Boekenstrijd

Hoe kan het dat sommige dictaturen na jaren of zelfs decennia razendsnel verdwijnen? En wat kunnen tegenstanders van de dictatuur eraan doen om zo’n proces in gang te zetten? De Amerikaan Gene Sharp schreef daarover al jaren geleden een kort en inzichtelijk boekje dat door de gebeurtenissen in de Arabische wereld weer actueel is. Zijn werk is een bijna zuiver theoretische analyse van de dictatuur, gekoppeld aan praktische adviezen. Voorbeelden staan er amper in, maar daardoor is het een heel dun boekje gebleven. Sharp gaat ervan uit dat dictaturen niet kunnen bestaan zonder steun en medewerking van grote groepen van de bevolking. Als die steun wordt opgezegd, die medewerking wordt gestaakt, dan stort de dictatuur in.  

‘Bram Peper was een fatsoenlijk en integer man.’ Op de laatste bladzijde van zijn biografie trekt Henk van Osch een conclusie die niet iedereen zal delen. Door de bonnetjesaffaire kleeft aan Peper het imago van een zakkenvuller. Dat is tragisch, al was het maar omdat hij bovenal een onafhankelijk denker en strateeg is geweest binnen en buiten de PvdA. Al in 1980 wierp hij de vraag op of integratie met behoud van culturele identiteit niet een verkeerd uitgangspunt was. Hij bestreed het PvdA-taboe op het ter discussie stellen van de koppeling van uitkeringen aan lonen, legde de basis voor het grotestedenbeleid en was als burgemeester (1982-1998) aanjager van de modernisering van Rotterdam. * Gastrecensie door Bas Soetenhorst *

Dit boek lijkt op het eerste gezicht een politieke biografie van Geert Wilders. Het beschrijft, soms zeer gedetailleerd, de ontwikkelingen van de medewerker van de VVD, die Kamerlid werd, als dissident uit die partij stapte en uiteindelijk de politiek leider van de PVV werd. Maar gaandeweg blijkt het toch niet zozeer een biografie geschreven door een buitenstaander, maar een nieuwe vorm,  waarin auteur en hoogleraar politicologie Meindert Fennema zich zo sterk in de positie van zijn onderwerp verplaatst dat hij schrijft wat Wilders vindt en denkt. En dat doet hij zonder de man ooit ontmoet of gesproken te hebben.  

James Kennedy is een van de bekendste historici in Nederland. Met een vast podium in het Historisch Nieuwsblad en regelmatige media-optredens is hij een ware concurrent van Maarten van Rossem. Hij is geboren en opgegroeid in Amerika en hij buit dat relatieve voordeel maximaal uit. Ook in deze bundel van lezingen, hoofdstukken en opinieartikelen schrijft hij over zijn persoonlijke achtergrond en trekt hij regelmatig vergelijkingen tussen de Verenigde Staten en Nederland. Ook een ander deel van zijn afkomst steekt hij niet onder stoelen of banken. Hij is een gelovig christen. De hoofdstukken over religie beslaan een derde van deze bundel.

Fareed Zakaria is een kleine dertig jaar geleden uit India naar de Verenigde Staten gekomen. Een migrant, zoals velen. Hij werd een van de belangrijkste commentatoren als het gaat om de positie van Amerika in de wereld. Hij is heilig overtuigd van de vitaliteit van de Verenigde Staten en verwerpt de verhalen over de neergang van Amerika die volgens sommigen onvermijdelijk is. Maar de tijd dat Amerika alles voor het zeggen had is voorbij. Andere landen komen op en worden machtiger, met China en India als belangrijkste voorbeelden. We gaan naar een post-Amerikaanse wereld.

Vijf jaar geleden, kort voor de raadsverkiezingen van 2006, publiceerde PvdA-lijsttrekker Lodewijk Asscher Nieuw Amsterdam, een boek over de toekomst van die stad. Hij kreeg er veel publiciteit door en boekte een grote verkiezingsoverwinning. Nu heeft PvdA-lijsttrekker Lodewijk Asscher De ontsluierde stad geschreven, over het recente verleden en zijn ervaringen als wethouder van Amsterdam. Hij heeft er al veel publiciteit door gekregen. Het resultaat van die verkiezingen kennen we over een paar weken. In dat licht is misschien wel de grootste onthulling in dit boek dat Asscher heeft getwijfeld of hij na de verkiezingen van 2010 nog wel verder wil in de politiek. Hij is bang te stranden in ‘de blubber’, waarbij over vele onderwerpen wordt gezegd dat ‘je er niet over gaat’ of dat zaken nu eenmaal zo geregeld zijn. Het wordt niet helemaal duidelijk waarom hij toch door gaat. Blijkbaar schat hij zijn vermogen om door ‘de blubber’ te waden nog hoog genoeg in.  

Wanneer de jonge Bart Tromp zijn eigen teksten voor de schoolkrant herlas, moest hij vaak uitbundig lachen. Het plezier in het schrijven van scherpe stukken heeft hij zijn leven lang gehouden. In zijn polemische stukken vergat hij nooit te melden dat de meeste anderen van deze kwestie geen verstand hadden. De redactie van dit boek heeft dan ook overwogen dit boek de titel ‘Zoals ik in 1979 al zei’ mee te geven. Dit rotsvaste geloof in het eigen gelijk was gebaseerd op een schokbestendige analyse. De elementen daarvan komen in deze bundel ruimschoots aan de orde, zij het verspreid door het boek. Denkers als Niccolò Machiavelli, Thomas Hobbes, Karl Marx, Max Weber, Immanuel Wallerstein ( de Hegel van de twintigste eeuw ) en Carl Schmitt spelen in zijn visie op de wereld een grote rol.

Wie Mensenwerk, de memoires van voormalig PvdA-voorzitter Ruud Koole, leest kan alleen maar argwanender worden ten opzichte van politici. Het lijkt alsof er altijd iemand klaar staat om een dolk in iemands rug te steken. Beloftes lijken weinig waard. Voorbeeld: Ad Melkert en Wim Kok bekokstoven van alles zonder partijvoorzitter Koole op de hoogte te stellen. Ander voorbeeld: na het vertrek van Melkert werd Jeltje van Nieuwenhoven fractievoorzitter voor ‘bepaalde tijd’. Maar ze stelt alles in het werk om die tijdelijkheid eraf te krijgen en de machtige positie langere tijd te bekleden. Campagnestrateeg Hans Anker handelt als een soort ‘Raspoetin’. Senator Ed van Thijn onttrekt zich aan iedere communicatie op het moment van een cruciale stemming over de gekozen burgemeester.  Zo gaat het maar door.

Toegegeven, het is een beetje laat om dit boek van Barack Obama te lezen en te bespreken. Maar hij is naar verwachting nog wel een paar jaar president. Het is dus niet te laat. Er zit natuurlijk een levensgroot gevaar in het lezen van dergelijke politieke boeken. Vaak is het een hoop in- en uitgeklets, waarbij de kool, de geit en als het kan ook de wolf wordt gespaard. In Amerikaanse boeken moet daar natuurlijk een dikke saus christelijke deugdzaamheid en braaf familieleven overheen, en in dat opzicht stelt The Audacity of hope zeker niet teleur. Een hoofdstuk is gewijd aan ‘Faith’ en daarin beschrijft de nogal vrijzinnig opgevoede Obama hoe hij toch tot het geloof kwam. Anders blijf je altijd een buitenstaander en eenzaam. Het laatste hoofdstuk heet ‘Family’ en daarin komen Michelle, Malia en Sasha uitgebreid aan bod. En dat is soms best wel klef.

Een jaar geleden zette Geert Wilders zijn film Fitna op internet. Uitgever Oscar van Gelderen en schrijver Khalid Boudou (Het Schnitzelparadijs) hebben deze datum gekozen om hun pamflet Wij hebben altijd gelijk te lanceren. Van Gelderen en Boudou hebben niet als doel Wilders meer publiciteit te bezorgen. Ze bekritiseren juist de media die voortdurend achter hem aanjagen. En ook het gerechtshof had beter niet kunnen beslissen dat Wilders vervolgd moet worden. Hij krijgt nu weer de kans zich als slachtoffer voor te doen. 'Rechtse brallers en linkse drammers' domineren volgens hen de media. We stuiteren van hype naar hype, zonder dat er ooit diep op zaken in wordt gegaan. Van Gelderen en Boudou hebben geen moeite gehad om voorbeelden te vinden, van de overspannen reacties op de vermeende uitlatingen van een islamitische prediker tot het hysterische spoeddebat over problemen rond het openbaar vervoer in Gouda.