Als iets de fantasie van toekomstdenkers heeft geprikkeld, dan zijn het wel steden. Van het met steden bezaaide eiland Utopia en de Stad van de zon van Campanella tot de modernistische concepten van Le Courbusier en de ‘smart cities’ van Jeff Bezos en Elon Musk, de stad is gezien als de plaats waar een betere wereld gemaakt kan worden.
Maar misschien is de stad niet het juiste formaat om de grote vraagstukken van de komende tijd, zoals klimaatverandering, aan te pakken. De buurt is daar veel beter geschikt voor. Dat is de stelling van een aantal Nederlandse wetenschappers die denken over de toekomst in hun werk hebben geïntegreerd. In hun boek Neighborhoods for the future komen allerlei voorbeelden voorbij van wijken die het op een of andere manier goed doen.
De buurt is de schaal waarop het mondiale probleem van de klimaatverandering aangepakt kan worden, vinden deze wetenschappers. Die is klein genoeg om mensen betrokken te houden, maar groot genoeg om impact te hebben. En daarbij gaat het niet alleen om klimaat, maar ook om leefbare buurten met een goede sociale ecologie. Er wordt nogal wat op het bordje van de buurten gelegd.
Veel groen in de buurten
Een groot deel van het boek bestaat uit voorbeelden van dergelijke buurten, zoals Vauban in Freiburg dat voor een groot deel door Baugruppen is ontwikkeld en Kalasatama in Helsinki, een wijk die zo is gebouwd dat bewoners een uur tijd per dag besparen. De Nederlandse inbreng is prominent: GWL in Amsterdam (was mij nooit bijzonder opgevallen), Merwede in Utrecht en Strijp-S in Eindhoven komen aan bod. De korte teksten zijn levendig, een soort mini-reportages uit die buurten, met veel foto’s. Een gemene deler van deze wijken is dat er minder of geen plek is voor auto’s en veel groen. Een andere gemene deler is dat ze in welvarende landen staan, de grote steden in ‘the global South’ ontbreken. Terwijl daar miljarden mensen wonen.
Dit zijn ‘buurten van de toekomst’, maar het aardige is dat je er al heen kan. De schrijvers merken op dat ze geen buurten wilden opnemen die alleen nog op de tekentafel bestaan, want papier en computerscherm zijn geduldig. Het is ook een voorbeeld van het verschijnsel dat de toekomst er al is, maar dat nog niet evenredig verspreid is.
Drugsdealers
Drie buurten worden nauwkeuriger bekeken. Regent Park in Toronto, Canada was een paradijs voor drugsdealers, met zijn anonieme blokken en vele hoeken en gaten. De oudbouw werd grotendeels gesloopt, er kwamen duurdere huizen, maar de oorspronkelijke bewoners mochten terug komen. Op het gebied van duurzaamheid blijft deze wijk wel achter.
De wijk Bo01 in Malmö, Zweden, is van de grond af opgebouwd, en valt op door zijn ecologische maatregelen en aantrekkelijke vormgeving. Maar de diversiteit is er gering, en de wijk ligt in een stad met grote sociale en veiligheidsproblemen.
Overvecht in Utrecht is aangewezen als een van de eerste gasloze wijken van Nederland. Maar de bewoners staan er niet om te springen om in een proeftuin te wonen. Een pure top-downbenadering roept vooral weerstand op, zien de auteurs. Ze zien echter genoeg mogelijkheden om wel tot verandering te komen.
Samengevat kun je zeggen dat het bereiken van een goede sociale en ecologische buurt nog niet zo simpel is. Er zijn wel allerlei aanzetten en initiatieven. De kleine schaal van de buurt, waar mensen onderling contact hebben, maakt dat mogelijk.
Ambities
Aan het einde van het boek trekken de auteurs negen lessen uit hun onderzoek. Die variëren van het weren van auto’s, niet alleen huizen bouwen, maar goede buurten scheppen, technologie gebruiken, maar niet de overhand geven en uitgaan van de bestaande toestand tot het advies om grote doelstellingen te koppelen aan simpele regels.
Het streven om van wijken de plaats te maken waar sociale en ecologische veranderingen plaatsvinden is zowel bescheiden als ontzettend ambitieus. In het tegengaan van klimaatverandering is deze benadering eigenlijk het tegenovergestelde van geo-engineering: grootschalige, door technologie gedreven plannen waar zo min mogelijk mensen aan te pas komen en waardoor iedereen min of meer hetzelfde leven kan blijven leiden. De veranderingen die voortvloeien uit het aanpassen van wijken kunnen ingrijpender maar ook prettiger zijn. Nu meer dan de helft van de wereldbevolking in steden woont, is er genoeg te doen.
Sommige lessen uit dit boek zijn breder toepasbaar op het denken over de toekomst. Reageren op mondiale problemen kan op relatief kleine schaal. Ga uit van de bestaande situatie, niet van een onbeschreven blad of van een gedroomde eindtoestand. Werk stap voor stap, niet met megaprojecten die opeens alles anders maken. De ideale stad moet geleidelijk ontstaan en komt niet uit de koker van één grote denker of tech-ondernemer.
Geen reacties