogde militaire informatie door te geven aan de geallieerden. Maar hij werd opgepakt, gemarteld, ter dood veroordeeld en geëxecuteerd. Ondertussen maakte ‘vader carrière te maken in het onderwijsveld door zijn nationaalsocialistische gezindheid nadrukkelijk te ventileren. Een dochter sloot zich aan bij de Arbeidsdienst…

De opstand van Boko Haram – Manon Stravens
Al Qaida en aanverwanten , Terrorisme / januari 17, 2016

Over Islamitische Staat zijn ondertussen boekenplanken volgeschreven (zie hier, hier en hier), maar over de Nigeriaanse terroristische beweging Boko Haram is weinig verschenen. De opstand van Boko Haram van Manon Stravens is voor zover ik weet het eerste algemene, Nederlandstalige boek daarover. Het blijkt een taai onderwerp te zijn. Van welke kant het verhaal van Boko Haram ook benaderd wordt, het blijft het domein van speculaties, gissingen en onbevestigde verhalen. Het begint bij de naam. Betekent Boko Haram inderdaad ‘westers onderwijs is verboden’? Dat is waarschijnlijk te simplistisch. De beweging heet eigenlijk Jama’atu Ahlul Sunna li Da’awati wal Jihad,  Hoeveel strijders heeft Boko Haram? Dat is onbekend. Wat is nu precies de ideologische boodschap? Daar valt wel wat over te zeggen, maar echt duidelijk wordt het niet. Werken lokale bestuurders in het geniep samen met BH? Dat is zeker waarschijnlijk, maar keihard bewijs ontbreekt. Hoe zit de organisatie in elkaar? Bekend is dat de nogal wispelturige leider Abubakar Shekau de touwtjes in handen heeft, maar verder is het mistig. Toch word je van dit boek wel wijzer over Boko Haram. Stravens schetst de complexe ontstaansgeschiedenis van de beweging, in een zeer religieus land, waar christenen en moslims concurreren in geloofsijver,…

Future War – Christopher Coker
Geschiedenis , Toekomst / januari 11, 2016

De toekomst haalt ons soms in, schrijft Christopher Coker in het boek Future War. Voorspellingen komen uit, al zijn ze amper gedaan. Zo schreef de Fransman Jaques Attali ongeveer tien jaar geleden over religieuze groeperingen die landen zouden veroveren. Zie hier Islamitische Staat. De toekomst is kenbaar juist omdat die op het heden lijkt, dat is het uitgangspunt van dit werk over de toekomst van oorlog. Dit is geen catalogus vol technische snufjes zoals drones, exoskeletten en nanobots die de oorlogvoering zullen veranderen. Het gaat om welke rol oorlog krijgt en de verhouding van de mens met de techniek en uiteindelijk zichzelf. Meer dan bij de fabrikanten van hardware gaat hij te rade bij science fiction schrijvers en filosofen. Want het denken over de toekomst geeft mede vorm aan die toekomst. Maar het meest geeft het verleden daar richting aan. Techniek wordt al eeuwen gebruikt om de slagkracht en het uithoudingsvermogen van soldaten te vergroten. Dat gaat steeds verder, van de vuistbijl naar elektromagnetische stimulatie van de hersenen. Er komt misschien een pil tegen post traumatische stress stoornis. Coker stelt dat het onderscheid tussen mens en machine al wegvalt: ze maken beiden deel uit van een systeem, kunnen niet zonder…

Tussen de wereld en mij – Ta-Nehisi Coates
Politiek , VS / januari 3, 2016

In de film The Hateful  Eight van Quentin Tarantino zegt de zwarte majoor Warren op een gegeven moment dat iedere zwarte een middel nodig heeft om blanken te ontwapenen. Anders redt hij het niet. Ik zal niet verklappen wat zijn vreedzame middel is om te overleven in die gewelddadige tijd vlak na de Amerikaanse Burgeroorlog, maar ik moest wel denken aan het pamflet van Ta-Nehisi Coates, Between the world and me, vertaald als  Tussen de wereld en mij. Ook hier gaat het om overleven in een vijandige wereld. ‘De mensen die geloven dat ze wit zijn’  staan tegenover de ‘black people’. Dit is een zeer lichamelijke ervaring. Op ieder moment heeft de Amerikaanse staat de beschikking over het zwarte lichaam, schrijft Coates.  Het vernietigen van het zwarte lichaam is geen uitzondering, maar behoort tot het erfgoed van de Verenigde Staten. Dat uitte zich in slavernij, in lynchen en nu in het politiegeweld tegen zwarte mensen. Maar het gaat verder dan dat. Er heerst een constante angst, een angst die zwarte kinderen van jongs af aan mee krijgen, die levensbepalend is. De angst zat in de muziek, in de houding van de stoere jongens op de straathoeken. Het was de angst…

Het einde van de geschiedenis – Francis Fukuyama
Algemeen , Geschiedenis , Politiek , Theorie / december 21, 2015

Sommige boeken ken je al of denk je te kennen zonder ze gelezen te hebben. Het boek van Francis Fukuyama ‘The end of history and the last man’ is er zo een. Een klassieker die sinds de verschijning in het begin van de jaren negentig talloze malen is geciteerd en geanalyseerd als de uiting van een tijdgeest. Het boek kwam voort uit een essay dat Fukuyama eerder schreef voor The National Interest, meer dan 25 jaar geleden. Nooit te laat om toch een keer van kaft tot kaft door te nemen. (lees hier de bespreking van Identiteit van Francis Fukuyama) Relevant Eerste vraag is of ‘The end of history’ nog relevant is. Vaak is verklaard dat Fukuyama het bij het verkeerde eind had en dat de geschiedenis toch is door gegaan. Vooral de aanslagen van 11 september 2001 en de daaropvolgende ‘War on terror’ zouden daarvoor het bewijs zijn. Toch haalt de groei van het islamitisch radicalisme de these van Fukuyama niet daadwerkelijk onderuit, maar dat betekent niet dat die overtuigend is. Fukuyama stelt dat ‘de geschiedenis’ tot een einde is gekomen na de Koude Oorlog, omdat er geen ideologische tegenstander van de liberale democratie meer is. Dat model is…

2015, de beste boeken van het jaar
Uncategorized / december 19, 2015

De beste boeken van het afgelopen jaar: Het seculiere experiment van Hans Boutellier: een evaluatie van de secularisering van Nederland, een ingrijpende, maar toch niet zo revolutionaire verandering. Sapiens, Yuval Noah Hariri, de geschiedenis van de mens, een slim dier dat de hele wereld naar zijn hand probeert te zetten. Isis, Inside the Army of Terror, Michael Weiss, Hassan Hassan, het beste boek over de Islamitische Staat, met veel achtergrondinformatie.  Islam and the future of tolerance, Majid Nawaaz en Sam Harris, een opmerkelijke dialoog over de rol van de islam. (bespreking volgt) En twee eervolle vermeldingen: Oorlog en Kermis van Olaf Koens, Een stukje pure verslaglegging van de voormalig Rusland-correspondent van de Volkskrant. Koens laat zien, hij heeft niet de neiging te duiden. Hij blijft ver weg van het Kremlin en zeker van de Kremlinologie, maar gaat de uithoeken van het land af, laat monniken, gevangenisbewaarders, strijders, drugsgebruikers en demonstranten aan het woord.  En: De kraak van het Slotervaartziekenhuis van mijn voormalige collega Bas Soetenhorst, samen met Jeroen Wester van NRC Handelsblad. Een boek over een ziekenhuis? Ja. Maar dit is het verhaal over ontsporend idealisme en de verleiding van de marktwerking. Het uit socialistische idealen opgerichte Slotervaart was het…

Isis, Inside the army of Terror, Michael Weiss en Hassan Hassan

De Verenigde Staten is al meer een decennium in oorlog met de Islamitische Staat en zijn voorgangers. Daarom is de verbazing die er eind 2014 opstak over de strijd met IS (of ISIS) merkwaardig, noteren Hassan Hassan en Michael Weiss in hun boek ISIS, inside the army of Terror. Wat is de context waarin IS zijn successen kon behalen? De auteurs benadrukken twee zaken, die met elkaar samenhangen. IS belichaamt het revanchisme van de soennieten die na de inval in Irak in 2003 naar de zijlijn werden gedreven. IS drijft op de angst van soennieten voor de sjiieten. Daarbij werd IS gesteund door vele voormalige officieren van het leger van Saddam Hussein. Hij had geprobeerd het militante islamisme onschadelijk te maken door zelf meer islamitisch te worden. Maar zoals anderen hebben ervaren is het gevaarlijk om met het islamisme te flirten. IS is de onechte en extremere zoon van Hussein, die ook al de sjiieten bestreed. Steun voor jihadisten in Irak kwam er ook van buurland Syrië. Bashar al-Assad steunde Al Qaida in Irak met het doel de VS af te schikken en om de aandacht af te leiden.  Toen in 2011 de revolutie in dat land uitbrak, deed Assad…

Het seculiere experiment, Hans Boutellier
Politiek , Theologie , Theorie / november 29, 2015

“Wat is voor jullie de essentie van het idee van Europa?,” vroeg oud-VVD-Kamerlid Arend-Jan Boekestijn een paar jaar geleden op Twitter. “De twijfel,” antwoordde ik. Het vermogen overal een vraagteken achter te plaatsen, kenmerkt Europa nu. Zekerheden zijn er amper, vragen des te meer. In zijn boek Het seculiere experiment beschouwt Hans Boutellier twijfel, diepe twijfel zelfs, als het wezenskenmerk van de westerse samenleving. We kunnen overal aan twijfelen sinds God uit het openbare leven is verdwenen en als centrale, zingevende figuur heeft afgedaan. De absolute claim op de waarheid is bijna lachwekkend geworden, als die tenminste geen bedreigende vormen aanneemt. We leven in het seculiere tijdperk: een unieke situatie waarin religie geen grote rol heeft. (De Sovjet-Unie, waar religie van staatswege was gemarginaliseerd, blijft buiten beschouwing. Terecht misschien, want God is allang terug in Moskou.) De vader van Boutellier waarschuwde er tegen: zonder God zou het een zooitje worden. Zonder de normerende en samenbindende kracht van religie zou iedereen doen wat hem of haar het best uitkwam en zou de chaos uitbreken. Maar zonder God werd het geen zooitje, zoals Boutellier heeft uitgezocht (en we iedere dag kunnen ervaren). Criminaliteitscijfers daalden, na een aanvankelijke stijging. Dat ging wel gepaard met…

De oorlog van ISIS, Judit Neurink

  Nu Islamitische Staat met aanslagen in Parijs, Beiroet en de Sinaï toeslaat is het zaak de kennis over ‘de vijand’, zoals Mark Rutte IS noemt, te vergroten. Probleem is dat er veel onbekend is over IS. Boeken over IS beginnen standaard met een verantwoording over de keuze voor de term om de beweging aan te duiden: IS, ISIL of ISIS (boeken die de term Daesh gebruiken ben ik nog niet tegengekomen). Maar misschien zou het beter zijn als ze eerst uitleggen wat we niet weten.   Maar juist het niet-weten maakt dit uiteraard een spannend onderwerp. Daar kunnen auteurs heel verschillend mee omgaan: zo veel mogelijk opschrijven wat er wel bekend is, al gebeurt dat vooral van buitenaf, of om een pijp op te steken en te proberen met analyse de verwarring te beperken. Het boek van correspondent Judit Neurink is overwegend een journalistiek verslag, vol met citaten van mensen die werden geconfronteerd met Islamitische Staat, (ze gebruikt de term ISIS omdat het merendeel van de moslims IS geen islamitische staat vindt). Het is een toegankelijk werk geworden, met veel menselijke verhalen, dicht bij de grond. Het geeft een duidelijk, zij het beknopt overzicht van de wordingsgeschiedenis van IS. De…