Boekenstrijd

Het vergelijken van het stalinistisch systeem en het nationaal-socialisme was lange tijd, zeker in linkse kring, een taboe. Misdaden van de Sovjet-unie werden gebagatelliseerd en een vergelijking zou de misdadigheid van het Derde Rijk relativeren. De historicus Richard Overy waagt zich wel aan een vergelijking. Niet met als doel vast te stellen welke van de systemen het meest moorddadig of afkeurenswaardig was. En ook niet om de misdaden van de een tegen die van de ander weg te strepen, omdat de een was begonnen en de ander slechts reageerde. Het gaat bij Overy om overeenkomsten én verschillen. De overeenkomsten waren groot, zoals een Russische vertaler op bezoek in Berlijn in 1940 met eigen ogen vaststelde. De persoonscultus, de megalomane architectuur en nog megalomanere plannen, dezelfde parades en bijeenkomsten, en dezelfde technieken om de bevolking te hersenspoelen, het leek vreselijk veel op elkaar. Maar een van de verschillen was dat de ideologie van het communisme uiteindelijk de vooruitgang van de mensheid nastreefde, terwijl nationaal-socialisme het belang van één volk op het oog had.

Dit is het dagboek van ´dat andere joodse meisje´, zoals het laatst op tv werd gezegd. Alsof er in Nederland tijdens de oorlog twee joodse meisjes waren met een dagboek. De vergelijkingen met Anne Frank waren bij de ontdekking en de publicatie van dit dagboek inderdaad niet van de lucht. Maar de verschillen zijn groter dan de overeenkomsten. Het eerste wat opvalt aan dit dagboek is de beperkte omvang. Het is het impressionistische en emotionele verslag van een jonge vrouw die in 1943 een maand in concentratiekamp Vught zat. Het eigenlijke dagboek is nog geen dertig pagina´s dik.

Verdient dr. ir. J.A. Ringers een biografie van 400 pagina´s? Eerst werd gedacht aan een artikel, toen aan een boekje. Het werd uiteindelijk een proefschrift, waar mijn tante Tessel Pollmann in november vorig jaar op promoveerde. Weinig mensen zullen weten wie Ringers was. Ik wist het in ieder geval niet. Ringers was vooral een succesvol ingenieur op het gebied van de waterstaat, die geleidelijk aan zijn werkterrein steeds verder verbreedde: van een sluis in de Zeeuwse wateren via de Afsluitdijk en spoorwegen in Nederlands-Indië tot aan de wederopbouw van Nederland na de Duitse inval.

Nederland stond niet in brand na de moord op Theo van Gogh. ‘ De meeste mensen hielden het hoofd koel,’ schrijft Ian Buruma relativerend. Juist de neiging van commentatoren, politici en ‘ wijsneuzen’ om op hoge toon te discussiëren zorgde voor een oververhitte sfeer, waarin incidenten enorm werden uitvergroot.

Nu de vijandigheden in het Midden-Oosten iedere dag voortrazen is het een goede tijd om over 'rechtvaardige en onrechtvaardige oorlogen' te lezen. De argumenten in het boek met de titel van hoogleraar in de sociale wetenschappen Michael Walzer  zijn direct toe te passen op de werkelijkheid van de jongste oorlog.

Op 10 mei 1940 meldde een Duitse officier zich bij de burgemeester van Maastricht, W. baron Michiels van Kesteren. De burgemeester moest tien gijzelaars aanwijzen die garant zouden staan voor de rust en orde in de net veroverde stad. De burgemeester voldeed aan deze opdracht en na de meidagen kregen de gijzelaars de rekening opgestuurd voor het hotel waar ze een paar dagen waren vastgehouden. Michiels van Kessenich was zelf niet onder de gijzelaars.

Dit is eigenlijk een bronnenboek met diverse stukken die de NSB-leider Mussert schreef in gevangenschap, tussen mei 1945 en zijn executie precies een jaar later. Het bevat ook een uitvoerige inleiding van  Gerard Groeneveld over dat laatste jaar van Mussert, met een zeer gedetailleerde reconstructie van de gang van zaken rond het skelet van Mussert. Conclusie: het stoffelijk overschot is waarschijnlijk niet door getrouwen uit het graf gehaald.

Toegangelijke geschiedenis van de slag om de Atlantische Oceaan; de strijd tussen de U-boten en de geallieerde inspanningen om de zee te blijven beheersen. Is geschreven als begeleidend boek bij een BBC-documentaire. De manier van vertellen met veel ooggetuigenverslagen van direct betrokkenen van beide kanten is zeer aantrekkelijk. Dit is de manier waarop de recente geschiedenis op dit moment populair verteld wordt.

De opvolger van Stalingrad van dezelfde auteur. Het succes van deze boeken is gemakkelijk te verklaren. Ze zijn een goede mix van ouderwetse militaire en politieke geschiedenis met meer moderne, aansprekende getuigenissen van het dagelijks leven van soldaten en burgers, en dat aan beide kanten van het verhaal. Ook de hoofdrolspelers als Hitler, Goebbels en Himmler komen vooral als een soort romanpersonages over. Voor de belangrijke geallieerden geldt dat veel minder, die spelen meer een rol op de achtergrond.

Uitvoerig journalistiek werk over de bemoeienissen of beter gezegd het gebrek eraan van de Verenigde Staten met genocide in de twintigste eeuw. Amerika hield zich vaak lang of compleet afzijdig. Soms te uitvoerig.