Met enige regelmaat kun je horen dat er een burgeroorlog gaande is. Bijvoorbeeld in de voorsteden van Frankrijk, wanneer er auto’s in vlammen opgaan. Of in het Verenigd Koninkrijk toen een man inreed op moskeebezoekers. Er komt een burgeroorlog of er is al een gaande, dat is de overtuiging van een redelijk omvangrijke groep in West-Europa en de Verenigde Staten.
Het idee van een wereldwijde burgeroorlog is in zwang bij sommige denkers, zoals Pankaj Mishra. Hij ziet een strijd tussen de kosmopolitische burgers en diegenen die zich door globalisering en dergelijke bedreigd voelen.
Idee
Maar wat is burgeroorlog? Die vraag heeft door de eeuwen heen vele verschillende antwoorden heeft gekregen. Geen van die antwoorden is voor iedereen bevredigend. Dat blijkt uit het verhelderende boek van historicus David Armitage over het begrip burgeroorlog. Het is geen opsomming of geschiedenis van alle burgeroorlogen door de eeuwen heen, maar een analyse van de manieren waarop over dit verschijnsel is gedacht. En dat nog maar in een paar tijdperken: in de Romeinse tijd, de vroeg-moderne periode en de negentiende en twintigste eeuw. In deze geschiedenis zijn de ideeën de hoofdpersoon. Hoewel niet spannend in de traditionele betekenis van het woord, is dit fascinerend en verhelderend.
Romeinen
In tegenstelling tot oorlog is burgeroorlog weinig bestudeerd. Maar burgeroorlog is nu wel de meest voorkomende, meest destructieve en meest kenmerkende vorm van georganiseerd geweld, schrijft Armitage.
Burgeroorlog is een paradox. Burgers voeren oorlog. Maar oorlog voeren is uiteraard geen burgerlijke activiteit. De burgeroorlog vindt plaats onder leden van een politieke gemeenschap, maar die gelijkheid wordt tegelijkertijd ontkend, zo constateerde politiek denker Carl Schmitt.
De Romeinen vonden de burgeroorlog uit. Die oorlogen, die in het Romeinse Rijk werden uitgevochten tussen 80 voor Christus en 60 na Christus, draaiden om het leiderschap binnen de politieke gemeenschap.
De literaire en historische verslagen van die oorlogen vormden een belangrijke basis voor het denken van Hugo de Groot en Thomas Hobbes over burgeroorlog. Een overgeleverd idee is dat burgeroorlog erger is dan ‘gewone’ oorlog. Maar ook ontstond de opvatting in de Nederlandse Opstand en de Engelse Burgeroorlog dat het gerechtvaardigd kan zijn om een monarch omver te werpen, ook met geweld.
Revolutie
In de achttiende eeuw werd het onderscheid tussen revoluties en burgeroorlog nog vager. Revoluties hadden een goede reputatie, ze waren gericht op de vooruitgang. Burgeroorlogen waren een strijd om de macht. Hier duikt het belang op van welke naam georganiseerd politiek geweld krijgt: rebellie, opstand, revolutie, burgeroorlog?
Waarom was de Amerikaanse Revolutie (1765-1783) een revolutie en de Amerikaanse Burgeroorlog (1861-1865) een burgeroorlog en niet een oorlog tussen gelijkwaardige staten? En was de Franse Revolutie niet ook een burgeroorlog?
Global
Burgeroorlog en afscheiding gaan hand in hand, of het nu de Nederlanden waren in de 17e eeuw of Nederlands-Indië in de 20e eeuw. Het is lastig te accepteren dat een politieke gemeenschap opbreekt.
Hoe dichter bij het heden, hoe breder het net van de burgeroorlog geworpen wordt. Voor sommige kosmopolieten is iedere oorlog een burgeroorlog, omdat alle mensen broeders zijn. Maar die wereldwijde politieke gemeenschap is er niet of nauwelijks. Het idee van global civil war slaat echter ook op een strijd van ideeën. Politiek is de voortzetting van burgeroorlog met andere middelen, zei Michel Foucault. Maar hier wreekt zich, net als op sommige andere punten, de beknoptheid van dit boek, nog geen 250 kleine pagina’s. De opvattingen van Foucault worden niet echt uitvoerig uitgelegd.
Debat
De internationalisering van de burgeroorlog blijkt ook uit de verspreiding over de continenten en de pogingen om internationaal recht toe te passen op ‘armed conflicts not of an international character’. Nu de oorlog tussen staten bijna niet meer voorkomt, is dit conflict overheersend geworden. Internationale inmenging in burgeroorlogen is echter een veelvoorkomend verschijnsel. In Syrië vechten naast Syriërs de legers of milities van onder andere Rusland, de Verenigde Staten, Iran, Libanon, Turkije en vrijwilligers uit nog veel meer landen. Is dit een burgeroorlog of een wereldoorlog op het territorium van een land?
Het debat over de benaming van conflicten duurt voort. Het etiket ‘burgeroorlog’ heeft politieke, morele en juridische gevolgen. Maar er is geen zuivere definitie die eenvoudig toepasbaar is en boven discussie verheven. ‘Burgeroorlog’ is een ‘wezenlijk betwist begrip’, het is zelf een strijdwoord. Het is dus verstandig om aan mensen die dit begrip gebruiken te vragen wat ze er mee bedoelen. Al hoef je het niet eens te zijn met hun antwoord.
Geen reacties