Postkapitalisme, Paul Mason

maart 4, 2016

postkapHet kapitalisme lijkt dezelfde status te hebben als de zwaartekracht, een soort natuurwet van de economie. Het produceren van goederen en diensten en die met winstoogmerk op een markt verkopen, lijkt vanzelfsprekend. In een of andere vorm gebeurt dat bijna overal ter wereld. De concurrentie zorgt voor acceptabele prijzen, innovatie, groei en (economische) vrijheid. Van gematigd links tot stevig rechts, van Zuid-Korea tot Zwitserland, het kapitalistische systeem staat schijnbaar niet ter discussie.
De ondergang van andere systemen lijkt het historisch gelijk van het kapitalisme te bewijzen. Ooit werd getracht een ander systeem op te zetten. Maar de Sovjet-Unie stortte ineen en de Volksrepubliek China ontwikkelde een vorm van staatskapitalisme waarin rijk worden werd verheerlijkt. Speculeren op de aandelenbeurs werd een volkssport.
Maar zo onbedreigd is het kapitalisme niet, stelt de Britse economie-journalist Paul Mason. Sterker nog, het einde van het kapitalisme nadert.

Organisme

Mason stelt dat het kapitalisme een organisme is met een begin, een midden en een eind. Dit is een beeldspraak die in het denken over de toekomst vaker gehanteerd is. Zo beschouwde Oswald Spengler in zijn boek Der Untergang des Abendlandes culturen als organismen. En organismen hebben te maken met een levenscyclus: geboorte, bloei, verval, dood. Maar het blijft een analogie.
Het kapitalistische organisme heeft volgens Mason het vermogen verloren om zich aan te aan te passen. De belangrijkste verandering van de afgelopen tijd is de prominente rol van informatie: En informatie is in overvloed aanwezig. Kijk maar internettoepassingen als Wikipedia en het Gutenberg-project. Overvloed past echter niet bij kapitalisme.

Informatietechnologie is de nagel aan de doodskist van het kapitalisme. Software slijt niet en een digitaal bestand kan eindeloos gekopieerd worden tegen amper waarneembare kosten. Vroeger kocht je een lp of cd voor een paar tientjes, nu heb je voor dat geld (of zelfs gratis) beschikking over ongeveer alle muziek die in de wereld gemaakt is. Wikipedia is een van de voorbeelden waarbij dingen werden gemaakt zonder markt (maar wel met bedelacties).
In zijn analyse leunt Mason sterk op Marx en met name op diens theorie over arbeid. Door de komst van machines die niets kosten en altijd meegaan, draait de motor niet meer.

Toch heeft Mason daar wel opvallende en misschien wel onjuiste ideeën over. Hij schrijft dat als software eenmaal gemaakt is, die altijd gebruikt kan blijven worden. Hij werkt waarschijnlijk nog met DOS? Toegegeven, er is ook Open Office, het gratis software pakket, of Google Docs waarvoor je niet met geld betaalt.
Een op informatie gebaseerde economie kan niet kapitalistisch zijn, is de stelling van Mason. Maar ook met informatie kan je winst maken, dat hebben uitgevers van allerlei aard al eeuwen bewezen.

Project-zero

stralende

Lees ook de recensie van het nieuwe boek van Paul Mason, Een stralende toekomst

Volgens Mason is het tijdperk van forse economische groei voorbij. De crisis die in 2008 begon, was geen tijdelijke dip, maar is de voorbode van een lange periode van stagnatie. Demografische ontwikkelingen en schulden verergeren dat nog. (Dit is ook het thema van het werk van de econoom Robert Gordon.) De belofte van het kapitalisme dat de volgende generatie het beter krijgt, kan niet meer ingelost worden. Integendeel, het wordt slechter, als we op deze weg doorgaan.
Mason verbindt de economische vraag ook aan de klimaatverandering. Economische veranderingen worden veroorzaakt door klimaatverandering. Net als bijvoorbeeld Naomi Klein legt hij de verantwoordelijkheid voor het opwarmen van de aarde bij de kapitalisten. Samen met de bevolkingsgroei is er volgens Mason een ‘rationeel argument voor paniek’. Maar gelukkig biedt hij ook direct de oplossing.

Met wilskracht, vertrouwen en organisatie is een andere economie op te bouwen. Hij noemt dat project-zero, met nul co2-emissie, machines die met nul kosten produceren en arbeid die richting nul gaat. Hij komt daarvoor met een reeks voorstellen waar de staat een grote rol in speelt: die moet bijvoorbeeld alle fossiele energieproducenten overnemen. Daarnaast moet er een basisinkomen komen, dat nu wel onderdeel lijkt van alle nieuwe ideeën over economie. De financiële markten moeten zwaar worden gereguleerd door de staat, in andere sectoren blijft het particulier ondernemen de norm. Uiteindelijk moet de economie minder om geld draaien, maar meer om waarden als gezondheid.

Onbeschaamde utopist

Mason wijst op een aantal belangrijke en ingrijpende trends: de opmars van internet- en informatietechnologie, het afnemen van groei, het onvermogen van het huidige systeem om een eind te maken aan bijvoorbeeld klimaatverandering. Door die naast en elkaar te leggen is het mogelijk om tot zo’n analyse te komen.
Hij noemt zichzelf een ‘onbeschaamde utopist’. In een tamelijk pessimistisch getoonzet tijdperk geeft hij een optimistisch beeld van hoe de wereld eruit kan zien. Hij wisselt zwartgallige beelden, bijvoorbeeld over klimaatverandering, af met een hoopvolle visie. Soms gebruikt hij termen die meer bij een zelfhulpbenadering passen, zoals de opmerking dat er vertrouwen moet zijn in de mogelijkheid tot verandering. Hij probeert links een hart onder de riem te steken.

Het grote verhaal?

Biedt Postkapitalisme het grote verhaal waar links naar op zoek is na de economische crisis? Ik denk het niet. Daarvoor is zijn benadering te abstract en te veel geworteld in het marxistische denken. Zijn boek zit vol stellingen en extrapolaties waar vraagtekens bij te plaatsen zijn. Overvloed aan op informatie gebaseerde producten betekent niet een overvloed aan materiële goederen. En die blijven mensen nodig hebben.

Het is veelzeggend dat dit boek uitkomt in een stroompje van andere boeken die ook vraagtekens plaatsen bij het kapitalisme en dat het aardig wat aandacht krijgt. Met bewegingen als Diem2025 dat de Europese Unie wil democratiseren, het idee dat de crisis van 2008 wel eens het begin kan zijn van diepgaande veranderingen, de onvrede over bankiers die ondanks alles in veel opzichten hun gang blijven gaan, is dit een teken dat de discussie over de toekomst open staat. Dit boek is misschien niet een ‘Gids voor de toekomst’ zoals de ondertitel het wil, maar geeft wel aan dat wilde gedachten over de komende tijd weer volop op de agenda staan.   

 

(Visited 413 times, 1 visits today)
Samenvatting
Review Date
Boektitel
Postkapitalisme. Een gids voor de toekomst, Paul Mason
Waardering
41star1star1star1stargray

Geen reacties

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.