Korte inhoud: Twee bundels met artikelen uit de afgelopen tientallen jaren van emeritus hoogleraar Maarten Brands. Een deel richt zich op de geschiedschrijving, de ‘theoretische geschiedenis’, een op internationale zaken.
Stelling van het boek: De geschiedenis kan ons iets leren, als we willen.
Stijl: Scherp, analytisch.
Waardering: 
Geschikt voor: Mensen die niet bang zijn voor lastige vragen en lastige antwoorden.
Maarten Brands, emeritus hoogleraar geschiedenis aan de UvA, publiceerde twee bundels als ‘een pleidooi tegen bijziendheid in de tijd’.
Historicus Maarten Brands heeft geen boekenplanken vol geschreven. Zijn invloed werkte eerder via zijn activiteiten als adviseur op het gebied van buitenlands beleid, maar vooral via zijn studenten. Die werden geïmpregneerd met de typische Brandsiaanse kijk op de zaken, als ze daar vatbaar voor waren: een flinke dosis scepsis, geen neiging tot heiligverklaringen of idealiseren, eerder een probleem of een vraag zien dan een oplossing.
Maar sinds eind vorig jaar is er ook een zeer tastbaar oeuvre, in de vorm van twee bundels die al met al zo’n duizend pagina’s beslaan.
Het arsenaal van de geschiedenis gaat over geschiedschrijving en historici, in Karrensporen onder het asfalt zijn artikelen verzameld over (internationale) politiek. De bundels zijn in de woorden van Brands’een pleidooi tegen bijziendheid in de tijd’, de neiging om de historische context te veronachtzamen. Historisch inzicht levert op zich geen goed beleid op, maar kan een aantal flagrante missers voorkomen, schrijft hij ergens.
Brands toont zich in deze artikelen een schoolmeester. Hij gaat op zoek naar lijnen en patronen. Dit is geen geschiedenis vol gezellige anekdotes en aansprekende details, maar een grondige, analyserende blik op het verleden. Dat leidt niet tot de bouw van een groot theoretisch systeem, eerder tot een reeks waarschuwingen en terugkerende thema’s.
Veel vragen, weinig antwoorden, concludeerde Brands in zijn afscheidscollege in 1998. Hij zet graag kanttekeningen bij het betoog van anderen, kanttekeningen die soms het karakter van grondig sloopwerk hadden. Hij doet dat, als hij het nodig vindt, ook in een feestbundel voor een collega.
Hij weet scherp de gaten in het denken van anderen aan te wijzen: de vage termen, de verkeerde vergelijkingen, de genegeerde nuanceringen. Waar in een stuk over een boek van Henry Kissinger de Amerikaanse schrijver en diplomaat wordt bekritiseerd om het achteloze gebruik van de term ‘machtsevenwicht’ gebruikt Brands die in een ander stuk ook. Je ontkomt er niet aan, zullen we maar zeggen. Er zijn ook een paar figuren die hij bewondert: J.L. Heldring, Helmut Schmidt.
Een zekere mate van somberheid is één van de rode draden in het werk van deze in het ‘rampjaar 1933’ geboren auteur. Brands achtte het in 2007 onwaarschijnlijk dat een slachting als in Rwanda voorkomen zou worden. ‘Steeds weer in andere uithoeken van de wereld willen bevrijden van ernstig kwaad gaat echt boven de macht van het Westen,’ verzucht hij in een ander stuk. Het in Nederland veel beleden geloof in internationaal recht is aan hem niet besteed en dat kwam hij ook in Den Haag, de legal capital, vertellen.
Een ander project, dat van de Europese Unie, krijgt meer waarderende woorden: ‘een uniek succesverhaal van vrede en welvaart’. ‘Er is slechts één manier om nog meer rampspoed in heel Europa te voorkomen: eindelijk zich politiek verbinden, coördineren, verenigen,’ schreef hij in 1992. Nu is dat sinds die jaren in zekere zin wel gebeurd, maar op zo’n chaotische wijze dat Europa zich nog in een moeras bevindt.
Daarmee wordt ook duidelijk dat een groot aantal van deze stukken de tand des tijds hebben doorstaan. Sommige artikelen zijn niet minder actueel en inzichtelijk dan toen ze verschenen. Er is hier een duidelijk karrenspoor getrokken.
Deze recensie verscheen op 13 maart 2014 in Het Parool
Maarten Brands, Het arsenaal van de geschiedenis en Karrensporen onder het asfalt (2013)
Geen reacties