De nieuwe zijderoutes – Peter Frankopan – Recensie
Azië , Politiek / juni 28, 2019

Peter Frankopan schreef een succesvol geschiedenisboek over het gebied van het Midden-Oosten tot China: De Zijderoute. Het vervolg is De Nieuwe Zijderoutes, dat over niets minder gaat dan ‘het heden en de toekomst van de wereld.’ Er ontstaat langs die zijderoutes een ‘nieuwe wereld’ waarin niet langer het Westen de baas is.. In plaats daarvan komt in de eerste plaats China op, maar ook Rusland, Iran, Turkije, de staten in Centraal-Azië, Pakistan, India etc. Dat verhaal is natuurlijk al eerder verteld. Het is in zekere zin het verhaal van na de Tweede Wereldoorlog. De ‘grote feiten van de naoorlogse periode zijn de inzinking van Europa en de omhoogworsteling van Azië,’ zo schreef een Nederlandse commentator in 1948. (Geciteerd in Elastisch Europa van Robin de Bruijn). Japan was ooit het land dat de VS voorbij zou streven. In die zin is de vaak voorspelde opkomst van China, als het nu wel echt zo ver komt, de verwerkelijking van wat velen al lang dachten en hebben aangekondigd. Speeches Vreemd eigenlijk dat dit historisch perspectief in het boek van een historicus ontbreekt. Maar als dat het enige minpunt was, was het nog te billijken. Hij wil het immers over de toekomst hebben. Want…

Jäger, Hirten, Kritiker – Richard David Precht -recensie
Filosofie , Modern utopisme , Politiek , Toekomst / juni 26, 2019

Leven zonder te werken is straks voor velen mogelijk dankzij de automatisering. Dat is het uitgangspunt van dit utopische geschrift van Richard David Precht, de popfilosoof van Duitsland. En dat is helemaal niet erg, want dan kunnen mensen doen wat ze zelf willen, zonder vervreemding en eentonigheid. De titel slaat op een passage uit het werk van Karl Marx en Friedrich Engels, die zich ooit lieten verleiden om iets te schrijven over hoe het leven onder het communisme zou zijn. Dan zouden mensen ‘s morgens kunnen jagen, ‘s middags de kudde kunnen hoeden en ‘s avonds als criticus op te treden. En dat zonder ooit jager, herder of criticus te worden. In plaats van verplichte arbeid zou vrije activiteit mogelijk zijn. Vierde industriële revolutie ‘Kapitalisme’ en ‘toekomst’ passen niet meer bij elkaar, stelt Precht. De techniek brengt niet het heil, het gaat om de manier waarop de techniek wordt aangewend. De toekomst wordt door ons gemaakt, is nog een van de stellingen van Precht. In dit tijdperk van de vierde industriële revolutie wordt alles anders. Maar Silicon Valley mag niet het beeld van de toekomst bepalen: daarin heerst vooral een zielloos streven naar efficiency. De toekomst van werk staat in…

Omwenteling – Jared Diamond
Geschiedenis , Politiek / juni 16, 2019

In dit ambitieuze werk past de academische omnivoor Diamond Jared inzichten uit de psychologie toe op nationale crises in het verleden, heden en toekomst. Hij identificeert in Omwenteling twaalf factoren die bepalen of een land succesvol met een crisis omgaat. Dan gaat het bijvoorbeeld om de erkenning van de crisis, de acceptatie van de eigen verantwoordelijkheid daar iets aan te doen, de steun van andere landen en het afbakenen van de problemen. Net als personen kunnen landen beter of slechter uit een crisis komen. Zijn ‘blauwdruk van twaalf factoren’ past hij vervolgens toe op Finland, Chili, Indonesië, Duitsland, Japan en Australië. Die landen koos hij omdat hij er zelf een band mee heeft. Veelvuldig maakt hij gebruik van zijn contacten in die landen, bijvoorbeeld als hij de meningen van zijn Chileense vrienden over dictator Pinochet weergeeft. Die selectie en het gebruik van deze bronnen geeft het boek een persoonlijk tintje, maar het heeft ook iets willekeurigs. Ieder van die landen is een voorbeeld van een of meer van de psychologische factoren die hij eerder heeft aangewezen. Zo was Finland realistisch als het ging om de verhouding met de Sovjet-Unie, kwam Duitsland na de Tweede Wereldoorlog in het reine met zijn…

Het begrip politiek – Carl Schmitt
Politiek , Theorie / mei 28, 2019

Op dit boekenblog gaat het regelmatig over politiek. Maar wat is politiek? Daar bestaan veel ideeën over. De Duitse politiek filosoof Carl Schmitt ontwikkelde een invloedrijke en omstreden definitie. Politiek, zei hij, is het onderscheid maken tussen vriend en vijand. Dat kan op het eerste gehoor abstract klinken, maar de gevolgen van die opvatting reiken ver. Want in deze opvatting is politiek strijd, niet het zoeken naar een compromis of een oplossing voor nijpende problemen. Oorlog en burgeroorlog zijn de uiterste consequenties van die opdeling in vriend en vijand en daarmee een reële mogelijkheid. De politieke gemeenschap bepaalt wie de vijand is. Daarmee is die eenheid soeverein en essentieel. “Politiek is in ieder geval altijd de groepering die zich oriënteert op het beslissende conflict.” En daarom is de politieke eenheid het belangrijkst. Die gaat uit boven andere verbanden van economie, cultuur of religie. Tegen het liberalisme Maar oorlog mag alleen gevoerd worden om het eigen bestaan te verdedigen. Oorlog mag nooit uit ideële overwegingen gevoerd worden, stelt Schmitt. Alleen de fysieke vijand mag worden bestreden. Een van de hogere idealen die volgens Schmitt misbruikt worden om oorlog te voeren is ‘de mensheid’. “Wie mensheid zegt, wil bedriegen”, is een van…

Future politics – Jamie Susskind
Politiek , Toekomst / april 2, 2019

Hoe gaat digitale techniek het politieke systeem beïnvloeden? Het is een grote en belangrijke vraag die Jamie Susskind zichzelf stelt in zijn boek Future politics. Hij brengt veel mogelijke en actuele ontwikkelingen in kaart, maar moet zichzelf uiteindelijk toch onder de alarmisten scharen. En de toekomst kondigt zich al aan in het heden.

Breek het partijkartel! – Thierry Baudet
Nederland , Politiek / maart 25, 2019

‘Breek het partijkartel!’ is de strijdvaardige titel van dit boekje van Thierry Baudet. Daarin houdt hij zijn pleidooi voor referenda, als redmiddel voor een democratie in crisis. Of is het eigenlijk een opmaat voor iets anders? Voor je daar als lezer aan toekomt, is er het voorwoord van Paul Cliteur. Cliteur, promotor van Baudet, prijst zijn voormalige leerling uitbundig. Die heeft blootgelegd hoe de elite leidt aan oikofobie, de angst voor het eigene, in dit geval het eigen volk. Cliteur (later onder andere samensteller van een boek over cultuurmarxisme) gaat vol op het orgel in die paar pagina’s die hem gegeven zijn. “De fundamenten van onze beschaving worden bedreigd,”schrijft hij. “Tienduizenden moslims komen elk jaar onze grenzen over; via gezinshereniging en hoge geboortecijfers vermenigvuldigen zij hun aantal; hoeveel van hen delen (..) gewelddadige en antiwesterse ideeën?” Politici kijken de andere kant uit en zwijgen over de misstanden, aldus Cliteur. Om dan met een crescendo te eindigen. “We zijn getuige van een wereldhistorische omwenteling.” En dan komt de ommekeer: Baudet biedt de ‘even briljante als simpele oplossing voor het eliteprobleem’: namelijk het referendum. Zo worden de verwachtingen voor de rest van het boekje en voor het referendum wel heel erg hoog….

3 lessen over democratie – Levitsky en Ziblatt
Politiek , VS / februari 21, 2019

Het einde van een democratie komt tegenwoordig meestal niet meer door een staatsgreep, met militairen en tanks op de straat. De democratie wordt om zeep geholpen door democratisch gekozen leiders, die stap voor stap hun regering ombouwen naar een autocratie. Kijk maar naar Hongarije, Turkije, Venezuela. Dat kan ook gebeuren in de Verenigde Staten onder Donald Trump, zo stellen Steven Levitsky en Daniel Ziblatt in How Democracies die. Maar de zaak is nog niet verloren. Schema Dit is een van de vele boeken over de bedreigde democratie die de laatste tijd zijn verschenen. De schrijvers van dit boek gebruiken vooral veel voorbeelden uit de geschiedenis van Duitsland, Italië, Venezuela, Peru en andere landen om hun verhaal te ondersteunen. Ze hanteren daarnaast een overzichtelijk, maar misschien wat beperkt schema om te kunnen duiden wat een autoritair regime is. Dan gaat het om het niet respecteren van democratische normen, het ontkennen van de legitimiteit van politieke tegenstanders, het aanmoedigen of gebruiken van geweld en de bereidheid om rechten en vrijheden van tegenstanders in te perken. Niet verrassend is dat de auteurs vinden dat Trump aan alle voorwaarden wel min of meer heeft voldaan. Iets verrassender is dat ze concluderen dat Trump in…

Identiteit – Francis Fukuyama
Politiek , Theorie / februari 15, 2019

Politiek bedrijven kan niet zonder identiteit. Maar politiek bedrijven op basis van een nauwe identiteit leidt tot de ondermijning en het falen van de staat. We moeten naar bredere identiteiten. Dat is de stelling van Francis Fukuyama, de wereldberoemde politieke theoreticus die ooit het einde van de geschiedenis voorzag. You believe in the politics of identity, don’t you?, vroeg BBC-journalist John Sweeney aan Geert Wilders in een scherp interview. Who doesn’t?, reageerde Wilders wat argwanend. Diegenen die in liberale democratie geloven, was het deadpan-antwoord van Sweeney. Maar misschien krijgt Wilders wel gelijk. Bijna iedereen lijkt wel te geloven in identiteitspolitiek: links, rechts, activist of reaguurder. Het ultieme bewijs van de dominantie van ID-politiek is de overwinning in de VS van Donald Trump. Zonder die overwinning was dit boek er niet gekomen, schrijft Fukuyama op de eerste pagina van zijn boek. Modernisering Fukuyama gaat op zoek naar de bronnen van deze politiek. Hij begint bij Plato en komt uit bij Jean Jacques Rousseau. Die leerde dat ieder persoon een innerlijk zelf bezit dat verdrukt wordt door de samenleving. ID-politiek is ook een consequentie van de modernisering. In traditionele samenlevingen hoeven mensen zich niet druk te maken over wie ze zijn. Dat…

The future of capitalism – Paul Collier
Politiek / februari 8, 2019

De sociaaldemocratie heeft het zwaar, in Nederland en daarbuiten. In zijn boek The future of Capitalism analyseert de econoom Paul Collier de oorzaken en presenteert hij interessante alternatieven. Toch ontkomt hij niet aan een dosis nostalgie. De wereldberoemde Paul Collier komt van een arme achtergrond: zijn ouders waren laagopgeleid en woonden in de nu troosteloze, maar ooit trotse metaalstad Sheffield. Zijn nichtje Sue verkeerde in dezelfde omstandigheden. Maar Paul begon aan een succesvolle carrière aan universiteiten over de hele wereld. Sue’s vader overleed, zij werd tienermoeder en haar dochters ook. Die verschillende levenswegen typeren enkele kloven die in de maatschappij zijn geslagen. De metropool staat tegenover de regio en de kleinere steden, de hoogopgeleide tegenover de laagopgeleiden en de moreel superieure wereldburger tegenover de ‘gewone man.’ Dat zijn tamelijk recente ontwikkelingen. Het optimisme van de westerse samenlevingen is verdwenen: daar tegenover staat het geloofwaardige vooruitzicht van een dystopie. De gouden jaren In zijn boek probeert Collier terrein terug te winnen voor een centrum-linkse beweging, de sociaaldemocratie in de volgens hem juiste vorm. Die had tussen 1945 en 1970 de overmacht in de westerse landen. Deze consensus werd gedragen door een gevoel van nationale verbondenheid. Maar de sociaaldemocratie kwam in de…

Groter denken, kleiner doen – Herman Tjeenk Willink
Nederland , Politiek / februari 1, 2019

Een veteraan uit de binnenkamers van de Haagse macht verwoordt een aanklacht. Beschaafd, dat wel. Maar misschien daarom wel belangrijker. Die aanklacht komt van Herman Tjeenk Willink, oud-vicepresident van de Raad van State (‘onderkoning’ van Nederland), oud-voorzitter van de Eerste Kamer, informateur van diverse kabinetten, waaronder Rutte III, etc., etc. De democratische rechtsorde ligt onder vuur, schrijft Herman Tjeenk Willink. Terwijl die democratische rechtsorde het enige is dat ons nog bindt. ‘Ons’, dat zijn de burgers van Nederland. Maar marktdenken, bureaucratie en technocratie hebben dat fundament van de maatschappij ondermijnd. Rechtsorde Die rechtsorde is niet zomaar een manier om de staat te organiseren, maar een ‘normatief concept’, schrijft Tjeenk Willink. Beginselen en waarden komen er in tot uitdrukking. Bijvoorbeeld tolerantie, rechtvaardigheid, redelijkheid en mensenrechten. De overheid is geen bedrijf, schrijft hij. ‘De bv Nederland betekent uiteindelijk het failliet van de democratische rechtsorde.’ Dat geldt ook voor het idee dat ‘de meerderheid beslist’. Die rechtsorde is dus een fragiel iets, dat van verschillende kanten kan worden aangevallen. Dat kan gebeuren met een beroep op efficiency en kostenbesparing, maar ook met een beroep op een bepaalde invulling van democratie. Een goed debat over deze belangrijke ontwikkelingen is er niet geweest, stelt Tjeenk….