Inzoomen en uitzoomen. Details en context. Beschrijving en analyse. Het zijn die afwisselingen die veel indrukwekkende journalistieke producties onderscheiden van middelmatige werken. Ze laten de lezer meebeleven, maar geven ook een breder perspectief op een gebeurtenis.
De Amerikaans-Canadese schrijver John Vaillant toont zich hier een meester in Fire Weather: in zijn boek over een enorme bosbrand in Canada. En over veel meer dus. Het ene moment volgt hij het verloop van die brand per minuut, of nog korter, want dit vuur rekent in secondes af met bomen en zelfs huizen. Dan neemt hij afstand, schrijft hij over de fysica van zeer hete branden, de bombardementen op Harmburg in de Tweede Wereldoorlog, de economie van de fossiele industrie, en uiteraard klimaatverandering.
De bosbrand in mei 2016 rond en in de Canadese stad Fort McMurray blijft – flauw gezegd – het brandpunt van het boek. Vaillant beschrijft nauwgezet hoe het vuur dichterbij komt, maar de inwoners zich aanvankelijk niet echt bedreigd voelen. (Ik pakte bij het lezen Google Maps erbij om precies te kijken waar de brand woedde en hoe het nu uitziet.) De autoriteiten zenden tegenstrijdige berichten uit: ja, er is wat aan de hand, maar het zal wel meevallen. Pas op het allerlaatste moment komt de evacuatie op gang.
Gunstige omstandigheden
Helemaal verbazingwekkend is dat niet. De brand die zich rond Fort McMurray ontwikkelt, profiteert van zeer gunstige omstandigheden. Het is droog, de temperatuur is hoog, de wind hard en draaiend. De ratelpopulier, andere populieren en vooral de zwarte spar ontbranden als fakkels, eigenlijk exploderen ze. Als zo’n brand eenmaal een bepaalde omvang heeft, ontwikkelt die zijn eigen weersysteem en wordt het een zichzelf versterkende storm.
Het verhaal over de brand alleen had een spannend boek kunnen opleveren. Maar daar houdt Vaillant het niet bij. Eigenlijk is dit vuur in zijn boek meer een heel lang voorbeeld, (later geeft hij nog andere kortere voorbeelden) van hoe natuurbranden zich in extreme omstandigheden kunnen ontwikkelen. En dat op zich is een voorbeeld van het effect van klimaatverandering: al het kleine, gecontroleerde verbranden van fossiele brandstoffen dat leidt tot grootschalige, niet in de hand te houden gevolgen.
Inwoners evacueren uit Fort McMurray op 3 mei 2016. Foto: DarrenRD
Teerzand
Wat dat betreft is het vuur rond Fort McMurray zeer goed gekozen, want die stad is het hart van de Canadese teerzandindustrie. Hier worden uit teerzand, een minder goed bruikbare fossiel overblijfsel, op ingenieuze en ingrijpende wijze commercieel interessante producten gemaakt. Dat ging gepaard met enorme subsidies voor deze bedrijfstak. ‘Op een of andere manier hebben belastingbetalers altijd de rekening betaald.’
Vaillant geeft ook een uitgebreide geschiedenis van de wetenschap van klimaatverandering. Die begint hij vrij vroeg. Hij legt er vooral veel nadruk dat de grote oliemaatschappijen al lang wisten dat de grootschalige verbranding van fossiele brandstoffen het klimaat zou veranderen. De API liet in 1968 een rapport maken over de effecten en de conclusie was duidelijk: in het jaar 2000 zou de verandering merkbaar zijn. Maar het kapitalisme denderde door in dit ‘olietijdperk’, is de analyse van Vaillant.
Hildegard von Bingen
Vuur 009, zoals een van de namen luidt, brandde vijftien maanden. Er vielen geen directe menselijke doden, maar de schade – financieel, infrastructureel, psychologisch – was enorm. Daarna zijn er veel meer zeer verwoestende natuurbranden geweest: in Canada, Californië en op Hawaii, in Australië en Chili. Steeds blijkt dat het vuur snelheden bereikt die eerder niet voor mogelijk werden gehouden. Het leek een kernbom, zei een van de getuigen van een enorme brand in Chili. En dat is geen overdrijving: de kracht van zo’n vuursysteem is inderdaad te vergelijken met die van een nucleaire explosie.
Eén kant van de brand blijft helaas grotendeels buiten beschouwing, en dat is de natuur. Hij beschrijft wel dat sommige bomen juist profiteren van branden en dat een jaar na een verwoestende brand de eerste groene scheuten alweer opschieten uit een verkoold landschap. Daar blijft het een beetje bij.
Fire Weather is naast een spannend en soms huiveringwekkend verslag vooral een waarschuwing: dit gaat vaker gebeuren. Of er voorzorgsmaatregelen te nemen zijn tegen dergelijke branden is maar de vraag. Op tijd wegwezen is een goed advies. Maar nu steeds meer mensen in de zogeheten Wood-Urban Interface (WUI) wonen, wordt dat vaak lastig.
Dan maar vertrouwen op de groene veerkracht van de natuur, zoals de twaalfde-eeuwse non en visionair Hildegard van Bingen al zei. Zij noemde deze kracht viriditas, zo schrijft Vaillant in zijn epiloog. Groenheid, letterlijk.
Geen reacties