Wat is een bos? Dat is een vraag die iedereen die over bossen schrijft, moet beantwoorden. Volgens bioloog Anne Sverdrup-Thygeson is een bos niet alleen een verzameling bomen, en ook geen plek om zoveel mogelijk hout te produceren. Een bos is een ecosysteem, waarin tal van levende organismen samen leven, soms als concurrenten, soms in samenwerking. De kleine levende wezens zijn net zo goed deel van het bos als de grootste bomen.
Een bos is zelfs meer dan deze verzameling leven, die ook voor de mens nuttige zaken produceert. “Het bos kan tegen ons praten in een taal die uitstijgt boven de wetenschap en verder gaat dan de waarde van hout en voedselbelangen.’ Dat blijkt bijvoorbeeld uit de vele religieuze en spirituele verhalen rond bomen en bossen. Volgens Noorse mythen werden mensen geschapen uit stukken hout.
Kriebelbeestjes
Deze brede benadering geeft Sverdrup de kans om heel veel verschillende verhalen te vertellen. Ze vertelt over de berk, de ratelpopulier en andere bomen. Maar net zo lief of misschien nog wel liever over de ‘kriebelbeestjes’ die welig tieren in levend en vooral dood hout. Sverdrup is entomoloog en schreef eerder een boek over insecten. Zo heeft ze veel oog voor de biodiversiteit van bossen. Daarnaast gaat ze uitgebreid in op de effecten van houtkap en de aanleg van productiebossen. Ook in Noorwegen is er bijna geen oerbos meer.
Bijna al haar voorbeelden komen uit het Noorse of in ieder geval Scandinavische bos. Dat is niet erg, en ook interessant. Het Noorse bos wijkt deels wel tamelijk sterk af van de bossen in Nederland. Voor een groot deel is het ‘boreaal’ bos, met veel berken, grove den en spar. Eiken en beuken, die in Nederland vaak domineren, zijn er minder. En in Noorwegen en Zweden is veel meer bos.
Liggende boomlijken
Boomlijken
Een bos is altijd veranderlijk, schrijft Sverdrup. Op grote schaal, door droogte, branden of stormen. En op kleine schaal door het sneuvelen van een of enkele bomen. Een bos is een combinatie van leven en dood, bomen kunnen dood ook jaren-, decennia, zelfs eeuwenlang voortbestaan, als staande of liggende boomlijken. In dood hout zit ook het grootste deel van de koolstofopslag.
Veel van het leven in het bos, in ieder geval het overgrote deel van de soorten, bestaat uit wat in dit boek ‘kriebelbeestjes’ worden genoemd. Het is een verzamelnaam voor allerlei ongewervelde beestjes. Ze vertelt er soms bizarre verhalen over, zoals over de gewone kogelschieter, een schimmel die zijn sporen lanceert met een enorme snelheid.
Sverdrup is kritisch over de opvatting dat het bos wordt beheerst door een ‘wood-wide-web’, waar bomen ‘als een gelukkige familie’ kletsen en de grondstoffen ‘volgens goede sociaaldemocratische principes’ worden verdeeld. Volgens haar rechtvaardigt de kennis over het schimmelnetwerk dergelijke vergelijkingen niet. Daar kan Suzanne Simard, de bedenker van het concept, het mee doen.
Aan de andere kant verzet ze zich tegen al diegenen die het bos vooral als ‘een houtfabriek’ zien, een plek die er vooral is om in materiële menselijke behoeften te voorzien. Een bos is zoveel meer dan dat. Veelzeggend is ook haar uitspraak dat mensen wel bomen kunnen planten, maar geen nieuw bos.
Een deel van deze sparren is dood
‘Leven met het bos’
Ze gaat ook in op de culturele betekenis van bomen en bossen. Het bos als schuilplaats voor duistere zaken, een plek waar je kunt verdwalen. Dat negatieve imago, overigens maar een van de verbeeldingen van bossen, staat tegenover de vaak positieve rol van individuele bomen, als de levensboom of de wereldboom.
Bosrijk is een aardige inleiding in het bos en biedt een goede uitleg van de biologische en ecologische principes die daar werkzaam zijn. Sverdrup is een beschouwer die vele perspectieven op bomen en bossen los laat. Die breedte gaat wel wat ten koste van de diepgang.
Naast de wetenschap is er ruimte voor haar persoonlijke ervaringen. Puur op basis van wetenschap redeneren is haar te beperkt. Er is een ‘herbetovering’ nodig, waardoor de natuur weer de nodige waardering krijgt en we kunnen ‘leven met het bos’.
Geen reacties