Boekenstrijd

Boeken en films over de Vietnamoorlog gaan vaak over Amerikanen. De Vietnamezen zijn niet veel meer dan figuranten die bijdragen aan de oosterse sfeer, als in het zwart geklede guerrillastrijders, tandeloze oudjes of vertegenwoordigers van het incompetente regeringsleger. De schaduw van de wapens van de Koreaanse schrijver Hwang Sok-Yong wijkt af van wat we gewend zijn. Aziaten – Vietnamezen en Koreanen – spelen de hoofdrol. Voor de Amerikanen zijn slechts bijrollen weggelegd. De Schaduw kiest ook een niet erg gebruikelijk decor voor het verhaal over de oorlog. Het speelt zich niet af in de jungle en op kazernes, maar om de havenstad Da Nang. Hier kwamen in 1965 de eerste Amerikaanse gevechtstroepen aan land. En in dit boek is de stad een verzamelpunt van militairen, burgers, handelaren, guerrilla’s, prostituees en deserteurs. Ze houden zich overwegend niet bezig met vechten, maar met zwarte handel en corruptie.

Nederland en New York vieren dit jaar dat vierhonderd jaar geleden een Engelsman per ongeluk het gebied ontdekte waar veel later de ‘Big Apple’ zou ontstaan. Om het belang van die gebeurtenis te benadrukken is er in opdracht een tweetalig werkje verschenen van de bekende historici Geert Mak en Russell Shorto. Het is voorzover ik weet niet in de winkel te koop, maar wordt cadeau gedaan tijdens de festiviteiten die verband houden met de viering van de vier eeuwen Nederlands-New Yorkse betrekkingen. Burgemeester Job Cohen citeerde er al uit in zijn nieuwjaarstoespraak. Maar wat was eigenlijk de betekenis van de dwaaltochten van Henry Hudson?

Het ‘speelkwartier’ is voorbij. Na de val van de Muur en het einde van de Koude Muur leefde er een breed optimisme dat de liberale democratie zou zegevieren. Er waren geen serieuze tegenstanders meer en daarmee was het ‘einde van de geschiedenis’ aangebroken. Zo beschreef de politieke denker Francis Fukuyama het. Het liberale project, begonnen met de Verlichting, naderde zijn voltooiing. Dat de Verenigde Staten als enige supermacht waren overgebleven, was passend. Maar de geschiedenis is terug, aldus Robert Kagan. De wereld is weer ‘normaal’, en dat betekent strijd op diverse vlakken tussen grotere en kleinere machten. Een strijd om grondstoffen met olie op de eerste plaats, maar ook om militaire macht en ideeën. Confrontatie is niet uitgesloten.

De Amerikaanse presidentsverkiezingen krijgen een overweldigende hoeveelheid aandacht in de Nederlandse media. Natuurlijk niet ten onrechte, want de Amerikaanse politiek is een fascinerend schouwspel, die we met bewondering en met afgrijzen kunnen aanschouwen. Bewondering is er voor de professionele campagnes, de enorme performance van de kandidaten, hun welbespraaktheid en vermogen om enthousiasme op te wekken. Afgrijzen is er over de uitwassen, de vuile campagnes en de rol van het grote geld. Dit is politiek in rauwe vorm.

Ze zijn te dik, verzot op vuurwapens, rijden rond in benzine slurpende auto’s, geloven in bizarre complottheoriën of luisteren naar overspannen predikanten. Of ze beginnen een opera in een spookstad. Dit zijn de Amerikanen zoals RTL-correspondent Max Westerman ze jarenlang aan ons voorschotelde. En net als een shopper in de grootste mall ter wereld konden we er geen genoeg van krijgen. Ze komen nog een keer voorbij in het boek In alle staten dat hij over zijn ervaringen schreef. Westerman presenteert zijn teksten net zo soepeltjes als destijds zijn reportages en hij weet er ook wat meer diepgang in te krijgen. Het levert een kritisch portret van Amerika, maar niet zonder sympathie.

John Gray is misschien wel de meest verontrustende denker van het moment. Hij onderwerpt maatschappij en denken aan een niets ontziende, ontnuchterende analyse. Daarbij haalt hij veel overhoop. Dit boek is tegelijk een aanklacht tegen Bush en de oorlog in Irak en een scherpe anatomie van veel van het politieke denken van na de Koude Oorlog. En in hetzelfde bestek van net tweehonderd pagina’s (in de Engelstalige versie) gaat hij ook nog fundamenteel in op de rol van religie, vooruitgang en vrije wil. Uiteenzettingen over de opkomst van het neoconservatisme wisselt hij schijnbaar moeiteloos af met bespiegelingen over Aristoteles, Leo Strauss of Nietzsche.

Colby Buzzell is al een jaar of vijfentwintig als hij dienst neemt in het Amerikaanse leger. Hij wordt machinegunner op een Stryker pantserwagen en komt terecht in Mosoel, Irak. Op een gegeven moment begint hij een weblog. Dat vormde de basis van dit boek.  Buzzell wijkt af van de gemiddelde Amerikaanse soldaat, maar niet zoveel dat hij buiten de groep valt. Hij is een goed soldaat, maar ook in staat om met enige afstand te beschouwen wat er gebeurt. Dit is het verslag uit de eerste hand van een Amerikaanse soldaat die zonder veel opleiding of verwachtingen in een zeer gevaarlijke situatie en een onoverzichtelijke oorlog terecht komt. Hij beschrijft zeer direct en zonder eerbied het leven in het Amerikaanse leger. Hij houdt er een prettig macaber gevoel voor humor op na. Als hem gevraagd wordt een afscheidsbrief te schrijven volstaat hij voor zijn ouders met de zinnen ‘I should have gone to college instead’. Zijn muziekkeuze is uitstekend: punk en metal. De titel van zijn blog is een song van Black Flag. Met Slayer en Metallica op zijn Ipod zit hij in de pantserwagen. Over dat blog worden de autoriteiten in toenemende mate nerveus, vooral als een krant er…

Dit is een beknopt en boeiend overzicht van de geschiedenis van de Noord-Amerikaanse indianen, vanaf de migratie naar de Nieuwe Wereld tot op het heden. De indianen worden niet verheerlijkt, maar ook niet verguisd. Zo beschrijft hij ook uitgebreid de vraag of indianen kannibalisme bedreven. Juist die wat neutrale opstelling maakt dit boek zeer goed verteerbaar. Page gaat ervanuit dat de indianen ook voor de komst van Columbus een geschiedenis hadden. Na de komst van de blanken is het vooral een aaneenschakeling van ellende. Met name besmettelijke ziektes werkten verwoestend. Vaak verspreidden de ziektes zich sneller dan de blanken zodat duizenden stierven zonder dat ze ooit een blanke hadden gezien. Ook de onderlinge verdeeldheid legt Page genadeloos bloot. Pas aan het eind van het boek is het verhaal iets optimistischer. Er zijn nu twee miljoen indianen en dat waren er ooit veel minder. Maar dat ze er nog zijn is al bijna een wonder.    Waardering: Jake Page, In the hands of the great spirit. The 20.000 year history of American Indians.

Onlangs werden enkele Britse militairen korte tijd vastgehouden door Iran. Hun gevangenschap deed de gedachten onmiddellijk teruggaan naar de bezetting van de Amerikaanse ambassade, aan het begin van de Iraanse revolutie die de geestelijken aan de macht bracht. De Britten kwamen er genadig, zij het vernederd vanaf. Ze moesten op televisie verschijnen en werden met cadeau’s overstelpt, alsof de Iraniërs het jammer vonden ze dat ze vertrokken. Het ging heel wat anders bij de bezetting die in november 1979 begon. Aanvankelijk dachten de medewerkers van de ambassade dat het allemaal mee zou vallen. Ze hadden wel eerder bezettingen meegemaakt. Maar gaandeweg werd het duidelijk dat het deze keer menens was.

Na een pagina of twintig van dit boek te hebben gelezen was ik ervan overtuigd dat het hier fictie ging. Vermakelijk, maar niet serieus te nemen. Generaal-majoor Albert Stubblebine III die probeert door een muur te lopen, de pogingen van Amerikaanse inlichtingendiensten om de paranormaal begaafde Uri Geller in te huren, het idee dat mensen onzichtbaar kunnen zijn en – een van de topacts –  met hun blik of pure wilskracht een geit op afstand konden doden, dit moest wel verzonnen zijn. Maar toen ik een paar internetpagina’s over dit boek had bekeken, bleek dat niet zo te zijn. Het is, hoe aburd ook, echt. Goed om in gedachten te houden bij de film op basis van dit boek, die vanaf 19 november 2009 in de Nederlandse bioscoop te zien is.