Boekenstrijd

Voor NRC besprak ik het boek Foretelling the end of capitalism.  Intellectual misadventures since Karl Marx  Lees de recensie. Komt het einde van het kapitalisme nu dan echt? In een fascinerende ideeëngeschiedenis boort Francesco Boldizzoni de verwachtingen de grond in. Conclusie: Wie nu nog het einde van het kapitalisme wil verkondigen, doet er goed aan eerst dit boek te lezen. Zie over dit thema ook: Postkapitalisme Karl Marx Kapitaal en ideologie

Boekenstrijd presenteert: Kapitaal en ideologie van Thomas Piketty. Een uitleg van het boek (1.100 pagina’s) in zes minuten.     Lees ook de bespreking van het boek van Thomas Piketty.

Met zijn 1115 pagina’s en 1566 gram is Kapitaal en ideologie, het nieuwe boek van Thomas Piketty, een imposante verschijning. Piketty wil niet alleen de grootste problemen van deze tijd beschrijven, maar ook analyseren en alternatieven voorstellen. Aan ambitie dus geen gebrek. Maakt Piketty het waar? Eerst even over de vorm. Dit boek bevat veel informatie en bestrijkt veel terreinen. Het had wel een derde (30 %) tot misschien wel de helft (50 %) korter gekund. Piketty vervalt vaak in herhaling, door zijn onderwerpen uitgebreid aan- en af te kondigen. En door zijn boodschap meerdere keren in een alinea of zelfs een zin weer te geven. Naarmate de tekst vordert lijkt de taaiheid toe te nemen. Het is vreemd om te zeggen bij zo’n prestigieus auteur, maar dit boek had echt een betere redactie verdiend. Zelf schrijft Piketty dat hij kan begrijpen dat mensen na de inleiding het laatste hoofdstuk gaan lezen. Na het uitlezen kan ik dit onderschrijven. Het is niet vreemd dat van zijn eerdere boek Kapitaal in de 21e eeuw, diverse samenvattingen verschenen en ook van dit boek zal er zeker een komen. De stijl van Piketty is vooral zakelijk, met af en toe een vleugje verontwaardiging,…

  We leven in de beste van alle werelden, zei de Duitse filosoof Gottfried Leibniz in het begin van de achttiende eeuw. En drie eeuwen later zegt de Zweedse onderzoeker en docent Johan Norberg het in zijn boek Vooruitgang hem na. Niet alleen is het nu beter dan het ooit geweest is, er zijn ook ‘tien redenen om naar de toekomst uit te kijken’, zoals de ondertitel van dit boek luidt. Dit is het onbeschaamde verhaal van de vooruitgang, hoe de wereld een betere plaats wordt voor steeds meer mensen. En hoe dat mogelijk is. Vooruitgang is in de visie van Norberg in de eerste plaats verbetering van de leefomstandigheden. En die verbetering is spectaculair snel gegaan, in Europa de afgelopen tweehonderd jaar, in veel andere gebieden zelfs in een nog kortere tijd. We leven langer, zijn schoner, gezonder, gelijker, geletterder en vrijer dan ooit tevoren. En dat met miljarden meer dan een paar eeuwen geleden. Norberg doet alsof dit enorme onthullingen zijn, maar iedereen die een beetje op de hoogte is van mondiale ontwikkelingen weet dat natuurlijk. Een econoom als Robert Gordon schreef bijvoorbeeld over de enorme ontwikkeling in de VS sinds 1850. Voor het stuk over geweld leunt…

Het leven in Amerika in 1870 was vies, zwaar, arm, ongezond, gevaarlijk, onaangenaam, traag, duur, kort, ongeschoold, saai,  onsmakelijk en geïsoleerd. Dat beeld rijst op uit de eerste hoofdstukken van het boek van de econoom Robert Gordon over opkomst en verval van de Amerikaanse groei. Het leken de Middeleeuwen wel,  of nee, de prehistorie. Inderdaad, een van de tussentitels luidt: from prehistory to the modern era in 70 years. Of het nu voeding, kleding, huisvesting of transport was, tussen 1870 en 1940 ging de levensstandaard van Amerikanen razendsnel omhoog. Door de aanleg van riolering, waterleiding, gas, telefoon en elektriciteit werden huizen aangesloten op netwerken. De auto transformeerde het transport, de steden en het platteland in een oogwenk. En daarna gebeurde er niet zo heel veel meer, afgezien van wat deelgebieden zoals communicatie en informatie. Tot 1970 zette de stevige groei van de levensstandaard zich wel door, maar daarna vlakte ook die af. De enige opflikkering in de afgelopen 45 jaar was tussen 1994 en 2004, toen onder invloed van internet en automatisering er een stimulans van de groei was. En de komende 25 jaar ziet het er niet beter uit voor de groei. Gordon gelooft niet in de komst van…

Het kapitalisme lijkt dezelfde status te hebben als de zwaartekracht, een soort natuurwet van de economie. Het produceren van goederen en diensten en die met winstoogmerk op een markt verkopen, lijkt vanzelfsprekend. In een of andere vorm gebeurt dat bijna overal ter wereld. De concurrentie zorgt voor acceptabele prijzen, innovatie, groei en (economische) vrijheid. Van gematigd links tot stevig rechts, van Zuid-Korea tot Zwitserland, het kapitalistische systeem staat schijnbaar niet ter discussie. De ondergang van andere systemen lijkt het historisch gelijk van het kapitalisme te bewijzen. Ooit werd getracht een ander systeem op te zetten. Maar de Sovjet-Unie stortte ineen en de Volksrepubliek China ontwikkelde een vorm van staatskapitalisme waarin rijk worden werd verheerlijkt. Speculeren op de aandelenbeurs werd een volkssport. Maar zo onbedreigd is het kapitalisme niet, stelt de Britse economie-journalist Paul Mason. Sterker nog, het einde van het kapitalisme nadert. Organisme Mason stelt dat het kapitalisme een organisme is met een begin, een midden en een eind. Dit is een beeldspraak die in het denken over de toekomst vaker gehanteerd is. Zo beschouwde Oswald Spengler in zijn boek Der Untergang des Abendlandes culturen als organismen. En organismen hebben te maken met een levenscyclus: geboorte, bloei, verval, dood. Maar…

Intense hittegolven, hongersnoden, extreme droogte, verwoestende orkanen, bosbranden, uitsterven van soorten en mondiaal om zich heen grijpende epidemieën staan ons te wachten. Maar er lonkt een alternatief: een kleinschalige, milieuvriendelijke, sociale, op de kringloop van het leven gerichte, democratische aarde. Er is geen tussenweg tussen de apocalyps (te dateren in 2100) en de utopie in het boek van Naomi Klein over de klimaatcrisis. Er is ook geen tijd om die keuze uit te stellen. Het uur U heeft geslagen. De klimaatcrisis is ‘een klop op de deur van de beschaving’. Er is geen tijd meer, No Time.  Klimaatverandering gaat in de ogen van Klein over veel meer dan de uitstoot van CO2 en andere broeikasgassen. Over de technische kanten van de klimaatverandering schrijft ze relatief weinig. Ze gaat een ideologische en filosofische strijd aan. Het ging mis met de gelijktijdige opkomst van de vrije markt- en de brandstoffeneconomie in de achttiende eeuw. Aanvankelijk traag, maar met een razende versnelling na de Koude Oorlog, worden kolen, olie en gas verstookt. In het ‘gedereguleerde kapitalisme’ hebben bedrijven de vrije hand gekregen, overheden hebben het vermogen om nee te zeggen verloren. Belangrijker nog is dat de mens, vooral de westerse mens, afstand moet…

Korte inhoud: Een analyse van de uitstotingen op diverse vlakken van mensen, groepen en gebieden door de brute ontwikkeling van met name de economie. Saskia Sassen stelt nieuwe mechanismen op het spoor te zijn van een brute, keiharde, maar ook complexe ontwikkelingen waarvan uitsluiting het gevolg is. Stelling van het boek: Het systeem is harder dan ooit.\ Stijl: Academisch, weliswaar met veel voorbeelden maar toch lastig te doorgronden. Geschikt voor: Mensen die op zoek zijn naar diepgravende verklaring van de huidige toestand.

Korte inhoud: Geograaf Ewald Engelen beschrijft hoe de financiële sector in Nederland de vrije hand kreeg in de jaren voor de crisis en hoe die in jaren na het uitbreken van de crisis probeerde te voorkomen dat er wezenlijke ingrepen zouden komen. Daarbij werden alle mogelijke middelen gebruiikt, inclusief leugens en chantage, gebruikt door de leden van een ‘schaduwelite’, waaronder bankiers, politici, advocaten en academici om hun gelijk te halen. Stelling van het boek: Het is hoog tijd de financiële sector aan banden te leggen. Stijl: Gedreven, polemisch, fel, duidelijk. Geschikt voor: mensen die zich ook afvragen waarom er na de crisis weinig veranderd lijkt.

Korte inhoud: Landen falen omdat de economische en politieke instellingen ten goede komen aan een kleine groep en de meeste anderen uitsluiten. De schrijvers illustreren dit aan de hand van tal van voorbeelden uit een groot deel van de geschiedenis. Alleen landen die er in geslaagd zijn een groot deel van de bevolking te betrekken bij de economische en politieke ontwikkelingen zijn succesvol en zullen dat blijven. Stelling van het boek: It’s the history, stupid. (dus niet de economie) Stijl: Academisch, maar wel toegangelijk. Wat herhalerig. Geschikt voor: iedereen die een verklaring zoekt voor het succes van bepaalde landen en het falen van andere. Of politieker gezegd die wil weten waarom het Westen economisch en politiek succesvol is en de rest niet, minder of slechts tijdelijk.