Vrijheid – Annelien de Dijn
Algemeen , Geschiedenis , Politiek , Theorie / april 15, 2021

Vrijheid, wie is er niet voor? Vrijheid is wat we vieren op Bevrijdingsdag, vrijheid zit in de naam van twee grote Nederlandse partijen. ‘Wij, het vrije Westen’, dat was de ideologische boodschap van de VS en West-Europa ten tijde van de Koude Oorlog. Maar wat is vrijheid? Of beter gezegd, wat is sinds de Grieken in de oudheid de uitleg van het begrip vrijheid in politieke zin? Dat is de vraag in het boek Vrijheid van historicus Annelien de Dijn (UU), de Nederlandse vertaling van het Engelstalige origineel Freedom. Het gaat dus niet over vrijheid als puur filosofisch of psychologisch begrip. Maar er blijft meer dan genoeg over. Dit boek draait om de strijd tussen twee verschillende interpretaties van vrijheid. De ene is dat vrijheid betekent dat iedereen kan deelnemen aan de regering en dat vrijheid ook het vergroten van collectief welzijn inhoudt. Vrijheid is dan het verruimen van mogelijkheden. Daartegenover staat het idee dat vrijheid vooral de bescherming van individuele rechten betekent. Daarom moet de rol van de staat zo klein mogelijk zijn. Volgens De Dijn heeft dat laatste idee sinds de negentiende eeuw de overhand gekregen. Eigenlijk hebben veel mensen en politici een beperkte uitleg van vrijheid voor…

Vrede en oorlog. Een wereldgeschiedenis – Jonathan Holslag
Algemeen , Geschiedenis / december 19, 2018

Historici deinzen de laatste tijd niet terug voor de grote greep. En dat levert fraaie resultaten op. Denk bijvoorbeeld aan Harari of Scheidler. De Belgische historicus Jonathan Holslag houdt zich ook niet bezig met een klein voorval of een detailstudie. Hij beschrijft maar liefst 3000 jaar politieke geschiedenis in zijn boek Vrede en oorlog. Het is een ambitieus, maar ook toegankelijk werk geworden met een zeer brede insteek. Holslag, bekend van eerdere werken over Europa en China, heeft hier inderdaad bijna een wereldgeschiedenis van gemaakt. Eurazië speelt de hoofdrol. In veel mindere mate komen de Amerika’s aan bod. Sub-sahara Afrika en Australië blijven bijna geheel buiten beschouwing, maar daar woonde lange tijd bijna niemand en daar zijn weinig bronnen van. Het gaat hier om grote politieke eenheden die vaak streefden naar machtsuitbreiding. Een eurocentrische blik volstaat niet. En dat is terecht, want zoals Holslag schrijft, begon de westerse overheersing pas echt vanaf 1750. Lange tijd was zeker het noordwesten van Europa een nauwelijks relevante uithoek van het strijdtoneel.  Bijzonder is ook dat het recente verleden niet bevooroordeeld wordt. Ieder tijdvak van 250 jaar vanaf 1000 BCE (before common era) krijgt ongeveer evenveel pagina’s. Wie wat van de huidige internationale betrekkingen…

Het einde van de megamachine – Fabian Scheidler
Algemeen , Geschiedenis / november 17, 2018

Vijfduizend jaar geleden werd de aanzet gegeven voor de vernietiging van de natuur, de onderdrukking en gewelddadige dood van tientallen miljoenen mensen en de vervreemding van nog veel meer mensen. Wat wij beschaving noemen, is een grote machine die steeds meer verslindt. De landbouw, het schrift en het bewerken van metaal waren stappen van de mensheid, maar vooral stappen achteruit. Er kwam een systeem op gang die leidde tot kolonisering, genocide, onderdrukking en ecologische catastrofe. Zo schetst historicus en filosoof Fabian Scheidler in de eerste pagina’s van zijn boek de opkomst van ‘de megamachine’. Dat is het wereldwijde economische, financiële, sociale systeem dat als een machine lijkt te werken. Die machine berust op fysieke macht, structureel geweld en ideologische macht. De macht van het lineair denken Een sterk punt aan dit boek is de aandacht voor de wisselwerking tussen fysieke macht (vaak door politieke organen uitgeoefend), de structurele economische factoren en de ideeën, de cultuur, de rechtvaardiging van de macht. Ieder op zich is niet voldoende, ze hebben elkaar nodig om als machinerie te kunnen werken. Hij maakt onder andere gebruik van het werk van Immanuel Wallerstein en Michael Foucault. Maar er is nog een vierde, nog fundamentelere macht: die…

De ondergang van het Avondland – Oswald Spengler
Algemeen , Geschiedenis / oktober 4, 2017

Bijna honderd jaar geleden verscheen het eerste deel van Der Untergang des Abendlandes van Oswald Spengler in Duitsland. Het werd een wereldberoemd boek en in Duitsland bleef het altijd in druk. Nu pas verschijnt de eerste Nederlandse vertaling van De ondergang van het Avondland, in twee kloeke delen van samen 1200 pagina’s. Wat is de kracht van het boek en wat zijn de zwaktes? Wie was Spengler en wat zegt dit boek nu nog? Een bespreking in drie delen. 1. Het boek “In dit boek wordt voor het eerst een poging gewaagd het verloop van de geschiedenis op voorhand te bepalen.” Dat is de eerste zin van het eerste deel van De ondergang. Die geeft gelijk Spenglers grootste ambitie en pretentie weer: hij gaat vertellen wat er gaat gebeuren met de cultuur van het Avondland. Spengler denkt in de toekomst te kunnen kijken omdat iedere cultuur zich volgens vaste patronen ontwikkelt. Die culturen doorlopen altijd dezelfde cyclus. Ze onderscheiden zich wel door hun ‘ziel’, maar de fases die ze meemaken zijn net zo bepaald als die van het jaar, met een lente, zomer, herfst en winter. En dat geldt voor verschillende domeinen, van filosofie tot wiskunde, van politiek tot cultuur….

Civil wars – David Armitage
Algemeen , Geschiedenis / juli 16, 2017

Met enige regelmaat kun je horen dat er een burgeroorlog gaande is. Bijvoorbeeld in de voorsteden van Frankrijk, wanneer er auto’s in vlammen opgaan. Of in het Verenigd Koninkrijk toen een man inreed op moskeebezoekers. Er komt een burgeroorlog of er is al een gaande, dat is de overtuiging van een redelijk omvangrijke groep in West-Europa en de Verenigde Staten. Het idee van een wereldwijde burgeroorlog is in zwang bij sommige denkers, zoals Pankaj Mishra. Hij ziet een strijd tussen de kosmopolitische burgers en diegenen die zich door globalisering en dergelijke bedreigd voelen. Idee Maar wat is burgeroorlog? Die vraag heeft door de eeuwen heen vele verschillende antwoorden heeft gekregen. Geen van die antwoorden is voor iedereen bevredigend. Dat blijkt uit het verhelderende boek van historicus David Armitage over het begrip burgeroorlog. Het is geen opsomming of geschiedenis van alle burgeroorlogen door de eeuwen heen, maar een analyse van de manieren waarop over dit verschijnsel is gedacht. En dat nog maar in een paar tijdperken: in de Romeinse tijd, de vroeg-moderne periode en de negentiende en twintigste eeuw. In deze geschiedenis zijn de ideeën de hoofdpersoon. Hoewel niet spannend in de traditionele betekenis van het woord, is dit fascinerend en…

Vooruitgang. 10 redenen om naar de toekomst uit te kijken – Johan Norberg
Algemeen , Geschiedenis , Toekomst / april 23, 2017

  We leven in de beste van alle werelden, zei de Duitse filosoof Gottfried Leibniz in het begin van de achttiende eeuw. En drie eeuwen later zegt de Zweedse onderzoeker en docent Johan Norberg het in zijn boek Vooruitgang hem na. Niet alleen is het nu beter dan het ooit geweest is, er zijn ook ‘tien redenen om naar de toekomst uit te kijken’, zoals de ondertitel van dit boek luidt. Dit is het onbeschaamde verhaal van de vooruitgang, hoe de wereld een betere plaats wordt voor steeds meer mensen. En hoe dat mogelijk is. Vooruitgang is in de visie van Norberg in de eerste plaats verbetering van de leefomstandigheden. En die verbetering is spectaculair snel gegaan, in Europa de afgelopen tweehonderd jaar, in veel andere gebieden zelfs in een nog kortere tijd. We leven langer, zijn schoner, gezonder, gelijker, geletterder en vrijer dan ooit tevoren. En dat met miljarden meer dan een paar eeuwen geleden. Norberg doet alsof dit enorme onthullingen zijn, maar iedereen die een beetje op de hoogte is van mondiale ontwikkelingen weet dat natuurlijk. Een econoom als Robert Gordon schreef bijvoorbeeld over de enorme ontwikkeling in de VS sinds 1850. Voor het stuk over geweld leunt…

Ons betere ik. Waarom de mens minder geweld gebruikt – Steven Pinker
Algemeen , Geschiedenis / december 4, 2016

Het is een vreemde ervaring om het boek Ons betere ik van Steven Pinker nu te lezen. Pinker vertelt in meer dan 1000 pagina’s dat de mens minder geweld gebruikt. Maar iedere keer als ik het nieuws check zie ik de verhalen over Syrië en Irak. Of een bericht over een dreigende genocide in Zuid-Soedan. Of de wapenstilstand in Oekraïne die dagelijks wordt geschonden. In Rusland is een man aan de macht die geen heilig ontzag heeft voor de grenzen van buurlanden. In Amerika won een man de verkiezingen die met onvoorspelbare acties de spanning kan laten oplopen. De Filipijnen worden geregeerd door een man die trots is op zijn dodelijke acties tegen drugsdealers. En dan lees ik weer: We leven in het meest vreedzame tijdperk in het bestaan van onze soort. Dus de grote vraag: Is dit echt waar? En zo ja, hoe houdbaar is dat? Oude Testament Met een grote hoeveelheid data en grafieken probeert Pinker aan te tonen dat de mensheid een stuk vredelievender is geworden in de loop van de geschiedenis. Oorlog, moord, wreedheid tegen dier en mens, of terrorisme: het is allemaal afgenomen. En terwijl Pinker zijn best doet om niet te veel de toekomst…

Het einde van de geschiedenis – Francis Fukuyama
Algemeen , Geschiedenis , Politiek , Theorie / december 21, 2015

Sommige boeken ken je al of denk je te kennen zonder ze gelezen te hebben. Het boek van Francis Fukuyama ‘The end of history and the last man’ is er zo een. Een klassieker die sinds de verschijning in het begin van de jaren negentig talloze malen is geciteerd en geanalyseerd als de uiting van een tijdgeest. Het boek kwam voort uit een essay dat Fukuyama eerder schreef voor The National Interest, meer dan 25 jaar geleden. Nooit te laat om toch een keer van kaft tot kaft door te nemen. (lees hier de bespreking van Identiteit van Francis Fukuyama) Relevant Eerste vraag is of ‘The end of history’ nog relevant is. Vaak is verklaard dat Fukuyama het bij het verkeerde eind had en dat de geschiedenis toch is door gegaan. Vooral de aanslagen van 11 september 2001 en de daaropvolgende ‘War on terror’ zouden daarvoor het bewijs zijn. Toch haalt de groei van het islamitisch radicalisme de these van Fukuyama niet daadwerkelijk onderuit, maar dat betekent niet dat die overtuigend is. Fukuyama stelt dat ‘de geschiedenis’ tot een einde is gekomen na de Koude Oorlog, omdat er geen ideologische tegenstander van de liberale democratie meer is. Dat model is…

Sapiens. Kleine geschiedenis van de mensheid- Yuval Harari
Algemeen / augustus 23, 2015

Een bevlogen geschiedenis van de mensheid die door drie revoluties werd wat ze nu is: de dominante diersoort op aarde. Lees ook de bespreking van het nieuwe boek van de schrijver van Sapiens, Homo Deus, over de toekomst van de mensheid en van 21 lessen voor de 21ste eeuw over onze actuele problemen

Karrensporen/ Arsenaal – Brands
Algemeen / mei 25, 2014

Korte inhoud: Twee bundels met artikelen uit de afgelopen tientallen jaren van emeritus hoogleraar Maarten Brands. Een deel richt zich op de geschiedschrijving, de ‘theoretische geschiedenis’, een op internationale zaken. Stelling van het boek: De geschiedenis kan ons iets leren, als we willen. Stijl: Scherp, analytisch. Waardering: Geschikt voor: Mensen die niet bang zijn voor lastige vragen en lastige antwoorden.