De ontdekking van de natuur & Natuurvervaging

oktober 17, 2021

Over wat natuur is en zou moeten of kunnen zijn, daar verschillen de meningen in Nederland flink over. Zeker omdat de rol van de mens daar ook in wordt betrokken. Een genuanceerde, wetenschappelijke en historische visie op deze materie biedt het boek De ontdekking van de natuur. Het geeft in kort bestek een overzicht van de ontwikkeling van de natuur in het stukje wereld dat nu Nederland heet en gaat uitgebreid in op de rol van de menselijke bewoners.

Maar het is ook een beetje zware kost. Dit boek heeft een hoge informatiedichtheid. Het komt soms over als een lang lemma uit een encyclopedie, al zijn de auteurs er zeker ook in geslaagd om het aantrekkelijk te maken met verhalen en illustraties. En het is absoluut niet alleen een opsomming van feiten, er is ook een meer analytische inslag. Een luchtigere, maar niet minder serieuze aanpak heeft het boekje  Natuurvervaging van Thomas van Slobbe.

Van archeozoölogie tot taalkunde

De ontdekking is de vrucht van de samenwerking van verschillende wetenschappers, uit sterk uiteenlopende vakgebieden, van biologie en geschiedenis tot archeozoölogie, taal- en milieukunde. Er komen dus ook zeer uiteenlopende zaken in het boek aan bod. De ontwikkeling van de biodiversiteit is de rode draad, stelt het boek. Dan gaat het onder andere om de vraag hoeveel soorten dieren en planten er waren.  Ook de omvang van de populaties is dan van belang. Maar de invloed van mensen is zeker een tweede rode draad. Hoe kan die ene soort, Homo sapiens, zo’n impact hebben? En belangrijker nog, hoe moet die gewaardeerd worden?

Die impact begon al vroeg, bij het uitsterven van de megafauna op tal van plekken. Maar dit boek heeft de boodschap dat de natuur en de mens in dit deel van de wereld altijd een belangrijke interactie hebben gehad. Zodra de mensen hun intrede deden, hadden hun activiteiten effect op de omgeving. De natuur ontwikkelt zich niet in strijd, maar in wisselwerking met het menselijke handelen. Wanneer mensen graan gaan verbouwen, evolueert een zangvogel zich tot huismus. Dat proces gaat door tot op de dag van vandaag, met merels, duiven, meeuwen en zelfs vossen die de stad als woonplaats kiezen.

Dominante lijn: verlies van biodiversiteit

Uiteraard ontkomen de auteurs niet aan de negatieve invloed van het menselijk optreden. ‘Dramatisch verlies van biodiversiteit is de dominante lijn in het verleden.’ Maar die conclusie wordt direct gevolgd door een aantal ‘positieve bewegingen’. Er is geen directe samenhang tussen het aantal mensen en de impact op de biodiversiteit. En na 1970 is de natuur deels hersteld van de aanslag die er sinds de Industriële Revolutie op gepleegd is.

Daar is feitelijk niets tegen in te brengen. En het is fijn dat lepelaar, aalscholver en ooievaar weer volop te zien zijn. Dat was enkele decennia echt anders. Maar wie tijdens een rit door Nederland uit de trein kijkt en probeert tien vogels te spotten op of boven de eindeloze velden raaigras, is soms best een tijd zoet. En dan is het vaak een troepje kauwen of kraaien dat moedig stand houdt. Het glas van de natuur lijkt me hooguit halfvol.

Slagveld Oostvaardersplassen

De ontdekking van de natuur begint met een nieuwsbericht over de Oostvaardersplassen, het slagveld van botsende ideeën over de natuur. De boodschap van het boek is dat ‘wildernisnatuur’ in Nederland niet mogelijk is. (Dat sluit ook aan op het idee van Norbert Peeters in zijn boek Wildersnis-vernis over het Vondelpark.) In Nederland is het adagium ‘behoud door beheersing’. De mens moet de natuur in stand houden, anders wordt die vernietigd door de mens.

Lees mijn bespreking van Wildernis-vernis in NRC

Dat idee komt ook terug in het aardige essay Natuurvervaging van Thomas van Slobbe. Het onderscheid natuur-cultuur verdwijnt steeds meer, omdat mensen meer en meer kunnen ingrijpen. Dat gaat van de hele kleine schaal – genetische manipulatie – tot het planetaire niveau – geo-engineering. Puur natuur bestaat eigenlijk niet meer, is zijn stelling. Dat is de natuurvervaging.

Van Slobbe, directeur van stichting wAarde, ging ook de straat op om mensen te ondervragen over wat zij van natuur vinden, wat hun ideeën en gevoelens daarbij zijn. De gesprekken verliepen losjes, zonder vaststaande vragenlijsten. En hij geeft die gesprekken ook losjes weer en ook met andere bronnen gaat hij op een levendige manier om. Hij citeert zelfs een item uit Shownieuws, over een model dat een dagje geen make-up draagt. ‘Puur natuur’, wordt dat genoemd, wat de bewering dat puur natuur niet meer bestaat in een vreemd daglicht staat.

Doemdenkers

Volgens Van Slobbe is er een strijd gaande tussen diegenen die zich zorgen maken over het verdwijnen van de natuur en diegenen die denken dat wetenschap en technologie alles zullen oplossen. Als voorbeeld van die laatste groep citeert hij Mark Rutte. In andere woorden is het de tegenstelling tussen de doemdenkers en de techno-optimisten.

Van Slobbe hoort niet tot de laatste groep. Toch schat hij de invloed en macht van technologie en daarmee de mens zeer hoog in. Hij is ervan overtuigd dat biotechnologie op termijn ‘het einde van natuurlijk’ zal beteken. Nu onttrekt veel zich (nog) aan de macht van mensen, van het weer tot wat er precies in cellen gebeurt. Maar misschien is de natuur toch krachtiger en minder beheersbaar dan hij denkt.

Lees mijn column bij Brainwash: Is er nog plek voor natuur in onze samenleving?

De les van het Antropoceen

In de laatste alinea’s van De ontdekking van de natuur presenteren de auteurs de les van het Antropoceen (dat volgens hen misschien al 200.000 jaar geleden begon). Dat Antropoceen maakt ook verantwoordelijk, stellen de auteurs. Alleen de mens kan de (Nederlandse) natuur redden.

Dat klinkt logisch, gezien de grote invloed van de mens. Maar verliezen we met dat beheersingsstreven niet net zoveel als we redden? Misschien moet het streven (soms, op bepaalde plekken) niet zijn naar beheersing, maar zoveel mogelijk terughoudendheid. (Lees deze bespreking over dit thema) Dat is nu een belangrijk debat. Niets doen is geen optie, schrijft Van Slobbe. Maar niets doen, of dingen niet doen, is misschien wel de beste optie. Al is het maar een dagje zonder make-up.

 

De ontdekking van de natuur. De ontwikkeling van biodiversiteit in Nederland van ijstijd tot de 21e eeuw – Jan Luiten van Zanden, Thomas van Goethem, Rob Lenders en Joop Schaminée  ***

Natuurvervaging en de strijd om wat natuurlijk is, Thomas van Slobbe  ***

 

(Visited 73 times, 2 visits today)

Geen reacties

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.