Wie de eerste paar honderd pagina’s van het boek van Andrew Yang leest kan wat somber gestemd raken. We staan aan ‘de rand van een dystopie’, zo waarschuwt hij. Automatisering, ongelijkheid, de ongebreidelde vrije markt en het massale vuurwapenbezit in de Verenigde Staten kunnen een giftige mix vormen waar een burgeroorlog uit voortkomt.
Yang, een techondernemer en voormalig presidentskandidaat voor de Democraten, is ervan overtuigd dat automatisering de komende decennia tot het verdwijnen van vele banen gaat verdwijnen. Een van de belangrijkste drijvers van die ontslaggolf zijn zelfrijdende auto’s en vrachtwagens. Vanaf 2020 begint de massale overstap daarnaar, schreef Yang in 2018. Dat was toch iets te voorbarig. De opmars van de zelfrijdende auto lijkt eerder te vertragen.
Onmenselijke samenleving
Eigenlijk is het een goed moment om te zien of Yang gelijk krijgt. Hij verwacht dat een recessie tot massaontslag zal leiden, machines gaan mensen dan vervangen. Voor de coronarecessie waren de werkloosheidcijfers laag; komen ze ooit weer op dat niveau terug? Hoe dan ook verwacht Yang de komende tien jaar een snelle opmars van robots en kunstmatige intelligentie.
Want robots zijn makkelijker te hanteren dan mensen. Voor heel veel werk hebben robots heel veel voordelen. Miljoenen fabrieksbanen zijn al verdwenen.
Onderhand is het zo dat mensen werk meer nodig hebben dan dat werk mensen nodig heeft, aldus Yang. Veel werk kan zonder mensen verricht worden, weinig mensen varen er wel bij als ze geen werk hebben. (Al is betaald werk uiteraard een tamelijk recente uitvinding.)
De nadruk op technologie schept een onmenselijke samenleving. De effecten zijn het sterkst bij laagopgeleide, witte mannen. Hun arbeid wordt overbodig gemaakt. Zonder goede baan komen ze niet aan een partner. Dat leidt er toe dat vrouwen vaker kinderen alleen opvoeden, en dat is vooral voor de jongens problematisch. Voeg daar de verslavingsproblemen aan toe en de invloed van computergames. De VS is ook geografisch scherp verdeeldheid tussen een paar bloeiende metropolen en de achterblijvende rest. Het gunstigste scenario is dat van een hypergelaagde maatschappij, zoals in de Hunger Games of in Guatemala. ‘In het ergste geval raken wanhoop en geweld wijdverspreid en storten samenleving en economie geheel in.’
Vrijheidsdividend
Maar Yang is politicus en moet dus oplossingen bieden. De eerste is het basisinkomen. Hij geeft dat de pathetische naam Vrijheidsdividend. Voor iedere volwassene zal dat 12.000 dollar per jaar bedragen, net boven de armoedegrens. Volgens hem heeft dit heel veel voordelen: hij somt er een stuk of tien op. Het leidt tot groei, creativiteit, ondernemerschap, optimisme, vertrouwen en nog meer. Hij is uiteraard niet de enige voorstander: eerder kwamen hier de boeken van Richard David Precht en Paul Mason aan de orde.
Het basisinkomen moet worden betaald uit de btw. De VS kennen die niet en daarmee is dat bedrag makkelijk op te halen. Voor bijna alle andere landen is dat minder relevant. Opvallend is wel dat Yang dit basisinkomen wil betalen door een algemene, indirecte belasting. Hij pleit niet voor bijvoorbeeld hogere belasting op topinkomens of grote vermogens. Hij is zeker geen radicale socialist.
Daarnaast wil Yang een sociaal-kredietsysteem invoeren. Dat is een nieuw ruilmiddel, waarbij mensen elkaar helpen. Hij schetst er een gemoedelijk en wellicht wat idealistisch beeld van. Op kleine schaal zijn dergelijke ruilsystemen al vaak geprobeerd, niet altijd met succes. Zou het op grote schaal en met steun van de overheid wel lukken?
Menselijk kapitalisme
Yang pleit voor een mensgericht kapitalisme. Daarin moeten zaken, activiteiten en mensen die nu ondergewaardeerd zijn, hoger aangeslagen worden. Denk aan ouderschap, kunst, zorg voor het milieu, lezen, openbaar vervoer, maar ook aan vrouwen en minderheden. Naast het bruto nationaal product moeten andere zaken worden gemeten. Om dat te bereiken is helaas een sterke overheid nodig, schrijft Yang. In die zin blijft hij een echte liberaal, die afkerig is van staatsinterventie.
De vraag is of banen massaal verdwijnen door automatisering, of dat er steeds nieuwe banen bijkomen. Dat een basisinkomen de oplossing voor alles is, valt te bezien. Het idee gaat vaak gepaard met overspannen verwachtingen. De uitbarsting van creativiteit en empathie die beloofd wordt, kan wel eens uitblijven. In een recente kritiek op het basisinkomen verwees een Duitse commentator onlangs naar de Golfstaten, waar voor de oorspronkelijke bevolking een basisinkomen beschikbaar is. Dat leidt niet tot veel goeds. Rechteloze migranten doen veel van het werk. Misschien is een radicale herverdeling van werk wel een beter idee.
Enthousiasme
Yang is een enthousiaste schrijver, die met veel vaart zijn verhaal vertelt. Dat doet hij in felle schakeringen, niet met nuances. Het heden is een bak ellende; de toekomst, als zijn plannen worden uitgevoerd, zal fantastisch zijn. Hij komt met veel ideeën, die niet allemaal even praktisch zijn. Zijn boek stijgt boven het genre van campagneliteratuur uit door zijn kennis van het onderwerp. Het past in een golf van boeken die een nieuwe vorm van kapitalisme zoeken. Met zijn focus op mensen in plaats van op bedrijven is dit aansprekender dan veel van de werken uit die stroming.
Yang is geen presidentskandidaat geworden. Het is de vraag of zijn ideeën in de komende Democratische regering toch een plek krijgen. Maar een basisinkomen zal wel even op zich laten wachten.
Zie ook mijn bespreking van A world without work van Daniel Susskind
Geen reacties