De Russisch-Britse journalist Peter Pomerantsev heeft de wereld rondgereisd op zoek naar nepnieuws, desinformatie, propaganda en complotdenkers. Die problemen spelen niet alleen in de VS en Rusland, maar ook in de Filipijnen, Mexico en elders. Hij onderzoekt de schimmige wereld van trollenfabrieken, van campagnes die niet meer gericht zijn op het vestigen van een andere waarheid, maar die erop gericht zijn om verwarring te zaaien. Daarom zijn dergelijke acties geen proganda meer, eerder sabotage.
Pomerantsev gaat ook op bezoek bij democratie-activisten zoals Srda Popovic in Servië. Met zijn actiegroep Otpor! is hij een voorbeeld voor veel oppositiebewegingen. Dat Popovic op zijn beurt weer geïnspireerd werd door het werk van de Amerikaan Gene Sharp vertelt hij jammer genoeg niet.
De strategieën van het democratisch verzet worden nu ook gebruikt door bijvoorbeeld extreem-rechts. In een vorm van spiegeling ging de identitaire beweging met een schip de Middellandse Zee op, zoals mensenrechtenactivisten ook deden. Ludieke acties zijn niet meer voorbehouden aan een groep of stroming.
Het verdwijnen van de toekomst
Feiten doen er niet meer toe, schrijft Pomerantsev, niet als eerste. Volgens hem kom dat door het ‘verdwijnen van de toekomst’. De Irak-oorlog en de economische crisis van 2008 ondermijnden het idee van een waarheidsgetrouwe en economisch succesvol systeem. Daarvoor in de plaats kwam de ‘restauratieve nostalgie’, een begrip dat hij leent van Russisch-Amerikaanse filoloog Svetlana Boym. Dat is het verlangen naar een verleden dat nooit heeft bestaan. Make America Great Again of een Europese renaissance.
Dat “toekomstloze heden arriveerde als eerste in Rusland, ” aldus Pomerantsev. Is er werkelijk sprake van een toekomstloos heden? Daar valt nog over te twisten, lijkt me. Het verleden als toekomst is nu eenmaal van de meest populaire varianten van het toekomstdenken.
Naast dit actuele verhaal vertelt hij in fragmenten het verhaal van zijn ouders, die vanuit de Sovjet-Unie naar Groot Brittannië gingen. Zijn vader werkte vervolgens bij de BBC, met programma’s gericht op het Oostblok. Ook hier speelden feit, fictie en waarheid een voorname rol.
Al met al is dit een mooi boek dat zich goed laat lezen in combinatie met Falend Licht, het meer theoretische werk van Ivan Krastev en Stephen Holmes over wat er na de Koude Oorlog gebeurde.
Geen reacties