Fire Weather – John Vaillant 
Bomen en bossen , Klimaatverandering , Natuur / februari 12, 2024

Inzoomen en uitzoomen. Details en context. Beschrijving en analyse. Het zijn die afwisselingen die veel indrukwekkende journalistieke producties onderscheiden van middelmatige werken. Ze laten de lezer meebeleven, maar geven ook een breder perspectief op een gebeurtenis.   De Amerikaans-Canadese schrijver John Vaillant toont zich hier een meester in Fire Weather:  in zijn boek over een enorme bosbrand in Canada. En over veel meer dus. Het ene moment volgt hij het verloop van die brand per minuut, of nog korter, want dit vuur rekent in secondes af met bomen en zelfs huizen. Dan neemt hij afstand, schrijft hij over de fysica van zeer hete branden, de bombardementen op Harmburg in de Tweede Wereldoorlog, de economie van de fossiele industrie, en uiteraard klimaatverandering.   De bosbrand in mei 2016 rond en in de Canadese stad Fort McMurray blijft – flauw gezegd – het brandpunt van het boek. Vaillant beschrijft nauwgezet hoe het vuur dichterbij komt, maar de inwoners zich aanvankelijk niet echt bedreigd voelen. (Ik pakte bij het lezen Google Maps erbij om precies te kijken waar de brand woedde en hoe het nu uitziet.)  De autoriteiten zenden tegenstrijdige berichten uit: ja, er is wat aan de hand, maar het zal wel meevallen. Pas…

Apocalypsofie – Lisa Doeland
Filosofie , Toekomst / juni 26, 2023

Mensen moeten leren uitsterven, schrijft filosoof Lisa Doeland. Want het is een vergissing te denken dat het allemaal wel goed komt.  Maar is alles dan verloren?  Vanaf de eerste zin van het boek van filosoof Doeland is duidelijk dat dit geen feel-good werk gaat worden. Ze begint met de ‘pijnlijke waarheid dat de wereld zoals wij die kennen allang voorbij is’. Ook is helder, al na die eerste zin, dat dit boek discussie oproept met uitgesproken stellingen. Klopt het wat ze zegt?  En wie wordt er bedoeld met dat ‘wij’? De schrijver en de lezer? Activisten van Extinction Rebellion, zoals Doeland? De mensheid? Naar eigen zeggen gebruikt Doeland het eerste persoon meervoud zo’n zevenhonderd keer in het boek, zonder duidelijk te maken wie ze er precies mee bedoelt. ‘Want het collectiveert. Het activeert.’ Maar juist het collectief maken van problemen kan leiden tot passiviteit. Gooi het maar over de schutting bij het ‘wij’.  Apocalypsofie verschilt op een belangrijk punt van vele klimaatboeken die nu verschijnen. Hier wordt niet voor de zoveelste keer uitgelegd hoe ‘we’ de ‘planeet’ kunnen redden. Dit is een uitgesproken pessimistisch werk, een pleidooi voor doemdenken. Doeland verzet zich tegen ‘gevaarlijke fantasieën’ die gebruikt worden om de…

De provocerende aarde – Clive Hamilton
Klimaatverandering / april 7, 2022

Wat betekent het dat we in het antropoceen leven? Volgens de Australische filosoof Clive Hamilton is de betekenis daarvan amper te overschatten. In het antropoceen zal de verhouding tussen de mens en de aarde drastisch moeten veranderen. In het antropoceen is ‘het stempel dat de mens wereldwijd op zijn omgeving drukt, (..) zo omvangrijk en werkzaam (,) geworden dat het in zijn impact op het functioneren van het aardsysteem sommige van de grote krachten van de natuur naar de kroon steekt.’ Dit concept heeft het beeld van wat de mens is op zijn kop gezet. Want de activiteiten van de mens zelf hebben de aarde veranderd. En niet een beetje, maar het aardsysteem is bezig aan een transformatie die zeer lange tijd merkbaar kan blijven. Dat systeem bestaat uit de atmosfeer, biosfeer, cryosfeer (ijs), hydrosfeer (water) en lithosfeer (steen). Het gaat dus niet om de aantasting van een landschap, een ecosysteem of het milieu, maar om het geheel: alles wat het leven op aarde bepaalt. En die verandering is niet positief, maar bedreigend, zelfs levensgevaarlijk. En ook al is dat bekend, toch gaan we ermee door. Dat is de prangende kwestie. Hamilton benadrukt dat het antropoceen een wetenschappelijk concept is…

After Nature. A politics for the Anthropocene – Jedediah Purdy
Filosofie , Klimaatverandering , Toekomst / augustus 8, 2021

Het antropoceen is in korte tijd een veelgebruikt begrip geworden. Het is omarmd door activisten en wetenschappers, maar ook verworpen. Over de betekenis is onenigheid en het is nog niet daadwerkelijk vastgelegd dat geologisch gezien het antropoceen is aangebroken. Maar er is blijkbaar behoefte aan zo’n begrip, dat aangeeft dat in de huidige tijd de mens een zeer grote invloed heeft op zijn omgeving. Dat begrip geeft aan dat de verhouding tussen mens en natuur veranderd is. Hoe dan en wat nu? Dat zijn de grote vragen. Daarover gaat After Nature van Jedediah Purdy, hoogleraar rechten in de VS. Voor een antwoord gaat hij eerst terug in de Amerikaanse geschiedenis en kijkt dan vooruit. Een ding staat voor hem voorop: de term kan niet betekenen dat mensen achterover leunen vanuit een fatalistische houding. Het antropoceen is een oproep om in actie te komen. Purdy onderscheidt vier manieren waarop de (nieuwe) Amerikanen met hun natuurlijke omgeving zijn omgegaan. De eerste was de providentiële wijze: het Amerikaanse land was een schepping van de Voorzienigheid. Die schepping was de kolonisten gegeven om met hun arbeid om te vormen tot een aards paradijs. Het land moest dus gecultiveerd worden. Bij de vroege kolonisten had…

Elon Musk – Ashlee Vance
Ruimtevaart , Toekomst / februari 19, 2021

Elon Musk werd  begin 2021  de rijkste mens ter wereld, met een geschat vermogen van zo’n 190 miljard dollar. Met een tweetje weet Musk de koers van zijn eigen bedrijf te beïnvloeden, en met de aankoop van 1,5 miljard dollar aan bitcoin ook de koers van die cryptomunt. De aankondiging dat mensen Tesla’s met bitcoin konden betalen droeg daar ook aan bij. Rond Elon Musk bestaat een hype. Zijn activiteiten, uitspraken en tweets worden op de voet gevolgd. Hij wordt gezien als een boodschapper van de nieuwe tijd, als de man die weet waar het heengaat met de wereld en de mensheid, de man die ‘de toekomst’ vormgeeft, zoals de ondertitel van dit boek luidt. Steeds is er reuring rond hem, vaak met urgente kwesties, zoals elektrische auto’s, ruimtevaart of de integratie van het menselijk brein met de computer. Of anders wel rond zijn onstuimige privé-leven. Twee encyclopedieën uitgelezen Ashlee Vance, auteur van zijn biografie, heeft moeite niet onder de indruk te raken van zijn hoofdpersoon. Hij probeert kritische afstand te houden, en ziet ook de zwakke, menselijke kanten van de ongedurige en soms wispelturige Musk. Maar toen hij zijn boek in 2015 voltooide zag hij een glorieuze toekomst voor…

8 lessen uit Bruno Latour, Oog in oog met Gaia
Filosofie , Klimaatverandering / februari 10, 2021

In Oog in oog met Gaia zijn acht lezingen van de Franse filosoof Bruno Latour gebundeld, die samen het ‘het Nieuwe Klimaatregime’ in kaart brengen. Een grote diversiteit aan thema’s komt voorbij: uiteraard de klimaatverandering, maar ook of vooral politiek, wetenschap en religie. Hij presenteert controversiële denkers zoals Carl Schmitt, die je met voorzichtige doses tot je moet nemen, zoals Latour schrijft. Ook James Lovelock, de bedenker van de Gaia-theorie, is omstreden, zij het om heel andere redenen. Hier zijn acht lessen uit die acht lezingen. Die bieden geen volledige samenvatting van het boek,  maar geven een impressie van een aantal hoofdlijnen. 1. ‘Hoop is een slechte raadgever.’ Boeken en artikelen over het klimaat (of andere akelige onderwerpen zoals de coronacrisis) willen vaak hoop bieden. Maar volgens Latour is dat in het geval van de klimaatverandering, van onze veranderde verhouding met de natuur, niet mogelijk. Hij spreekt ook niet over een crisis, want dat suggereert een voorbijgaande fase. ‘Het is definitief’. Hij komt hierop nadat hij heeft gesteld dat de ‘ecologische mutaties’  (zijn term voor klimaatverandering en aanverwante ontwikkelingen) wel degelijk bekend waren, maar dat er niets gedaan is. Die situatie leidt tot waanzin, die zich kan uiten in ontkenning,…

De goede voorouder – Roman Krznaric
Filosofie , Klimaatverandering , Toekomst / februari 1, 2021

Op de lange termijn zijn we allemaal dood. Wie dat ooit als eerste heeft gezegd, weet ik niet. Filosoof Roman Krznaric maakt zich er niet zo makkelijk vanaf als het gaat om de lange termijn. In zijn boek De goede voorouder houdt hij een pleidooi voor het langetermijndenken. Mensen moeten niet gericht zijn op de onmiddellijke bevrediging van hun verlangens. Ze moeten denken aan de gevolgen van hun handelen over 100 jaar of misschien wel langer. Volgens Krznaric beschikken mensen over een ‘eikelbrein’ en een ‘marshmallowbrein’. Het eikelbrein denkt op lange termijn, zoals iemand die een eikenboom plant die nog honderden jaren kan groeien. Iemand die de marshmallow direct verslindt, denkt op korte termijn. Nu hebben beide manieren van denken hun voor- en nadelen en komen op hun tijd van pas. Tirannie van het nu Volgens Krznaric leven mensen tegenwoordig in ‘de tirannie van het nu’. Het is zo’n soort generalisatie die lekker klinkt, maar ook tegenspraak oproept. Uiteraard moedigt de consumptiemaatschappij aan tot consumeren. Maar mensen zijn ook bezig met hypotheken met een looptijd van dertig jaar; het op de wereld brengen van kinderen; onderwijs. Het zijn allemaal activiteiten die een langere periode beslaan of lange effecten hebben. Er…

Neighbourhoods for the future – Maarten Hajer e.a.
Klimaatverandering , Toekomst / december 18, 2020

Als iets de fantasie van toekomstdenkers heeft geprikkeld, dan zijn het wel steden. Van het met steden bezaaide eiland Utopia en de Stad van de zon van Campanella tot de modernistische concepten van Le Courbusier en de ‘smart cities’ van Jeff Bezos en Elon Musk, de stad is gezien als de plaats waar een betere wereld gemaakt kan worden. Maar misschien is de stad niet het juiste formaat om de grote vraagstukken van de komende tijd, zoals klimaatverandering, aan te pakken. De buurt is daar veel beter geschikt voor. Dat is de stelling van een aantal Nederlandse wetenschappers die denken over de toekomst in hun werk hebben geïntegreerd. In hun boek Neighborhoods for the future komen allerlei voorbeelden voorbij van wijken die het op een of andere manier goed doen. De buurt is de schaal waarop het mondiale probleem van de klimaatverandering aangepakt kan worden, vinden deze wetenschappers. Die is klein genoeg om mensen betrokken te houden, maar groot genoeg om impact te hebben. En daarbij gaat het niet alleen om klimaat, maar ook om leefbare buurten met een goede sociale ecologie. Er wordt  nogal wat op het bordje van de buurten gelegd. Veel groen in de buurten Een groot…

Jouw baan gaat verdwijnen – Andrew Yang
Economie , Toekomst , VS / december 14, 2020

Wie de eerste paar honderd pagina’s van het boek van Andrew Yang leest kan wat somber gestemd raken. We staan aan ‘de rand van een dystopie’, zo waarschuwt hij. Automatisering, ongelijkheid, de ongebreidelde vrije markt en het massale vuurwapenbezit in de Verenigde Staten kunnen een giftige mix vormen waar een burgeroorlog uit voortkomt. Yang, een techondernemer en voormalig presidentskandidaat voor de Democraten, is ervan overtuigd dat automatisering de komende decennia tot het verdwijnen van vele banen gaat verdwijnen. Een van de belangrijkste drijvers van die ontslaggolf zijn zelfrijdende auto’s en vrachtwagens. Vanaf 2020 begint de massale overstap daarnaar, schreef Yang in 2018. Dat was toch iets te voorbarig. De opmars van de zelfrijdende auto lijkt eerder te vertragen. Onmenselijke samenleving Eigenlijk is het een goed moment om te zien of Yang gelijk krijgt. Hij verwacht dat een recessie tot massaontslag zal leiden,  machines gaan mensen dan vervangen. Voor de coronarecessie waren de werkloosheidcijfers laag; komen ze ooit weer op dat niveau terug? Hoe dan ook verwacht Yang de komende tien jaar een snelle opmars van robots en kunstmatige intelligentie. Want robots zijn makkelijker te hanteren dan mensen. Voor heel veel werk hebben robots heel veel voordelen. Miljoenen fabrieksbanen zijn al…

A world without work – Daniel Susskind
Economie , Toekomst / december 14, 2020

Al weten we niet exact wanneer, maar machines gaan steeds meer werk van ons overnemen, stelt econoom Daniel Susskind. Ons idee van wat werken is, moet daartoe veranderen. Deze recensie verscheen op 1 februari 2020 in NRC.  De werkloosheid staat op een bijzonder laag peil. Zorg, onderwijs en bedrijven schreeuwen om werkkrachten. Maar dat kan binnen afzienbare tijd allemaal anders zijn, schrijft econoom Daniel Susskind in zijn boek A world without work. Machines gaan het werk doen, stelt hij met volle overtuiging. De timing van zijn boek met deze uitgesproken titel is opvallend. En niet alleen vanwege die lage werkloosheidscijfers. Ook de recente hype over machines die het werk overnemen, is alweer over zijn hoogtepunt heen. Ergens rond 2013 kwam het idee op dat in het ‘tweede machinetijdperk’ niet alleen banen van laagopgeleiden, maar ook die van hogeropgeleiden door slimme apparaten zouden worden overgenomen. De afgelopen jaren zijn de verwachtingen daarover bijgesteld. Zo sterk zal dat effect niet zijn, is de conclusie van recentere studies. De ‘slimme’ systemen blijken minder slim dan verwacht en veel mensenwerk is ingewikkelder dan gedacht. Geleidelijke taakerosie In verhalen over oprukkende technologie werd vaak het beeld getoond van een robot die op de stoel van de…