Falend licht – Ivan Krastev en Stephen Holmes (recensie)
Europa , Politiek , Rusland , VS / november 30, 2019

  Dertig jaar geleden kwam de Koude Oorlog ten einde, met een klinkende en geweldloze overwinning van het Westen. De Berlijnse Muur werd neergehaald en vanaf toen was nog maar  één weg naar een succesvolle samenleving, die van het Westen, de liberale, kapitalistische democratie. Zo leek het in 1989. De zaken staan er nu heel anders voor. Populistische leiders in landen als Hongarije en Polen verwerpen essentiële elementen van de democratische rechtsstaat, zoals vrije pers en onafhankelijke rechtspraak. Vladimir Poetin gaat in Rusland heel wat stappen verder. Hij mengt zich in verkiezingen van andere landen, , intervenieert her en der en komt ermee weg. Ondertussen willen de VS geen voorbeeld voor de wereld meer zijn en komt China op als mogelijke rivaal op wereldschaal. De vele vormen van imitatie In hun boek Falend licht verklaren de Amerikaanse jurist en politicoloog Stephen Holmes en de Bulgaarse politiek denker Ivan Krastev deze ontwikkelingen aan de hand van het begrip imitatie. Dat is een breed begrip dat zich kan uitstrekken van het ‘leren van’ ( dat is ook een vorm van nadoen) tot parodie (spottend nadoen). En dat blijkt een vruchtbare invalshoek. Het idee was immers dat de Oost-Europese landen en Rusland alleen…

Grote verwachtingen – Geert Mak (recensie)
Europa , Geschiedenis , Na 1945 / november 16, 2019

Iets na de helft van Grote verwachtingen heeft Geert Mak een ‘intermezzo’ ingelast. Hier komt hij, nog duidelijker dan in de andere hoofdstukken, zelf aan het woord, over zijn woonplaatsen Amsterdam en Friesland. Het is een weemoedig stemmend hoofdstuk. Een gevoel van verlies, het verdwijnen van een aantrekkelijke omgeving, van een ‘thuis’, staat centraal in zijn eigen ervaring. “Mijn oude Amsterdam loste langzaam op,” schrijft Mak. Want de hoofdstad is onder de voet gelopen door massatoerisme, het slachtoffer van internationalisering die geen variatie, maar juist eenvormigheid oplevert. Het is voor iemand die in Amsterdam woont herkenbaar en waarschijnlijk voor andere Nederlanders ook een bekend verhaal. Maar ook Friesland ontkomt niet aan veranderingen. En dat zijn geen verbeteringen. In die provincie werd de schaalvergroting – in de landbouw, maar ook in het onderwijs, – merkbaar. ‘Het land is volgepompt met stront’ en de klimaatverandering slaat toe. De natuurlijke omgeving verandert, verslechtert. Mak schrijft vermakelijk over het opgeklopte circus rond Leeuwarden als Culturele Hoofdstad van Europa, met veel marketing en prietpraat. Uiteindelijk werd het dankzij de Friezen toch een mooi feest. Blokkeerfriezen In de ‘cultuurstrijd’ rond Zwarte Piet neemt hij opmerkelijk stelling. De voorvrouw van de ‘blokkeerfriezen’ krijgt van hem een welwillende…

Hydropolitiek. Samenwerking en conflict op zeven zeeën – Haroon Sheikh (recensie)
Algemeen , Azië , Europa , Midden-Oosten , Politiek , VS / november 5, 2019

Het begrip geopolitiek is tamelijk ingeburgerd, maar hydropolitiek is dat (nog) niet. Filosoof/politicoloog Haroon Sheikh onderzoekt in dit boek deze politiek van de grote wateren, van de Noordzee tot de Oost-Chinese Zee. Hij beschrijft de geschiedenis en de actuele ontwikkelingen van een duizelingwekkend aantal landen, staten, culturen en steden, van de Noormannen tot de Khmer, van de VS tot Dubai. Water heeft een belangrijke rol gespeeld in de beschavingen en in de wereldpolitiek. Daartegenover staat het geopolitieke idee dat echte macht op het land te vinden en te verwerven is. Zeker op de grote Euraziatische vlakte. Daar ging Sheikhs eerdere boek De opkomst van het oosten over. Nu wendt hij de steven naar de open zeeën. Kanon aan boord Verreweg de meeste landen grenzen aan de zee. Maar een echte zeemacht onderscheidt zich van een landmacht door een eigen visie op de wereld en de samenleving. De zeemacht is egalitair, ondernemend, heeft een financiëel-wiskundige blik en innovatief. Het water “stimuleert vrijheid en individualisme” en symboliseert zelfs de moderniteit, aldus Sheikh. De landmacht is meer gericht op hiërarchie en orde en is behoudend. Zo is dit onderscheid niet alleen een beschrijving, er lijkt ook een lichte voorkeur uit te spreken. Maar…

Na Europa – Ivan Krastev
Europa / januari 27, 2019

Soms kan het geen kwaad een pamflet of essay niet direct na verschijnen te lezen. De Bulgaarse politicoloog Ivan Krastev schreef Na Europa in 2016 en 2017. Toen met de overtuiging dat de Europese Unie gedoemd was uiteen te vallen. Het ‘daverend geraas van structuren die in elkaar zakten’ klonk. In 2018, bij het verschijnen van de Nederlandse editie, mogen de Europeanen hopen op veerkracht. En in 2019? De Europese Unie bestaat nog steeds. Zoals Krastev schrijft is er in zekere zin meer Europa dan ooit. Het is voor Denen en Portugezen nu van belang wie er in de regering zitten van Polen en Oostenrijk. We volgen de begrotingsproblemen van Italië alsof of omdat ons eigen geld op het spel staat. Habsburgse rijk Krastev presenteert zijn essay als een déjà-vu ervaring. Hij vergelijkt de EU met het Habsburgse Rijk, dat zoals bekend in 1918 uiteenviel in nationale staten. En hij wijst op de ervaring met de Sovjet-Unie, ook al zo’n ingestort imperium. De inwoners van Oost-Europa hebben heel wat rijken zien instorten. Dat kan, nee zal, dus opnieuw gebeuren. Of toch niet?  Migratie Migratie is volgens hem het centrale vraagstuk voor de EU. Hij noemt die zelfs het  Europese 9/11….

De nieuwe politiek van Europa – Luuk van Middelaar
Europa , Politiek / februari 1, 2018

De Europese Unie stond de laatste jaren in het teken van crises. De financiële crisis, de eurocrisis, de Oekraïne-crisis, de vluchtelingencrisis en de Brexit volgden elkaar in hoog tempo op. De Europese leiders moesten branden blussen, dijken bouwen en reddingsvlotten uitsturen, zelfs letterlijk. Eigenlijk was de EU helemaal niet ingericht op deze vorm van politiek, schrijft Luuk van Middelaar, columnist, hoogleraar in Leiden en voormalig speechwriter en politiek adviseur van Herman van Rompuy, de eerste voorzitter van de Europese Raad. De EU en haar voorgangers waren juist gericht op het depolitiseren van allerlei kwesties. (Hoewel dat ook een vorm van politiek is). De EU was vooral goed in het bedenken van regels en niet gemaakt om snel te reageren op gebeurtenissen. Daadkracht Mede daarom had de reactie van de EU op de crises veel weg van slechte improvisatie. Regeringsleiders kwamen in allerlei samenstellingen bij elkaar, vergaderingen duurden eindeloos, daadkracht werd tot het allerlaatste moment uitgesteld. Onduidelijk was vaak wie het voortouw moest nemen: de Commissie, de Raad van regeringsleiders of misschien wel het Parlement. Die verwarring vergrootte het vertrouwen niet. Maar geleidelijk leerde de EU zich aan te passen aan zijn nieuwe rol. Bij de Brexit was de reactie van…

Marine Le Pen – René ter Steege
Europa , Politiek / mei 1, 2017

  Marine Le Pen evenaarde in april 2017 haar vader Jean-Marie. Die haalde in 2002 net als zij de tweede ronde van de presidentsverkiezingen. Maar daarin was hij kansloos tegen Jacques Chirac. Met het aandeel stemmen in de tweede ronde kan ze hem overtroeven, aldus de peilingen . Is Marine echt ‘op weg naar de macht’, zoals de ondertitel van het boek van mijn oud-collega René ter Steege luidt? Dat valt nog te bezien. Dit boek, het enige Nederlandstalige over Marine, is vooral een politieke biografie, waarin haar opkomst wordt beschreven. Het is ook een familiegeschiedenis, een familiedrama zelfs, waarin de dochter de strijd aangaat met haar vader, die ondanks zijn 88 jaar nog steeds overal commentaar op geeft, ook als het Marine niet uitkomt. Dat wordt allemaal tamelijk zakelijk gebracht. Er wordt in dit boek amper gepsychologiseerd en ook weinig geduid. Dat moet de lezer zelf maar doen. Bij een beladen onderwerp stelt de schrijver zich terughoudend op en dat is ook wel eens fijn. Macht, het presidentschap, mag nog een stap te ver zijn, invloed heeft Marine en het Front National zeker. Conservatief rechts heeft delen van de retoriek van de Le Pens overgenomen. Het onderscheid tussen extreem-rechts…

Voorbij Fort Europa & Achterblijven – Twee boeken over migratie
Europa , Politiek / november 5, 2016

Twee boeken over migratie vragen de Europeanen de mensheid als uitgangspunt te nemen. Dat is consequent geredeneerd, maar nu nog een stap te ver. Zonder migratie was de mens niet over de wereldbol uitgezworven, maar in een stukje van Afrika blijven steken. Maar net als andere dieren breidde de mens zijn territorium uit, tot over de hele wereld. Maar de menselijke contacten tussen de continenten raakten verbroken, een situatie die millennia duurde. Pas de westerse expansiedrift en techniek van de afgelopen vijf eeuwen bracht de mensheid bij elkaar in één economisch wereldsysteem. Dat had en heeft vergaande culturele, sociale en politieke implicaties. Een van de gevolgen is dat mensen in een mum van tijd over de wereld kunnen reizen en migreren. Een andere consequentie is de verspreiding van het idee van universele mensenrechten, die in principe gelden voor iedereen, ongeacht ieders geboortegrond. Dat het in de praktijk veel uitmaakt waar je bent geboren, is dagelijks te zien aan de grenzen van de Europese Unie. Mensensmokkelaars doen goede zaken, omdat legale migratie voor grote groepen is uitgesloten. Zelfs mensen die in Europese landen recht op asiel hebben, komen ‘Fort Europa’ amper in zonder hun leven te riskeren. Toen vorig jaar honderdduizenden…

De kwestie Pegida, Jurriën Rood
Europa , Politiek / augustus 9, 2016

Eind 2014 gaan Duitsers in Dresden de straat op onder de noemer Patriottische Europeanen tegen de Islamisering van het Avondland (Pegida). Toenemende aantallen asielzoekers, onder andere door de oorlog in Syrië, en aanslagen in Europa zorgen voor verontrusting bij een groep burgers, die zich niet gehoord voelt en dus de straat op gaat met leuzen als ‘Wij zijn het volk’. De uit Amsterdam afkomstige en deels in Dresden wonende filosoof en filmer Jurriën Rood observeert de protesten van en tegen Pegida en het debat eromheen. In dit boek staan verslagen van die observaties, afgewisseld met zijn beschouwingen over waarden, opvattingen en het debat over migratie en islam in Nederland en Duitsland. Alsof dat niet genoeg is, presenteert hij ook zijn eigen oplossingen voor een paar lastige problemen. Rood stelt zichzelf en de lezer voortdurend vragen. Zo werpt hij de kwestie op of het zin heeft om naar de Pegida-demonstranten te luisteren. Of kunnen ze als xenofoob worden afgeschilderd en daarna worden genegeerd, zoals in Duitsland vaak gebeurt. Hij wil luisteren, maar daarbij is wel een ontwikkeling waar te nemen. Aanvankelijk probeert Rood met een open oor de klachten van Pegida aan te horen, in tegenstelling tot wat volgens hem in…

De opkomst van het Oosten, Haroon Sheikh
Algemeen , Azië , Europa , Midden-Oosten , Politiek / april 10, 2016

Op een grote conferentie die begin april 2016 in Amsterdam werd gehouden, was een van de sprekers de Chinese denker Zhang Weiwei. Zonder schroom toonde hij, ondersteund door plaatjes en grafieken, de kracht van het Chinese model. De manier waarop China de afgelopen dertig jaar economie en politiek had ingericht, dat was niet te overtreffen. Kijk maar naar de infrastructuur, de groei van de middenklasse and so on and so on.  Hoe China de maatschappij heeft ingericht, zou een voorbeeld zijn voor andere landen. Voor twijfel was bij hem geen plaats, problemen en complicaties die China ontmoet kregen amper plaats in zijn betoog en tegenwerpingen werden zo nodig met jij-bakken beantwoord. Dit is het China van het zelfvertrouwen, dat de westerlingen op eigen grondgebied de les komt lezen. Denkers Weiwei is een van de denkers die in het boek van filosoof/politicoloog Haroon Sheikh, De opkomst van het Oosten, aan het woord komt. Sheikh, verbonden aan de VU in Amsterdam, typeert hem als een interessante denker, een exporteur van Chinese waarden en ideeën. Maar hij bekritiseert hem ook, omdat hij China te veel op een voetstuk plaatst. Dat is opvallend omdat Sheikh zelf ook een zeer rooskleurig beeld schetst van de opkomst van…