Boekenstrijd

Een wetenschapper denkt de oorsprong van de moraal, van goed en kwaad, ontdekt te hebben in de hersenen. Dat opent grootse perspectieven. Misdaad en ander amoreel gedrag kan worden voorspeld en uitgebannen. Maar wetenschapper John Winkle, een Amerikaan in Nederland, loopt tegen problemen aan voordat hij zijn idee op een of andere manier tot nut kan maken. Die hebben te maken met zijn dochter, die een verhouding begint met een allochtoon, actievoerders die zijn onderzoeksmethoden bestrijden en menselijke proefkonijnen die hem bedreigen. De inlichtingendienst is zeer geïnteresseerd in zijn bevindingen en zit hem op de hielen. Maar hij zit vooral zichzelf dwars. In de loop van het boek doemt steeds meer de vraag op in welke werkelijkheid Winkle leeft. Hij vraagt het zichzelf ook af. Dit boek, dat in de nabije toekomst in een zeer herkenbaar Amsterdam speelt, is een droogkomische, vermakelijke kijk op de actualiteit. Het is geen radicale SF en ook geen vlijmscherpe maatschappijkritiek. Niet helemaal duidelijk wordt of de wetenschappelijke termen serieus genomen moeten worden, of dat het meer gaat om de praatjes. Misschien is het niet zo vreemd dat het boek niet erg ver afdwaalt van de huidige toestand, omdat het boek is geschreven door een…

Alexander Klöpping, inderdaad bekend van DWDD, wil de lezer deelgenoot maken van zijn fascinatie voor WikiLeaks, een ‘retespannend’ verhaal. Nu is fascinatie mooi, maar die kan ook verblinden. Het verhaal van WikiLeaks gaat volgens hem om de ‘clash’ tussen internetcultuur en establishment, een keerpunt voor de journalistiek en een verschuiving in de verhouding tussen burger en overheid. Dat zijn grote woorden, en het is een manier om naar de zaak te kijken, maar Klöpping gaat daar verder amper op in.  Klöpping schrijft vlot, maar soms wel erg ronkend terwijl op veel boeken het Engels door de tekst heen schemert. Het boek bestaat uit nog geen tien korte hoofdstukken. Veel diepgang heeft het niet, wat Klöpping zelf ook erkent. Maar soms is het bijna kinderachtig. De ondertitel is 'Alles wat je niet mocht weten', maar mensen die de zaak redelijk gevolgd hebben weten bijna alles wat in dit boek staat al.

Dit werkje van 150 pagina’s dat onder de titel Julian Assange, de man die de wereld verandert, op de markt is geslingerd schiet heen en weer tussen heiligenverering en kritische beschouwing. Het doet boude beweringen zonder die degelijk te onderbouwen. En dat allemaal over ‘de man die zo mysterieus is en zo vol geheimen’.   De Duitse schrijfsters, die er geen blijk van geven dat ze een speciale band met Assange hebben, zien in zijn optreden vooral een uiting van de woede van de burgers, en het wantrouwen ten opzichte van de overheid. Het is een conclusie die duidelijk geïnspireerd is op de Duitse situatie: ‘Wutbürger’ (woedende burger) was daar het woord van het jaar 2010. Er zit iets in, maar ze vegen te makkelijk zaken op één hoop. Wat Assange werkelijk nastreeft is moeilijk te doorgronden, schrijven ze. Maar hun eigen weergave van zijn wereldbeeld is rommelig.   Ze zien in Assange en met name zijn eigenzinnige optreden het grootste probleem van de organisatie. Assange is een alleenheerser, die niet naar anderen luistert. Maar de schrijvers melden ook dat hij is ‘verschenen ‘ om de wereld te verbeteren. “Omdat tegenspoed hem alleen maar stimuleert, zal hij ook in de…

WikiLeaks, dat is Julian Assange. En dan een hele tijd niemand. En daarna nog een hele tijd niemand. En dan misschien een paar andere mensen, die een rolletje mogen spelen. Dat is de indruk die oprijst uit de diverse boeken over WikiLeaks en het wordt bevestigd door de herinneringen van een van die andere medewerkers: Daniel Domscheit-Berg, als Daniel Schmidt een tijd lang onder andere woordvoerder bij WikiLeaks. Een paar jaar lang werkte Domscheit-Berg intensief samen met Assange. Maar een gelijkwaardige verhouding was het nooit. Assange had de leiding, hoe chaotisch hij ook was. De beter gedisciplineerde en zakelijkere Domscheit-Berg probeerde zoveel mogelijk dingen in goede banen te leiden. Maar dat gebeurde altijd binnen de marges die Assange stelde. Uiteindelijk botste de twee en vertrok Domscheit-Berg bij WikiLeaks.

Met een telefoontje naar de hoofdredacteur betrok de  Britse krant The Guardian The New York Times bij het WikiLeaks-project. Het was dus geen initatief van de New York Times zelf en misschien verklaart dat waarom de redactie van die krant altijd meer afstand van Julian Assange en WikiLeaks heeft gehouden dan de Britse collega’s. Zo weigerde The NY Times een link naar de website van WikiLeaks op de eigen site te plaatsen. Die afstandelijkheid is te merken in het e-boek van The New York Times over de ervaringen met WikiLeaks. Het bevat een inleiding en verantwoording van hoofdredacteur Bill Keller, een behoorlijk evenwichtig en uitgebreid portret van Assange, een korter stuk over Bradley Manning en een verzameling artikelen uit de krant, zowel over de documenten van WikiLeaks als meer beschouwende stukken.

Wie zoekt naar een gedegen werk over Wikileaks komt op dit moment uit bij het boek van Marcel Rosenbach en Holger Stark, redacteur en hoofdredacteur van Der Spiegel. Het mag een cliché zijn, maar het heeft een Duitse degelijkheid, abstractieniveau en grondigheid die in de Anglo-Saksische boeken over het onderwerp niet gehaald wordt. Beide auteurs hebben veel over computers, hackers en privacy geschreven en zitten dus minder in de hoek van het buitenlandse nieuws. Ze gaan diep in op de achterliggende ideeën van WikiLeaks, zoals vooral verwoord door Julian Assange. Verlichtingsfilosoof Immanuel Kant en de ideeën van 1968 komen voorbij. De schrijvers van Der Spiegel plaatsen de opkomst en aanpak van WikiLeaks in het kader van de hacker-filosofie. “Alleen al het besef dat er potentieel niets verborgen blijft, dat alles in het licht van de openbaarheid kan worden gerukt, moet tot een betere wereld leiden, zo is de gedachte,” zo vatten ze de ideologie samen waaronder Assange werkt. Ze onderzoeken of Assange ‘links’ genoemd kan worden en concluderen dat hij niet in het traditionele linkse kamp past. Daarvoor staat hij te wantrouwend tegenover de staat en dogma's uit dit kamp.  

Het leek de ideale combinatie: de onthullingsite WikiLeaks en de  Britse krant The Guardian. De een beschikte over een schat aan documenten uit geheime Amerikaanse databases, de ander over een sterk journalistiek apparaat, een gevestigde naam in de wereld en de juiste progressieve instelling. Een tijdje ging de samenwerking goed. Beide partijen profiteerden. Julian Assange, voorman van WikiLeaks werd ‘de beroemdste man ter wereld’. The Guardian kon pagina na pagina vullen met onthullingen. Maar ideaal was het niet, zo blijkt uit het boek van David Leigh en Luke Harding  twee redacteuren van The Guardian. Dat gaat niet zozeer over WikiLeaks, als over de samenwerking tussen de krant en de website en dan vooral Julian Assange. En misschien nog wel meer is het een afrekening met Assange in de vorm van een lang uitgesponnen karakatermoord.

Amerika is al lang in andere oorlogen verwikkeld, maar nu komt de literaire afrekening met de Vietnam-oorlog. In Matterhorn, een forse pil die speelt in de buurt van de ‘Demilitarized Zone’ die Noord- en Zuid-Vietnam scheidde, komt alle vertwijfeling, wanhoop, politiek en geweld van dat conflict samen. Matterhorn is de naam die de Amerikanen hebben gegeven aan een heuvel in het grensgebied. De Amerikaanse militairen verdedigen, versterken, verlaten, veroveren en vervloeken de heuvel. Dit is Apocalypse Now in boekvorm, een zoektocht naar het wezen van oorlog.  

Op de vlucht voor de verveling in Nederland keert de jonge Bulgaarse vrouw Mer terug naar haar land van herkomst. Ze komt terecht in het wereldje van de Bulgaarse en Russische nieuwe rijken die met champagne, bladgoud en kaviaar strooien. Van gekkigheid weten ze niet waar ze hun geld aan uit moeten geven. Het onderscheid tussen boven- en onderwereld is volledig vervaagd. De jetset baadt in weelde tot de onvermijdelijke afrekening komt. De schrijfster van Vrouwen die mannen geloven is Maria Genova, een Bulgaarse die in Nederland journaliste werd. Ze schreef eerder boeken over het dagelijks leven tijdens de communistische overheersing in het Oostblok en over loverboys en vrouwenhandel. 

In zijn kenmerkende telegramstijl vol slang en verzonnen woorden raast misdaadschrijver James Ellroy in dit laatste deel van zijn Underworld USA trilogie door de Amerikaanse geschiedenis. Misdaad, politiek en zelfs liefde lopen als rode draden door dit verhaal, dat een alternatieve historie biedt van de periode 1968-1972. Dit boek is even hectisch en gewelddadig als het computerspel Grand Auto Theft. Daarin moet de hoofdrolspeler opdrachten uitvoeren: vrouwen versieren, voorwerpen stelen, tegenstanders vermoorden of gebouwen vernietigen. Tussendoor kan je auto’s stelen, racen, mensen beroven, maar ook sporten, eten, zuipen, stunts uithalen met diverse voertuigen etc.