Boekenstrijd

Toen ik een aantal jaren geleden in de Verenigde Staten was, was ik van plan ergens heen te lopen. Volgens mijn inschatting kon mijn doel niet heel ver zijn. Maar toen ik een half uur had gelopen langs een redelijk drukke weg, vielen twee dingen op. Mijn beoogde doelwit kwam, af te meten aan de huisnummers, niet echt dichterbij. En ik kwam geen enkele andere voetganger tegen. Update: Amerikanen lopen niet van Arjen van Veelen is genomineerd Brusseprijs voor het beste journalistieke boek van 2018 Zoals bekend lopen Amerikanen niet. Ze doen alles met de auto. Hun steden zijn niet op voetgangers ingericht, alles is ver uit elkaar. Lopen is voor losers, die geen auto kunnen betalen of – in mijn geval – voor vreemdelingen uit Europa. Automobilisme Het fenomeen dat Amerikanen voor de kleinste afstand de auto nemen, is een van de clichés die Europeanen en zeker Nederlanders opvallen. Maar voor Arjen van Veelen is deze observatie bijzonder genoeg om het tot titel van zijn boek over Amerika te brengen. En het automobilisme is niet het enige (linkse) cliché dat in het boek van Van Veelen wordt bevestigd, benadrukt en herbevestigd. Voor ik het boek las, had ik vast…

Heel vaak is gezegd dat links een nieuw verhaal moet presenteren om geloofwaardig te worden. De ‘leegte van links’ is al jaren een gevleugeld begrip. Keer op keer gingen linkse politici en publicisten er op in. Maar een links verhaal presenteren met blijvende overtuigingskracht, dat lukte niet echt, gezien de terugkerende klacht. De Britse bioloog en publicist George Monbiot doet een poging in zijn boek Uit de puinhopen de leegte te vullen. Hij komt, heel doelbewust en zelfverzekerd, met een nieuw verhaal dat de wereld moet veranderen, zelfs verbeteren. Dat verhaal moet pakkend, kort en mobiliserend zijn. Het moet een verklaring geven over hoe we in de puinhopen beland zijn en hoe we daar uit kunnen komen.   Het verhaal van Monbiot is dat van de goede mens die bedorven is. Mensen hebben het vermogen tot vriendelijkheid en zorgzaamheid. Maar een kwaadaardige ideologie, het neoliberalisme, heeft ons wijsgemaakt dat we met elkaar moeten concurreren en elkaar moeten wantrouwen. Een gemeenschappelijk doel ontbreekt. Maar als we die gemeenschap nieuw leven inblazen, kunnen we onze ware aard herontdekken. Er kan een nieuw gevoel van saamhorigheid ontstaan, met een nieuwe economie, die mens en planeet met respect behandelt. We kunnen ons geluk herwinnen,…

We leven in tijden van nepnieuws. Waarheid is relatief geworden en doet er niet meer toe. We zijn post-truth. Mensen hebben genoeg van experts. Zo maar wat opmerkingen die je vaak hoort. Maar kloppen die wel? En is het allemaal even erg? Grot Hoe gaat het volk om met waarheid en feiten? Dat is de vraag die filosoof René ten Bos stelt in zijn boek Het volk in de grot. In tijden van nepnieuws is dat een urgente maar ook omstreden vraag. Wat is waarheid? En wie of wat is ‘het volk’? Om tot antwoorden op die vragen te komen leidt Ten Bos ons naar de grot van Plato, misschien wel de bekendste allegorie van de westerse filosofie. Daar zaten gevangenen geketend naar de schaduwen van voorstellingen te kijken, en dachten dat dit de werkelijkheid was. Maar dan is daar Socrates die naar buiten gaat, de werkelijke wereld waarneemt en de grotbewoners daarover wil vertellen. De brenger van deze boodschap komt echter niet gelegen: de mensen in de grot hebben genoeg aan de schimmige voorstellingen en zijn bang van de buitenwereld. Plato en vele andere filosofen hebben het volk veracht omdat het de waarheid niet wil kennen, aldus Ten Bos. En dat…

Historici kunnen het soms niet laten zich met het heden en zelfs de toekomst bezig te houden. Soms doen ze onderzoek naar hoe mensen naar de toekomst keken en soms wagen ze zelf de stap naar beschouwingen over wat nog zal komen. Philipp Blom heeft de sprong naar de toekomst gewaagd, met een tamelijk alarmistisch essay dat prikkelende stellingen bevat, maar ook veel bekend terrein bedekt. Hij begint, een beetje afgezaagd, met een historica die zich over vijftig jaar afvraagt waarom de mensen in 2017 zo traag reageerden op de klimaatverandering en de digitalisering. Hiermee eigent Blom zich indirect de positie van ziener toe. Hij vertelt ons vast wat er over vijftig jaar belangrijk is. Eeuwig heden Maar mensen in de rijke landen zijn eigenlijk niet met de toekomst bezig. Ze hebben geen meer over een betere toekomst, denken dat het alleen maar slechter kan worden en willen daarom een ‘eeuwigdurend heden’. Dat gaat niet gepaard met tevredenheid, maar vooral met angst voor verandering. “Er vloeit vage paniek door onze aderen,” schrijft Blom poëtisch. Sinds onder andere politicoloog Dominique Moïsi de emotionele toestand van het westen als angst diagnosticeerde in zijn boek De geopolitiek van emotie is dat niet zo…

Zoals een hond met pis een territorium markeert, zo heeft de mens zich de aarde toegeëigend. Want toe-eigenen, dat is smerig maken. Die verovering van de planeet gaat ver: het merendeel van de biomassa van de zoogdieren bestaat uit vee, bestemd voor mensen. Bossen verdwijnen en het klimaat verandert. Zelfs de Amazone is geen ongerept oerwoud, maar is door de mensen beïnvloed. Het antropoceen is de naam die wetenschappers hebben gegeven aan het tijdperk waarin de mens een grote invloed op de planeet heeft gekregen.  Het is ook een soort erkenning van de ijver van de mens die maar hakt, en stookt, en zaait en maait, en graaft, en bouwt en vernietigt. Maar het is geen goede toestand. Het antropoceen is een tijdperk van catastrofes, schrijft Denker des Vaderlands René ten Bos. Landbouw Wat betekent het precies om in het antropoceen te leven? Ten Bos onderzoekt dat in dit boek aan de hand van eigen ervaringen en enkele filosofen. Is het niet hoogmoedig om de mens zo centraal te stellen?  En welke mens? Wanneer begon het antropoceen en wie heeft het veroorzaakt, om niet te zeggen wie is er schuldig aan? De meningen verschillen over wanneer de verhouding tussen mens…

Op een grote conferentie die begin april 2016 in Amsterdam werd gehouden, was een van de sprekers de Chinese denker Zhang Weiwei. Zonder schroom toonde hij, ondersteund door plaatjes en grafieken, de kracht van het Chinese model. De manier waarop China de afgelopen dertig jaar economie en politiek had ingericht, dat was niet te overtreffen. Kijk maar naar de infrastructuur, de groei van de middenklasse and so on and so on.  Hoe China de maatschappij heeft ingericht, zou een voorbeeld zijn voor andere landen. Voor twijfel was bij hem geen plaats, problemen en complicaties die China ontmoet kregen amper plaats in zijn betoog en tegenwerpingen werden zo nodig met jij-bakken beantwoord. Dit is het China van het zelfvertrouwen, dat de westerlingen op eigen grondgebied de les komt lezen. Denkers Weiwei is een van de denkers die in het boek van filosoof/politicoloog Haroon Sheikh, De opkomst van het Oosten, aan het woord komt. Sheikh, verbonden aan de VU in Amsterdam, typeert hem als een interessante denker, een exporteur van Chinese waarden en ideeën. Maar hij bekritiseert hem ook, omdat hij China te veel op een voetstuk plaatst. Dat is opvallend omdat Sheikh zelf ook een zeer rooskleurig beeld schetst van de opkomst van…

Het kapitalisme lijkt dezelfde status te hebben als de zwaartekracht, een soort natuurwet van de economie. Het produceren van goederen en diensten en die met winstoogmerk op een markt verkopen, lijkt vanzelfsprekend. In een of andere vorm gebeurt dat bijna overal ter wereld. De concurrentie zorgt voor acceptabele prijzen, innovatie, groei en (economische) vrijheid. Van gematigd links tot stevig rechts, van Zuid-Korea tot Zwitserland, het kapitalistische systeem staat schijnbaar niet ter discussie. De ondergang van andere systemen lijkt het historisch gelijk van het kapitalisme te bewijzen. Ooit werd getracht een ander systeem op te zetten. Maar de Sovjet-Unie stortte ineen en de Volksrepubliek China ontwikkelde een vorm van staatskapitalisme waarin rijk worden werd verheerlijkt. Speculeren op de aandelenbeurs werd een volkssport. Maar zo onbedreigd is het kapitalisme niet, stelt de Britse economie-journalist Paul Mason. Sterker nog, het einde van het kapitalisme nadert. Organisme Mason stelt dat het kapitalisme een organisme is met een begin, een midden en een eind. Dit is een beeldspraak die in het denken over de toekomst vaker gehanteerd is. Zo beschouwde Oswald Spengler in zijn boek Der Untergang des Abendlandes culturen als organismen. En organismen hebben te maken met een levenscyclus: geboorte, bloei, verval, dood. Maar…

Korte inhoud: Deze geschiedenis van de Europese integratie na de Tweede Wereldoorlog, met veel aandacht voor Nederland, werkt vooral ontnuchterend. Matthieu Segers wil de illusies rond dit project speelden en spelen opheffen en de kennis over de Europese integratie vergroten. Stelling van het boek: We moeten aanvaarden dat de Europese integratie niet rechtlijnig is en niet rationeel te begrijpen. Maar ook voor Nederland is Europa onmisbaar. Stijl: fraai, scherp, beeldend, analytisch, af en toe retorisch,. Geschikt voor: een redelijk breed in Europa geïnteresseerd publiek.