We leven in de beste van alle werelden, zei de Duitse filosoof Gottfried Leibniz in het begin van de achttiende eeuw. En drie eeuwen later zegt de Zweedse onderzoeker en docent Johan Norberg het in zijn boek Vooruitgang hem na. Niet alleen is het nu beter dan het ooit geweest is, er zijn ook ‘tien redenen om naar de toekomst uit te kijken’, zoals de ondertitel van dit boek luidt. Dit is het onbeschaamde verhaal van de vooruitgang, hoe de wereld een betere plaats wordt voor steeds meer mensen. En hoe dat mogelijk is.
Vooruitgang is in de visie van Norberg in de eerste plaats verbetering van de leefomstandigheden. En die verbetering is spectaculair snel gegaan, in Europa de afgelopen tweehonderd jaar, in veel andere gebieden zelfs in een nog kortere tijd. We leven langer, zijn schoner, gezonder, gelijker, geletterder en vrijer dan ooit tevoren. En dat met miljarden meer dan een paar eeuwen geleden.
Norberg doet alsof dit enorme onthullingen zijn, maar iedereen die een beetje op de hoogte is van mondiale ontwikkelingen weet dat natuurlijk. Een econoom als Robert Gordon schreef bijvoorbeeld over de enorme ontwikkeling in de VS sinds 1850. Voor het stuk over geweld leunt hij sterk op het werk van Steven Pinker. In Sapiens beschreef Yuval Noah Harari de ontwikkeling van de mensheid.
Verlichting
Dit is een vlot geschreven boek, met goede anekdotes en een vlotte verhaallijn. Het is ook makkelijk te lezen omdat het een simpel verhaal is in de presentatie van Norberg
De vooruitgang is volgens hem te danken aan de Verlichting en de vrije markt. Die vrije markt zorgde voor welvaart en die leidde weer tot allerlei gunstige effecten. Europa was de motor en vandaar uit werden deze verbeteringen geleidelijk over de wereld verspreid. De globalisering komt hier als positieve kracht naar voren, wat ook wel een keer verfrissend is.
Economische groei zal, met de ontwikkeling van de technologie, ook nieuwe problemen oplossen of in de hand te houden, bijvoorbeeld de klimaatverandering. Als iedereen steeds rijker wordt, is het bijna onmogelijk dat er geen verbetering komt. En wie met elkaar handel drijft, voert geen oorlog. De vrees dat de hulpbronnen opraken, is een onderschatting van de creativiteit van de mensen, aldus de Zweed. Van Grenzen aan de groei wil Norberg niets weten.
Norberg besteedt vooral aandacht aan de materiële omstandigheden, om later ook de morele vooruitgang van de mens te prijzen. Hij blijft echter een materialist, want de toenemende welvaart zorgt ook voor het vergroten van de vrijheid. Welvaart brengt democratie en gelijke rechten, al moet je er soms op even wachten. Daarvoor is echter van groot belang dat de staatsmacht aan banden wordt gelegd. De vrije markt bevordert tolerantie. Norberg heeft wel moeite om bijvoorbeeld de Holocaust te verklaren, die voortkwam uit een hoog geletterd en rijk landen. Toen namen de ‘evolutionaire neigingen’ om een zondebok te zoeken het over. Wanneer, of en hoe dat weer kan gebeuren, daar zwijgt hij dan over.
Heel slim schrijft Norberg aan het eind van zijn boek dat de lezer misschien toch niet overtuigd is. Dat komt door het brein, dat negatieve signalen belangrijker vindt dan positieve, en door de media die juist dat deel van het brein voeden.
Neoliberaal
Norberg vertelt deels een aanstekelijk verhaal: kijk eens hoe goed het gaat. Maar er zitten ook serieuze manco’s aan. Zijn voortdurende nadruk op economische groei miskent de problemen die dat veroorzaakt. Hij is selectief in zijn voorbeelden en negeert of bagatelliseert aanwijzingen van het tegendeel. Norberg maakt het zichzelf en de lezer niet te moeilijk. Wat is bijvoorbeeld ‘vooruitgang’? Hij bespreekt dat amper.
Hij ontkent de belangrijke rol van staten en instituties bij de creatie en verspreiding van welvaart. Dat juist goed georganiseerde staten de infrastructuur verbeterden, de leerplicht in voerden, de kinderarbeid bestreden, de gezondheidszorg redelijk organiseerden etc., valt bij hem hooguit tussen de regels door te lezen. Hij wil dat niet weten, want vooruitgang is volgens hem niet door overheden van bovenaf op te leggen. Die ontstaat door spontane ontwikkeling en samenwerking van miljoenen mensen. Dat is het liberale of beter gezegd neoliberale idee, waar dit boek van doordrenkt is. Juist de zwakke staten maakten de welvaart van Europa mogelijk, stelt hij.
Historisch gezien klopt er weinig van deze lofzang op de vrije markt die alles gaat oplossen. In veel lijstjes over geluk, welzijn en dergelijke staan juist de landen met sterke verzorgingsstaten bovenaan, zoals het Zweden van Norberg.
Ironisch is dat de optimist Norberg zelf met een waarschuwing begint en eindigt. Want er zijn krachten aan het werk die de vooruitgang kunnen ondermijnen, schrijft hij, zoals nationalisten, terroristen en populisten. Zo blijken ook optimisten niet zonder een gevreesde toekomst te kunnen.
Meer over vooruitgang lezen? Lees de recensie van Meer. Hoe overvloed de wereld juist duurzamer maakt en van Verlichting nu van Steven Pinker
2 reacties
Wat mij verbaast in de kritiek op Norberg is de vooringenomenheid van zijn critici, met name de nadruk die wordt gelegd op het zogenaamd ‘neoliberaal’ denken van de auteur. Dit lijkt mij een verdraaiing van de feiten.
Bij lectuur van het boek lees ik wel een pleidooi voor een vrije maatschappij waarin kennis en wetenschap intensief worden uitgewisseld, maar dat dit via een neoliberale vrije markt zou moeten, lees ik nergens in het boek.
Integendeel, Norberg stelt herhaaldelijk dat machthebbers en rijken vaak het status quo willen behouden en verdere vooruitgang afremmen.
Ook lees ik nergens dat Norberg de verzorgingsstaat zou aanvallen, ofschoon hij wel de bureaucratie hekelt, die uitwisseling van kennis en de invoering van nieuwe ideeën en technieken verhindert.
En dat Norberg niet zou waarschuwen voor neveneffecten en mogelijk grote problemen die op ons afkomen (bv. klimaatopwarming, atoomoorlog,…), klopt evenmin. Misschien had Norberg deze aspecten wat uitvoeriger mogen uitwerken, maar hij gaat er alleszins niet aan voorbij. En een grote nadruk op negatieve berichtgeving klopt natuurlijk niet met één van de belangrijkste stellingen van het boek.
Best News brengt slechte journalistiek – Eco Simpel