Boekenstrijd

Wat is een bos? Dat is een vraag die iedereen die over bossen schrijft, moet beantwoorden. Volgens bioloog Anne Sverdrup-Thygeson is een bos niet alleen een verzameling bomen, en ook geen plek om zoveel mogelijk hout te produceren. Een bos is een ecosysteem, waarin tal van levende organismen samen leven, soms als concurrenten, soms in samenwerking. De kleine levende wezens zijn net zo goed deel van het bos als de grootste bomen.  Een bos is zelfs meer dan deze verzameling leven, die ook voor de mens nuttige zaken produceert. “Het bos kan tegen ons praten in een taal die uitstijgt boven de wetenschap en verder gaat dan de waarde van hout en voedselbelangen.’ Dat blijkt bijvoorbeeld uit de vele religieuze en spirituele verhalen rond bomen en bossen. Volgens Noorse mythen werden mensen geschapen uit stukken hout.  Kriebelbeestjes Deze brede benadering geeft Sverdrup de kans om heel veel verschillende verhalen te vertellen. Ze vertelt over de berk, de ratelpopulier en andere bomen. Maar net zo lief of misschien nog wel liever over de ‘kriebelbeestjes’ die welig tieren in levend en vooral dood hout. Sverdrup is entomoloog en schreef eerder een boek over insecten. Zo heeft ze veel oog voor de biodiversiteit van…

Inzoomen en uitzoomen. Details en context. Beschrijving en analyse. Het zijn die afwisselingen die veel indrukwekkende journalistieke producties onderscheiden van middelmatige werken. Ze laten de lezer meebeleven, maar geven ook een breder perspectief op een gebeurtenis.   De Amerikaans-Canadese schrijver John Vaillant toont zich hier een meester in Fire Weather:  in zijn boek over een enorme bosbrand in Canada. En over veel meer dus. Het ene moment volgt hij het verloop van die brand per minuut, of nog korter, want dit vuur rekent in secondes af met bomen en zelfs huizen. Dan neemt hij afstand, schrijft hij over de fysica van zeer hete branden, de bombardementen op Harmburg in de Tweede Wereldoorlog, de economie van de fossiele industrie, en uiteraard klimaatverandering.   De bosbrand in mei 2016 rond en in de Canadese stad Fort McMurray blijft – flauw gezegd – het brandpunt van het boek. Vaillant beschrijft nauwgezet hoe het vuur dichterbij komt, maar de inwoners zich aanvankelijk niet echt bedreigd voelen. (Ik pakte bij het lezen Google Maps erbij om precies te kijken waar de brand woedde en hoe het nu uitziet.)  De autoriteiten zenden tegenstrijdige berichten uit: ja, er is wat aan de hand, maar het zal wel meevallen. Pas…

Voor het echte bos moet je niet in Nederland zijn, dat is algemeen bekend. Socioloog Herman Vuijsje onderwierp dit cliché aan een grondig experiment. Hij liep tien dagen door het Nederlandse bos, over de Utrechtse Heuvelrug en de Veluwe. En het viel alleszins mee, zijn zoektocht naar Waldruh.  Vuijsje is geen kenner van het bos, daar komt hij in de inleiding rond vooruit. Hij is ook geen lyrische natuurschrijver die gedetailleerde beschrijvingen geeft van ontluikende knoppen, hamerende spechten en blozende bladeren. Het gaat hem om ‘horen, zien en voelen’ en een beetje overpeinzen.  Die overpeinzingen beginnen met het idee dat het nostalgische ‘bosverlangen’ draait om geborgenheid en bescherming. Hij verwijst ook een paar keer naar zijn jeugdherinneringen, toen hij met zijn ouders ‘een ommetje’ ging maken langs een oude beukenlaan. Dat vond hij toen verschrikkelijk, bijna een mensenleven later vindt hij dezelfde plek prachtig.  Zijn zorgvuldig uitgestippelde route (die alleen in grote lijnen in het boek staat) houdt hem zoveel mogelijk weg van snelwegen, distributiecentra en megastallen. Militaire terreinen zijn lastiger te omzeilen. Andere wandelaars zijn er nauwelijks, een ervaring die veel mensen zullen delen die zich iets verder van horeca en parkeerplaatsen begeven.  Vuijsje citeert veel, uit oudere reisbeschrijvingen,…

De eik is de koning van het bos. Kappen van bomen is slecht. En klimop moet je van de stam van een boom weghalen, anders wordt die gewurgd. Over bomen en bossen bestaan volgens bosbeheerder Simon Klingen veel verkeerde ideeën. 21 van die misverstanden heeft hij in een compact boek behandeld, waarbij hij zijn pragmatische houding duidelijk laat blijken. Een aantal misverstanden gaat over de biologische en ecologische eigenschappen van bomen en bossen. Zo legt Klingen uit dat dikke bomen niet per se oude bomen zijn en dat klimop voor een boom niet schadelijk is. Gewoon laten zitten, dus. Goed dat hij dat zegt, want sommige bosbeheerders halen die klimop rigoureus weg. Ook legt hij duidelijk uit dat de eik niet de dominante boom in de Nederlandse bossen is. Dat is de beuk, die de strijd met de eik om het licht wint. Dat leidt uiteindelijk tot de zogeheten ‘verbeuking’, want de beuk duldt weinig rivalen in zijn buurt. Een andere misvatting is te denken dat alle organismen in het bos prettig samenwerken. Nee, het is (ook) een gevecht om voedingsstoffen, water en vooral licht. Wie het eerst boven, wint. Hiermee zet hij zich af tegen de misschien soms wat…

Karen Armstrong is bekend als schrijver van dikke boeken over religie. Haar boek over de ‘heilige natuur’ is aangenaam beknopt. Wel bevat het een soortgelijke stortvloed aan gegevens en citaten uit allerlei werken. En een grote ambitie: we (de westerse lezer vooral) moeten anders gaan denken over de natuur. Die moeten we ‘heilig’ verklaren, en niet meer zien als gebruiksvoorwerp. In dit boek behandelt ze aan de hand van een aantal thema’s de omgang van religies en levensbeschouwingen met de natuur. Dat uiteraard vanuit het idee dat er iets stevig mis aan het gaan is door de schade die mensen aanrichten aan hun omgeving. Religie kan helpen om deze verhouding te herstellen en anders te gaan handelen en denken. Armstrong geeft daar in dit boek praktische tips voor, en gebruikt hiervoor teksten uit de periode van 900 tot 200 voor de christelijke jaartelling. In die tijd ontstonden confucianisme, taoïsme, hindoeïsme, boeddhisme, monotheïsme en rationalisme. Eén les komt daarin steeds terug: het goddelijke, God, staat niet buiten de natuur maar is daar deel van. Er is een kracht, een ‘zijn’, dat met allerlei termen aangeduid kan worden, dat in al het levende en niet-levende om ons heen zit. Bijna ieder van…

Bossen aanplanten is lang niet altijd zinvol. Bomen kunnen soms klimaatproblemen groter maken. Het is niet erg als landbouwers af en toe een stuk bos platgooien. Ongerept bos bestaat bijna niet meer. Dat zijn maar een paar van de heilige huisjes die wetenschapsjournalist Fred Pearce omver kegelt in zijn boek A trillion trees. Hij onderzoekt de geheimen van het bos, maar vooral ook de ideeën en mythes die daarover de laatste decennia of zelfs eeuwen zijn gevormd. Voor de beantwoording van al zijn vragen reist hij over de hele wereldbol en spreekt hij met vele wetenschappers. Vooral diegenen met wat controversiële opvattingen lijken zijn waardering te hebben. Pearce heeft zowel positieve als negatieve boodschappen. Negatief is dat de ontbossing heel veel schade heeft aangericht en op bepaalde plekken nog steeds doorgaat. Positief is dat op andere plekken herbebossing al gaande is en dat het belang van bossen en bomen doorgedrongen is in allerlei kringen. In het eerste deel van het boek beschrijft Pearce vooral het nut en de functie van de bomen. Bomen hebben in feite het klimaat geschapen waarin zijzelf (en vele andere soorten) kunnen overleven. Door de groei van bomen is het percentage co2 in de lucht gedaald…

Over wat natuur is en zou moeten of kunnen zijn, daar verschillen de meningen in Nederland flink over. Zeker omdat de rol van de mens daar ook in wordt betrokken. Een genuanceerde, wetenschappelijke en historische visie op deze materie biedt het boek De ontdekking van de natuur. Het geeft in kort bestek een overzicht van de ontwikkeling van de natuur in het stukje wereld dat nu Nederland heet en gaat uitgebreid in op de rol van de menselijke bewoners. Maar het is ook een beetje zware kost. Dit boek heeft een hoge informatiedichtheid. Het komt soms over als een lang lemma uit een encyclopedie, al zijn de auteurs er zeker ook in geslaagd om het aantrekkelijk te maken met verhalen en illustraties. En het is absoluut niet alleen een opsomming van feiten, er is ook een meer analytische inslag. Een luchtigere, maar niet minder serieuze aanpak heeft het boekje  Natuurvervaging van Thomas van Slobbe. Van archeozoölogie tot taalkunde De ontdekking is de vrucht van de samenwerking van verschillende wetenschappers, uit sterk uiteenlopende vakgebieden, van biologie en geschiedenis tot archeozoölogie, taal- en milieukunde. Er komen dus ook zeer uiteenlopende zaken in het boek aan bod. De ontwikkeling van de biodiversiteit is…

Als ze twintig is, beleeft Suzanne Simard een bijna religieuze openbaring. Terwijl ze alleen in het mistige Canadese bos rondloopt, krijgt ze een ingeving. Ze luistert naar de ‘levende dingen’ zoals het wortelnetwerk van een boompje. En ze voelt ze ook, als ze op de plek van een kaalkap komt, waar ‘wees geworden’ sparren staan. Ze krijgt het inzicht dat bomen niet kunnen groeien zonder in contact te staan met de rijke laag van paddenstoelen in de bodem. Als ze ook nog door een beer belaagd wordt, haar auto niet wil starten en ze in het donker daarin moet overnachten, is haar beproeving compleet. Simard werkt op dat moment bij een houthakkersbedrijf. Maar haar inzichten over hoe er met het bos moet worden omgegaan, botsen steeds meer met de werkwijze van het bedrijf. Na verloop van tijd vertrekt ze daar om zich te wijden aan onderzoek. Ze gaat proberen de verbanden die ze instinctief aanvoelde op wetenschappelijke wijze aan te tonen. Simard komt uit een familie van houthakkers. Ze vertelt in geuren en kleuren hoe ze er als meisje humus at. Dat mengsel van verrotte bladeren, aarde en duizenden micro-organismes smaakte zoet, zeker die van de witte Himalayaberk. Haar familie…