Amerikanen lopen niet – Arjen van Veelen

augustus 21, 2018

AmerikanenToen ik een aantal jaren geleden in de Verenigde Staten was, was ik van plan ergens heen te lopen. Volgens mijn inschatting kon mijn doel niet heel ver zijn. Maar toen ik een half uur had gelopen langs een redelijk drukke weg, vielen twee dingen op. Mijn beoogde doelwit kwam, af te meten aan de huisnummers, niet echt dichterbij. En ik kwam geen enkele andere voetganger tegen.

Update: Amerikanen lopen niet van Arjen van Veelen is genomineerd Brusseprijs voor het beste journalistieke boek van 2018

Zoals bekend lopen Amerikanen niet. Ze doen alles met de auto. Hun steden zijn niet op voetgangers ingericht, alles is ver uit elkaar. Lopen is voor losers, die geen auto kunnen betalen of – in mijn geval – voor vreemdelingen uit Europa.

Automobilisme

Het fenomeen dat Amerikanen voor de kleinste afstand de auto nemen, is een van de clichés die Europeanen en zeker Nederlanders opvallen. Maar voor Arjen van Veelen is deze observatie bijzonder genoeg om het tot titel van zijn boek over Amerika te brengen.
En het automobilisme is niet het enige (linkse) cliché dat in het boek van Van Veelen wordt bevestigd, benadrukt en herbevestigd. Voor ik het boek las, had ik vast opgeschreven wat ik ongeveer verwachtte: Amerikanen zijn dik, a-cultureel, materialistisch, kapitalistisch, religieus, oppervlakkig, racistisch en gun-crazy, de VS lijdt onder ongelijkheid en gebrek aan sociale voorzieningen. (Een aardige samenvatting ook hier van de Amerika-deskundige Maarten van Rossem). Ik zal niet zeggen dat Van Veelen al deze clichés naar voren laat komen, maar aardig wat passeren de revue in zijn mini-reportages.

Argeloos

Van Veelen heeft daarbij nadrukkelijk zijn eigen positie als uitgangspositie genomen. Hij gaat met zijn vrouw (wetenschapper en columnist Rosanne Hertzberger) mee naar de Amerikaanse stad St. Louis, omdat zij daar een baan heeft gevonden. Hij wil aan zijn roman werken, maar komt in een vreemde wereld terecht die veel afleiding geeft, tenminste zo stelt hij dat voor.
Wat hij ziet, is grotendeels een bevestiging van bestaande stereotypen. Nu is een eigenschap van clichés dat ze waar zijn, althans een kern van waarheid hebben. Maar om naar Amerika te gaan en de thuisblijvers als grote ontdekking mee te geven van een argeloze toeschouwer dat Amerikanen niet lopen, is toch niet erg geloofwaardig.

“Het lijkt alsof de riviergod heel Amerika wil wegspoelen, met al zijn goed en zijn kwaad; alsof hij de inwoners de kans wil geven om het land opnieuw te funderen, maar dan goed.”
Arjen van Veelen, Amerikanen lopen niet

‘Wereldsteden’

Met de presentatie van zijn bevindingen is weinig mis. Van Veelen schrijft toegankelijk en laat de lezer meeleven met zijn avonturen. Hij is ook ondernemend. Hij gaat erop uit om activisten in St. Louis te ontmoeten, die in actie komen na de zoveelste dode door politie-geweld. Hij bezoekt de ‘wereldsteden’ in de buurt van St. Louis: stadjes of gehuchten die vernoemd zijn naar Caïro, Memphis, Parijs en Amsterdam. Ooit waren ze de hoop van migranten die de glorie van de naamgenoot wilden evenaren, nu zijn het vervallen plaatsen, waar de meeste bedrijvigheid uit is verdwenen.
Maar de inhoud van het boek stelt toch wat teleur. Het komt te bekend voor. Maar het is vooral de toon die gaat tegenstaan.

Kipnuggets

Met enige overdrijving komt de houding van Van Veelen neer op het motto: Ik kwam, ik zag en ik vertelde wat er mis was. Die sterke neiging om te oordelen is ergerlijk, vooral als die gekoppeld aan de zogenaamde naïeve blik van de buitenstaander. Obama kon president worden, maar ‘de werkelijkheid ter plaatse is nog even cru als daarvoor’. Een conclusie die met een krantenartikel wordt onderbouwd. Uiteindelijk is de slechte toestand de schuld van het neoliberalisme, een abstracte en vage term waar Van Veelen eigenlijk niet veel van moet hebben. Hij komt met zijn eigen definitie: ‘Neoliberalisme is een kippenfabriek in een natuurgebied waar vluchtelingen als moderne slaven werken, zodat de bezitters steenrijk worden, terwijl het platteland intussen kapot gaat, etnische spanningen groeien en mensen zoals ik al die tijd worden afgeleid met goedkope kipnuggets en prachtige moderne kunst.’ Zo.
Na alle aanklachten ben je verbaasd dat hij en zijn vrouw het jammer vinden dat ze weg moeten.

Riviergod

Meer dan pathetisch wordt het als hij een onweersbui beschrijft tijdens een kanotocht op de rivier die St. Louis doorkruist. “Het lijkt alsof de riviergod heel Amerika wil wegspoelen, met al zijn goed en zijn kwaad; alsof hij de inwoners de kans wil geven om het land opnieuw te funderen, maar dan goed.”Amerikanen, leden van die obese, revolverzwaaiende, bijgelovige en slavenhoudende stam,  hebben zelf en vaak beter deze situaties van ongelijkheid, racisme etc hebben beschreven: denk aan de Ontluistering van Amerika van George Packer, de boeken van Ta-Neshi Coates, Hillbilly Blues van J. D. Vance en het al oudere The Corner van David Simon en Ed Burns (dat materiaal opleverde voor de tv-serie The Wire). Van Veelen vertelt niets dat we niet al hadden kunnen weten.

Erfzonde

stolwijk

Lees ook de bespreking van Ons soort Amerika van Anton Stolwijk

Racisme en ongelijkheid is het belangrijkste thema van het boek. De scheiding tussen zwart en wit beschrijft hij in scherpe termen. De grens tussen de twee is geografisch, economisch, sociaal, en vaak ook politiek. Die aandacht voor deze tegenstelling dringt zich op vanaf het advies van zijn eerste huisbaas, die hem aanraadt vooral niet door de zwarte buurten te rijden. Deze focus in dit boek hangt uiteraard samen met de herleving van activisme rond deze thema’s.
Ongelijkheid is de erfzonde van Amerika, zo herhaalt Van Veelen enkele keren in het boek. De Amerikaanse droom is allang vervlogen, het idee om van krantenjongen miljonair te worden, werkt niet meer, stelt hij. Maar is dat niet te somber of te rationeel? Nog steeds hebben velen die droom, en soms komt die uit. (het blijft een droom, geen garantie.) Veel oprichters van grote tech-firma’s zijn migranten of kinderen van migranten. Nog steeds is de VS een van de meest gewilde landen om heen te verhuizen.

Creatie

Misschien zegt dit boek wel net zoveel over Amerika als over de manier waarop we naar Amerika kijken. Amerika roept in Nederland (en elders in Europa) sterke emoties op: van adoratie tot walging. Denk aan de manieren waarop aan de ene kant John F. Kennedy, Barack Obama en anderzijds Reagan en Trump worden benaderd. Het ene moment zijn we onder de indruk van Apple, Facebook en Google en vallen we voor een Hollywood-blockbuster, dan weer walgen we van de schietpartijen, het racisme en is alles verkeerd. Dan weer verliefd, dan weer afschuw.
Amerika is voor een groot deel een creatie van Europa, maar ook een afsplitsing en een uitvergroting, een voorbeeld van het goede én het kwade. Aan de ene kant zijn we nauw verbonden en aan de andere kant is de USA iets heel anders. Van die tegenstelling is dit boek een voorbeeld.

Zie ook de bespreking van Ons soort Amerika van Anton Stolwijk

 

(Visited 1.965 times, 14 visits today)
Samenvatting
Review Date
Boektitel
Amerikanen lopen niet - Arjen van Veelen - De Correspondent
Waardering
31star1star1stargraygray

Een reactie

  • Bob Lagaaij augustus 23, 2018op7:37 am

    Addie, de eerste onderbouwd-kritische recensie van dit boek, die me onder ogen komt.
    Bijna iedereen zit/zat in de jubel-modus. Ik had de meeste stukken van Van Veelen al gelezen in/op De Correspondent. Goed geschreven, vond ik toen, maar ook moralistisch. Enfin, dat past wel bij het medium (zullen we maar zeggen).

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.