Het leven in Amerika in 1870 was vies, zwaar, arm, ongezond, gevaarlijk, onaangenaam, traag, duur, kort, ongeschoold, saai, onsmakelijk en geïsoleerd. Dat beeld rijst op uit de eerste hoofdstukken van het boek van de econoom Robert Gordon over opkomst en verval van de Amerikaanse groei. Het leken de Middeleeuwen wel, of nee, de prehistorie. Inderdaad, een van de tussentitels luidt: from prehistory to the modern era in 70 years.
Of het nu voeding, kleding, huisvesting of transport was, tussen 1870 en 1940 ging de levensstandaard van Amerikanen razendsnel omhoog. Door de aanleg van riolering, waterleiding, gas, telefoon en elektriciteit werden huizen aangesloten op netwerken. De auto transformeerde het transport, de steden en het platteland in een oogwenk.
En daarna gebeurde er niet zo heel veel meer, afgezien van wat deelgebieden zoals communicatie en informatie. Tot 1970 zette de stevige groei van de levensstandaard zich wel door, maar daarna vlakte ook die af. De enige opflikkering in de afgelopen 45 jaar was tussen 1994 en 2004, toen onder invloed van internet en automatisering er een stimulans van de groei was.
En de komende 25 jaar ziet het er niet beter uit voor de groei. Gordon gelooft niet in de komst van nieuwe technologieën die ons een tijdperk van overvloed gaan bezorgen. De invloed daarvan zal tamelijk gering blijven, voorziet hij. Medische vindingen voegen weinig toe, tegen hoge kosten. Robots kunnen heel veel dingen niet, 3D printen zal weinig invloed hebben op massaproductie en het gebruik van big data heeft in het verleden niet veel betekent voor economische groei.
Fantasiewereld
Het boek van Gordon is een mooi voorbeeld van hoe in het verleden kijken een blik kan geven op de toekomst. Hij gebruikt zijn historische verhaal, onderbouwd met overvloedige gegevens, om te analyseren wat er komen gaat.
Een belangrijk onderdeel van zijn redenering is dat vele belangrijke ontdekkingen en verbeteringen maar één keer gedaan kunnen worden. Als de verbrandingsmotor eenmaal is uitgevonden, dan is die er en zal de toename aan welvaart dan ingeboekt worden. En de auto, het vliegtuig et cetera. zijn de laatste decennia niet wezenlijk veranderd.
Gordon verzet zich tegen de techno-optimisten zoals Ray Kurzweil, die denken dat verdere automatisering, robotisering en een reeks van andere technologieën de vooruitgang van de afgelopen anderhalf eeuw zullen laten verbleken. Hij stelt wel dat iedere groei van de productiviteit teruggebracht kan worden tot innovatie en technologische veranderingen, maar die zullen niet zo invloedrijk zijn als ze in het verleden waren. De zaken die er nu aankomen, stellen veel minder voor, aldus Gordon.
Dat zijn mooie en goed onderbouwde argumenten. Het idee van overvloed en ingrijpende veranderingen wordt in sommige kringen met veel enthousiasme omarmd. Dat idee kan een dergelijke reality check best gebruiken. Dat is ook een kwestie van perspectief: vergeleken met 1870 was de toestand van Amerika in 1940 drastisch veranderd. Dat valt niet te bestrijden, al was de prehistorie in 1870 toch echt voorbij.
Internet of things
De vraag is natuurlijk of Gordon aan alle toekomstige ontwikkelingen, die nu in de kinderschoenen staan, recht heeft gedaan. Een ervan is de uitbreiding van het Internet of things. Door niet mensen maar voorwerpen communicatiemogelijkheden te geven, nemen de mogelijkheden voor grotere efficiency toe. En een tweede is de rol van energie: wat als duurzame energie voor een lagere prijs beschikbaar komt? Dat opent mogelijkheden voor groei die nu nog tot de fantasiewereld behoren: denk aan de grootschalige ontzilting van water.
Maar wie daarover gaat dromen moet ook even de laatste hoofdstukken van het boek van Gordon lezen. Daarin beschrijft hij vier ‘tegenwinden’ die de verdeling van de matige groei nog minder gunstig maken voor de gemiddelde Amerikaan. Het gaat om het achterblijven van onderwijsprestaties, vergrijzing, schulden van particulieren en overheden, toenemende ongelijkheid. Met wat mitsen en maren zijn die waarschijnlijk ook op de Europese situatie van toepassing.
Gordon komt ook met aanbevelingen die de tegenwinden niet kunnen keren, maar wel het effect kunnen verminderen. Dan gaat het om de voorschool voor hele jonge kinderen, hogere belasting voor de hoogste inkomens, een ander strafrecht- en drugsbeleid en een slim immigratiebeleid, gebaseerd op vaardigheden van migranten. Dat zijn voor een deel klassieke Europese sociaal-democratische (of zo men wil sociaal-liberale) programmapunten. Hier is dit het tamelijk klinische advies van een ervaren econoom, die zich niet buitengewoon ideologisch opstelt. Is het dan niet ironisch dat in Europa de sociaal-democratische partijen bijna overal te maken hebben met dalende kiezersgunst?
Dit boek komt op een belangrijk moment. De crisis die in 2008 begon wordt geacht voorbij te zijn, maar de huidige toestand geeft in Europa nog weinig hoop. Sommigen voorzien blijvende stagnatie in de westerse economieën, anderen spreken over een vierde industriële revolutie die een stralende nieuwe toekomst belooft, terwijl een derde stroming een postkapitalistische toestand voorziet waarin we veel meer gaan delen. In die discussie is dit een zeer stevige bijdrage.
Geen reacties