De naam Alexander von Humboldt zei me eigenlijk niet zoveel. Een Duitse geleerde, er was een universiteit naar hem genoemd. En er was ook iets met een broer. Dat was ongeveer wat ik over hem wist voor ik aan het boek De uitvinder van de natuur begon.
En dat was een ontdekking! Humboldt was een geleerde van een bijzonder slag. Hij was ontdekkingsreiziger, denker, inspirator van Darwin en van de ecologische gedachte. Hij was bevriend met Goethe en de Zuid-Amerikaanse vrijheidsstrijder Simon Bolivar. Ook was hij een fel tegenstander van de slavernij. En dat hield hij niet verborgen, ook niet tegen slavenhouders, zoals de Amerikaanse president Jefferson.
Blauwheid
Zijn inzichten over de natuur ontleende hij voor een groot deel aan een reis die hij tussen 1799 en 1804 in de Amerika’s maakte. Hij verzamelde planten, stenen en dieren, mat het magnetisme van de aarde, hoogtes en zelfs de blauwheid van de hemel met een cyanometer. Hij bevoer eindeloos lange woeste rivieren (in een zinnetje staat: Ze roeiden twee maanden tegen de stroom in), doorkruiste woestijnen en beklom bergen.
Op tamelijk hoge leeftijd maakte hij nog een reis door Rusland en Siberië. Hij had wel meer lange reizen willen maken, maar de politieke omstandigheden verhinderden dat. De koloniale machten hadden geen behoefte aan nieuwsgierige en kritische pottenkijkers.
Verdorren
Het bijzondere was dat hij zijn kennis op een nieuwe manier ordende. Hij zag het geheel van de natuur, niet de afzonderlijke brokjes. Hij legde verbanden tussen bijvoorbeeld het kappen van bomen en erosie. Vandaar waarschuwde hij voor de effecten van menselijk handelen. Hij staat daarmee aan de basis van het milieuactivisme, onder andere in Amerika. In 1801 schreef hij dat de mensheid verre sterren kan doen ‘verdorren’ en ‘verwoest achter laten’.
Hij stond ook aan de basis van veel verder onderzoek op het gebied van geologie en biologie. Charles Darwin beschouwde de boeken van Humboldt als een soort bijbel.
Pinguïn en inktvis
In zijn tijd en ook later nog werd hij vereerd als een groot wetenschapper. Zijn honderdste geboortedag werd in diverse continenten gevierd. Bergen, rivieren, watervallen en planten zijn naar hem vernoemd. En dan is er nog de humboldtpinguin en de humboldtinktvis. De universiteit in Berlijn is trouwens door zijn broer Wilhelm opgericht, maar Alexander is er ook vereeuwigd.
Dit boek sleept je mee door zijn leven. Het is bewonderend, maar niet overdreven. Het enthousiasme waarmee Humboldt de natuur onderzocht, weet ze heel goed over te brengen. Ze beschrijft ook uitgebreid zijn invloed op andere onderzoekers, waardoor dit boek meer is dan een biografie.
Dit boek is ook verrassend actueel nu we in het ‘antropoceen’ de invloed van de mens op de omgeving overdenken. Je kan niet zeggen dat we niet gewaarschuwd zijn.
Geen reacties